Cơ cấu và thành phần
Duma Quốc gia gồm 450 đại biểu, được cử tri Nga bầu ra với nhiệm kỳ 5 năm. Để có thể trở thành đại biểu, ứng cử viên phải là công dân Nga đủ 21 tuổi và có quyền bầu cử, thường trú tại Liên bang Nga, không có quốc tịch nước ngoài hoặc giấy phép cư trú hay giấy tờ khác xác nhận quyền thường trú trên lãnh thổ nước ngoài.
Giống như các thành viên của Hội đồng Liên bang, đại biểu Duma Quốc gia, không được phép mở và có tài khoản (tiền gửi), cất giữ tiền mặt và đồ có giá trị tại các ngân hàng nước ngoài nằm ngoài lãnh thổ Liên bang Nga. Quy định này nhằm bảo đảm các đại biểu tập trung vào lợi ích quốc gia.
Đại biểu Duma Quốc gia làm việc theo chế độ thường trực chuyên nghiệp. Nghĩa là, họ không được kiêm nhiệm các chức vụ khác trong cơ quan công quyền, ngoại trừ hoạt động giảng dạy, khoa học và các hoạt động sáng tạo...
Trong Duma Quốc gia Nga có nhiều phái chính trị. Phái chính trị lớn nhất trong Hạ viện Nga hiện nay là của đảng Nước Nga thống nhất gồm 321 nghị sĩ. Ngoài ra còn có phái chính trị của đảng Cộng sản Liên bang Nga, đảng Nước Nga công bằng - những người yêu nước - vì sự thật, đảng Dân chủ Tự do Nga, đảng Nhân dân mới…
Theo Hiến pháp Liên bang Nga, Duma Quốc gia thành lập các ủy ban và hội đồng. Hiện nay, Duma Quốc gia có 31 ủy ban phụ trách các vấn đề an ninh, chống tham nhũng, ngân sách, thuế, pháp luật, giáo dục, doanh nghiệp, quốc phòng, kinh tế, thương mại, công nghiệp, y tế, môi trường, năng lượng…
Trong khi đó, các hội đồng thuộc Duma Quốc gia được thành lập trong nhiệm kỳ của Duma Quốc gia đã được triệu tập. Hiện tại Duma Quốc gia Liên bang bao gồm 8 hội đồng, có thể kể đến như: Hội đồng về quy định và điều khoản hoạt động của Duma Quốc gia, Hội đồng về các vấn đề đạo đức Nghị viện, Hội đồng về việc bảo đảm quyền nhà ở cho công dân, Hội đồng giám sát các khoản chi ngân sách liên bang nhằm bảo đảm các hoạt động quốc phòng, an ninh quốc gia và thực thi pháp luật…
Chức năng giám sát bảo đảm sự kiềm chế và đối trọng
Duma Quốc gia đóng vai trò là cơ quan giám sát quan trọng đối với nhánh hành pháp, đặc biệt là thông qua quyền lực về công tác nhân sự của Chính phủ, quản lý tài chính và các quy trình pháp lý. Điều đó mang lại cho Duma Quốc gia tiếng nói có trọng lượng trong việc định hình các chính sách của Nga.
Hiến pháp 2020 đã trao cho Duma Quốc gia quyền phê chuẩn ứng cử Thủ tướng (trước đó chỉ chấp thuận việc bổ nhiệm). Cơ quan này cũng có quyền phê chuẩn ứng cử viên Phó Thủ tướng và các bộ trưởng (trừ một số vị trí bộ trưởng quan trọng). Những quyền hạn này rất cần thiết để duy trì vai trò giám sát và cân bằng hệ thống quyền lực nhà nước.
Duma Quốc gia xem xét báo cáo thường niên về hoạt động của cả Chính phủ và Ngân hàng Trung ương. Điều này cho phép Duma Quốc gia giám sát hiệu suất và hiệu quả của các chính sách của Chính phủ. Viện này cũng có thể bỏ phiếu tín nhiệm đối với Chính phủ, buộc Chính phủ phải chịu trách nhiệm trước Quốc hội.
Duma Quốc gia có quyền bổ nhiệm và bãi nhiệm Thống đốc Ngân hàng Trung ương. Phó Tổng kiểm toán và một nửa số kiểm toán viên của Kiểm toán nhà nước cũng có thể được Duma Quốc gia bổ nhiệm hoặc bãi nhiệm theo đề xuất của Tổng thống. Ngoài ra cơ quan này cũng có quyền bổ nhiệm và bãi nhiệm Ủy viên Nhân quyền, người giám sát việc bảo vệ các quyền công dân trong nước Nga.
Quyền lực lập pháp
Có thể nói, quá trình xem xét, thông qua các dự án luật tại Duma Quốc gia Nga được coi là công đoạn quan trọng nhất trong quy trình lập pháp. Các dự luật cũng “dừng chân” lâu nhất tại Hạ viện với chu trình 3 lần đọc.
Trong số những thành tựu lập pháp của mình, phải kể đến Duma Quốc gia của Quốc hội Liên bang Khóa VII với việc thông qua Hiến pháp sửa đổi năm 2020. Cùng với đó, Duma Quốc gia Khóa VII đã thông qua 27 luật để xây dựng các chuẩn mực mới của Hiến pháp.
Ngoài ra trong nhiệm kỳ lập pháp này, số lượng luật có điều chỉnh các vấn đề xã hội đã tăng lên và giúp giải quyết các vấn đề hàng ngày của người dân, bao gồm các vấn đề về giáo dục, chăm sóc sức khỏe, nhà ở và tiện ích cũng như tương tác của công dân với các cấu trúc nhà nước. Trung bình, số lượng luật như vậy là 21,5% và trong phiên họp cuối cùng, con số này đã đạt 33%. Các nghị sĩ cũng đặc biệt chú ý cải thiện các đạo luật liên quan đến bảo vệ sức khỏe, đặc biệt là trong điều kiện lây lan của Covid-19… Ngoài ra, các thành viên của Duma Quốc gia đã cố gắng giảm bớt tình trạng tồn đọng các dự luật đã được trình lên Duma Quốc gia kể từ năm 1994. Đến cuối kỳ họp thứ VII, chỉ còn 26 dự luật như vậy, chiếm 1,3% tổng số các dự luật đang chờ xử lý.
Duma Quốc gia của Quốc hội Liên bang Nga Khóa VIII bắt đầu nhiệm kỳ vào năm 2021. Tại phiên họp toàn thể ngày 12.10.2021, Duma Quốc gia đã bầu ông Vyacheslav Volodin làm Chủ tịch.
Trong bài phát biểu trước Quốc hội khi nhậm chức, Chủ tịch Vyacheslav Volodin nhấn mạnh: “Các vấn đề ưu tiên của chúng ta phải hướng tới sự phát triển của nước Nga, đạt được các mục tiêu quốc gia, thực hiện các nhiệm vụ mà Tổng thống đề ra trong bài phát biểu trước Quốc hội Liên bang”. Ông lưu ý một nhiệm vụ quan trọng khác - tăng số lượng các đạo luật có thể áp dụng trực tiếp, vì điều đó sẽ giúp nâng cao chất lượng luật pháp. Ông Vyacheslav Volodin cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thúc đẩy đối thoại với xã hội dân sự, các khu vực, chuyên gia, công đoàn và cộng đồng doanh nghiệp. Theo ông, cũng cần phải xây dựng các đề xuất để tăng trách nhiệm của các thành viên Duma Quốc gia và trình bày báo cáo về công việc của họ để nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động.
