Khi Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (PRC) được thành lập vào năm 1949, hệ thống chính quyền được tổ chức theo mô hình tập trung hóa mạnh mẽ, chịu ảnh hưởng sâu sắc từ Liên Xô. Quốc gia được chia thành nhiều cấp hành chính khác nhau, gồm: tỉnh, quận, huyện, thị trấn và làng, với chính quyền địa phương chủ yếu đóng vai trò thực thi các chính sách của trung ương mà không có nhiều quyền tự chủ.
Một góc phố Thượng Hải, Trung Quốc. Nguồn: Reuters
Cơ cấu chính quyền mở rộng nhanh chóng đặc biệt trong thời kỳ Đại nhảy vọt (1958 - 1962) và Cách mạng Văn hóa (1966 - 1976), khi các chính sách kinh tế và xã hội quy mô lớn được triển khai. Một trong những thay đổi đáng kể là việc thành lập Công xã nhân dân, một mô hình quản lý nông thôn nhằm tập trung sản xuất và tổ chức lao động. Tuy nhiên, điều này lại tạo ra một tầng quan liêu mới, làm tăng sự cồng kềnh của bộ máy hành chính, khiến việc quản lý trở nên chậm chạp và kém hiệu quả. Những hạn chế đó đã làm gia tăng áp lực cải cách, thúc đẩy các nỗ lực thay đổi mạnh mẽ.
Giai đoạn 1980 - 1990: khởi đầu quá trình tinh giản bộ máy
Trung Quốc bắt đầu cải cách hành chính vào đầu những năm 1980 với mục tiêu giảm bớt bộ máy quan liêu, đơn giản hóa quy trình làm việc và nâng cao năng suất của chính quyền địa phương. Trọng tâm của cải cách trong giai đoạn này là cắt giảm các thủ tục hành chính không cần thiết và hạn chế tình trạng mở rộng bộ máy không kiểm soát. Tuy nhiên, quá trình phân cấp quyền lực từ trung ương xuống địa phương đã dẫn đến một thực trạng là các cấp chính quyền địa phương tiếp tục mở rộng biên chế, tạo ra một hệ thống hành chính cồng kềnh với nhiều cấp trung gian. Điều này là nguyên nhân dẫn tới các đợt cải cách mạnh mẽ hơn về sau.
Giai đoạn 1998: cuộc cải cách quy mô lớn dưới thời Thủ tướng Chu Dung Cơ
Giai đoạn 1998 đánh dấu một cuộc cải cách hành chính quy mô lớn tại Trung Quốc dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Chu Dung Cơ. Nhằm tinh giản bộ máy nhà nước, nước này đã thực hiện hàng loạt biện pháp mạnh mẽ. Trước hết, số lượng bộ và ủy ban thuộc Quốc vụ viện được cắt giảm đáng kể, từ 40 xuống còn 29. Đồng thời, một đợt tinh giản nhân sự quy mô lớn được tiến hành, với 1/4 biên chế trong các bộ thuộc Quốc vụ viện bị cắt giảm, và số lượng nhân viên cấp trung ương giảm một nửa, từ 3.400 xuống còn 1.700 người.
Trên phạm vi toàn quốc, tổng số nhân sự trong bộ máy hành chính bị cắt giảm lên tới 47%. Bên cạnh đó, hơn 200 chức năng quản lý nhà nước được chuyển giao cho doanh nghiệp, chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội, giúp giảm bớt gánh nặng hành chính cho bộ máy chính quyền. Tuy nhiên, dù mang lại những thay đổi đáng kể, cuộc cải cách này vẫn chưa đạt hiệu quả như mong đợi, do nhiều địa phương tiếp tục duy trì các tầng lớp trung gian không cần thiết, gây cản trở mục tiêu tinh gọn bộ máy.
Giai đoạn 2000 - 2020: triệt để tinh gọn cấp địa phương
Trong giai đoạn này, Trung Quốc tiếp tục đẩy mạnh cải cách xuống cấp địa phương nhằm khắc phục tình trạng quan liêu kéo dài. Trọng tâm của quá trình này là sáp nhập các đơn vị hành chính nhỏ, giảm số lượng cán bộ cấp huyện và thị trấn, tiết kiệm ngân sách và nâng cao hiệu quả quản lý. Bên cạnh đó, Nhà nước hạn chế tuyển dụng mới, chỉ giữ lại các vị trí thực sự cần thiết và dần thay thế một số vị trí hành chính bằng hình thức hợp đồng lao động. Một số tỉnh như Giang Tô, Sơn Đông, Hà Bắc đã triển khai thí điểm các chương trình hợp nhất địa phương nhằm giảm số lượng chính quyền cấp trung gian, giúp tinh gọn bộ máy hành chính và hạn chế sự chồng chéo trong công tác quản lý.
Từ năm 2015, Trung Quốc đẩy nhanh quá trình tinh giản chính quyền địa phương, tập trung vào việc sáp nhập các đơn vị hành chính nhỏ và chuyển đổi cơ chế tuyển dụng cán bộ. Một trong những biện pháp quan trọng là việc sáp nhập mạnh mẽ các thị trấn và làng nhỏ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và giảm tải ngân sách. Chẳng hạn, tại tỉnh An Huy, số lượng thị trấn đã giảm từ 2.888 vào năm 2010 xuống còn 1.887 vào năm 2020.
Tương tự, tại các tỉnh như Chiết Giang và Giang Tô, nhiều thị trấn quy mô nhỏ bị xóa sổ hoặc hợp nhất để tinh gọn bộ máy. Trung Quốc cũng tiếp tục đặt mục tiêu cắt giảm đáng kể số lượng cán bộ cấp huyện, xã và thị trấn để giảm áp lực tài chính. Song song với quá trình tinh giản, Trung Quốc đẩy mạnh chuyển đổi từ biên chế cố định sang hợp đồng lao động. Chính quyền trung ương áp dụng hệ thống đánh giá hiệu suất làm việc để loại bỏ các vị trí dư thừa, đồng thời mở rộng việc sử dụng hợp đồng lao động đối với nhiều chức danh không thiết yếu thay vì duy trì biên chế lâu dài. Ngoài ra, các phòng ban có chức năng tương đồng cũng được sáp nhập nhằm giảm sự trùng lặp trong quản lý, góp phần nâng cao hiệu quả vận hành của bộ máy hành chính.
Từ năm 2020: cắt giảm nhân sự hành chính nhờ chính quyền điện tử
Từ năm 2020, Trung Quốc đẩy mạnh việc tinh giản bộ máy hành chính bằng cách ứng dụng công nghệ để thay thế nhân sự hành chính truyền thống. Trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn được sử dụng để tự động hóa quy trình xử lý công việc, giúp giảm sự phụ thuộc vào cán bộ hành chính. Đồng thời, hệ thống chính phủ điện tử và mô hình "dịch vụ một cửa" được triển khai rộng rãi, giúp hạn chế nhu cầu duy trì quá nhiều văn phòng địa phương.
Chính quyền cũng thử nghiệm hệ thống đánh giá hiệu suất tự động tại các thành phố lớn như Thượng Hải và Bắc Kinh, nhằm loại bỏ những nhân sự làm việc kém hiệu quả. Một số địa phương đã đạt được kết quả đáng kể trong quá trình này. Chẳng hạn, tỉnh Chiết Giang triển khai mô hình "chính quyền không giấy tờ", giúp giảm đáng kể số nhân sự xử lý hồ sơ hành chính. Trong khi đó, thành phố Hàng Châu nhờ vào hệ thống chính phủ điện tử đã rút ngắn thời gian xử lý thủ tục hành chính từ vài tuần xuống chỉ còn vài ngày, góp phần nâng cao hiệu suất làm việc và cải thiện chất lượng dịch vụ công.
