. Khẳng định vị thế Uzbekistan
. Từ Paris đến Tashkent: Hành trình bền bỉ vì chủ nghĩa nghị viện
. Hành động vì sự phát triển và công bằng xã hội
Sau khi Uzbekistan tuyên bố độc lập vào ngày 01.9.1991, một giai đoạn mới để phát triển Quốc hội thành một trong những thể chế quyền lực nhà nước quan trọng nhất đã bắt đầu. Lịch sử gần đây của chế độ nghị viện Uzbekistan được chia thành ba giai đoạn chính được công nhận rộng rãi.
Quốc hội chuyển tiếp (1991 - 1994)
Vào tháng 12.1992, Hội đồng Tối cao, có thể được gọi là Quốc hội chuyển tiếp, đã thông qua Hiến pháp Cộng hòa Uzbekistan, trở thành nền tảng pháp lý cho việc thành lập một hệ thống hành chính công hoàn toàn mới, nền tảng vững chắc cho việc xây dựng một nhà nước dân chủ và xã hội dân sự, cũng như sự phát triển kinh tế của đất nước.
Hội đồng Tối cao cũng đã thông qua một số luật quan trọng nhằm củng cố chủ quyền của nhà nước non trẻ, bao gồm các luật liên quan đến việc bầu Tổng thống, Quốc huy, Quốc ca và Ngôn ngữ nhà nước của Cộng hòa Uzbekistan.
Hội đồng Tối cao cũng quyết định tổ chức cuộc bầu cử Oliy Majlis (Quốc hội) đầu tiên vào ngày 25.12.1994 theo hình thức đa đảng, với nhiệm kỳ 5 năm.
Quốc hội đơn viện (1995 - 2004)
Sau cuộc bầu cử, Hội đồng Tối cao, cơ quan lập pháp của giai đoạn chuyển tiếp, đã được thay thế bằng quốc hội đơn viện của Cộng hòa Uzbekistan - Oliy Majlis.
Oliy Majlis khóa đầu tiên (1995 - 1999) đã thông qua hơn 130 luật, gồm các luật giúp định hình nền tảng của một nhà nước dân chủ, pháp quyền; các luật liên quan đến sự phát triển của đời sống chính trị, công cộng, xã hội và kinh tế của đất nước, các luật về Tòa án Hiến pháp, biên giới nhà nước, Ngân hàng Trung ương, Ủy ban Bầu cử Trung ương, các đảng phái chính trị, phương tiện truyền thông, các cơ quan tự quản của công dân, các tổ chức phi chính phủ, giáo dục, y tế công cộng, Ủy viên Oliy Majlis về Nhân quyền (Ombudsman), cùng nhiều luật khác. Oliy Majlis đầu tiên cũng đã thông qua Bộ luật Lao động, Dân sự, Thuế, Gia đình, Đất đai, Hải quan và Nhà ở.
Oliy Majlis Khóa 2 (2000 - 2004) chứng kiến lập pháp trở thành hoạt động trọng tâm với việc thông qua 240 luật, 778 nghị quyết, đưa ra 1.573 sửa đổi và bổ sung vào luật hiện hành và phê chuẩn hơn 130 điều ước và thỏa thuận quốc tế. Ở giai đoạn này, cơ quan lập pháp tối cao của đất nước tìm cách xây dựng và thông qua các luật nhằm tăng cường chủ quyền nhà nước, hòa bình dân sự và ổn định xã hội, đồng thời thúc đẩy các cải cách dân chủ, kinh tế - xã hội trong xã hội.
Hoạt động giám sát của Quốc hội cũng được đẩy mạnh với việc các ủy ban của Oliy Majlis xem xét khoảng 60 vấn đề giám sát hàng năm.
Chế độ lưỡng viện (2005 đến nay)
Bắt đầu từ năm 2005, Uzbekistan chuyển sang chế độ quốc hội lưỡng viện, bao gồm: Viện lập pháp (Hạ viện) và Thượng viện.
Viện lập pháp gồm 150 thành viên được bầu với nhiệm kỳ 5 năm, trong đó, 75 nghị sĩ được bầu ở các đơn vị bầu cử 1 thành viên; 75 nghị sĩ được bầu theo danh sách đại diện của đảng phái.
Thượng viện gồm 100 thành viên, trong đó 84 thượng nghị sĩ được bầu gián tiếp bởi 14 hội đồng địa phương 16 thành viên còn lại do Tổng thống bổ nhiệm từ những công dân ưu tú.
Với việc thành lập quốc hội lưỡng viện, nhánh lập pháp tại Cộng hòa Uzbekistan đã đạt đến tầm phát triển mới. Mặc dù quá trình lập pháp trở nên phức tạp hơn, chất lượng luật được thông qua đã tăng lên đáng kể.
Trong giai đoạn 2020 - 2024, Quốc hội đã thông qua hơn 400 luật, với những luật đặc biệt quan trọng: về bảo vệ trẻ em khỏi mọi hình thức bạo lực, địa vị của giáo viên, đất đai, kinh tế sáng tạo, xung đột lợi ích, chỉ dẫn địa lý, thủ tục cấp phép, cấp phép và thông báo, lệ phí, mua sắm công, an ninh mạng, phá sản, trọng tài thương mại quốc tế, quản chế, về Ủy viên Oliy Majlis về quyền trẻ em, thương mại điện tử.
Một Quốc hội với vai trò ngày càng được củng cố
Một trong những sự kiện quan trọng nhất trong Quốc hội Khóa 4 là việc thông qua Hiến pháp mới vào tháng 4.2023, trên cơ sở trưng cầu dân ý toàn quốc lần đầu tiên trong lịch sử. Hiến pháp được cập nhật mở rộng đáng kể quyền hạn của Oliy Majlis, tăng cường cơ sở pháp lý cho việc thực hiện quyền lập pháp và giám sát của Quốc hội. Cải cách hiến pháp đã tạo ra cơ sở pháp lý vững chắc để điều chỉnh các quy định phù hợp với thực tế đương đại và với logic cơ bản của các cuộc cải cách đang được tiến hành, vốn là một phần của Tầm nhìn Uzbekistan 2030.
Trong những năm gần đây, vai trò của Oliy Majlis đã liên tục được củng cố. Một trong những minh chứng là Quốc hội đang sử dụng ngày càng hiệu quả các cơ chế giám sát: thúc đẩy các chương trình giám sát; thành lập các ủy ban điều tra… Đặc biệt, việc thực hiện Luật Giám sát của Quốc hội đã góp phần vào sự phát triển có hệ thống các hình thức giám sát quan trọng, như xem xét tiến độ thực hiện ngân sách nhà nước, nghe báo cáo các vấn đề cấp bách về phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, nghe báo cáo quốc gia thường niên về chống tham nhũng và xem xét báo cáo của Phòng Tài chính.
Bên cạnh đó, quyền lập pháp chủ động cũng được các nghị sĩ tích cực đẩy mạnh. Số lượng dự thảo luật do Quốc hội đề xuất ngày càng tăng và chất lượng của chúng cũng được cải thiện.
Việc ban hành các chuẩn mực lập pháp mới nhằm tăng cường mối quan hệ giữa các hội đồng lập pháp địa phương và các viện của Oliy Majlis đã giúp tăng cường sự phối hợp theo chiều dọc của hệ thống lập pháp. Điều này giúp quá trình làm luật của Quốc hội sát với thực tế cuộc sống, phản ánh đúng các vấn đề địa phương.
Nghị sĩ Alisher Kadyrov, lãnh đạo đảng “Phục hưng quốc gia” tại Viện lập pháp đã nói: "Điểm đặc biệt trong quá trình phát triển chế độ nghị viện của Uzbekistan là không chỉ tiếp thu kinh nghiệm dân chủ phương Tây mà còn áp dụng hiệu quả các truyền thống nhà nước phương Đông”. Điều này được thực hiện với hai nguyên tắc cơ bản: nguyên tắc ưu tiên của các giá trị dân tộc, theo đó, luật pháp và quyết định phải phù hợp với di sản tinh thần của Nhân dân, kinh nghiệm phát triển lịch sử và tư duy độc đáo; và nguyên tắc phát triển dần dần, theo đó, chế độ nghị viện không nên phát triển theo kiểu cách mạng mà phải phát triển dần dần, theo tốc độ mà xã hội đã chuẩn bị.
