Chức năng giám sát của Quốc hội Pháp

Ủy ban - người canh gác chính

Tại Quốc hội Pháp, thông tin và giám sát chủ yếu là trách nhiệm của các Ủy ban thường trực. Các cơ quan này có thể tiến hành điều trần hay điều tra mà không cần sự cho phép của Quốc hội.

Ủy ban thường trực

Ủy ban không chỉ là các “công xưởng” của Quốc hội trong quá trình làm luật, đây còn là người canh gác chính trong hoạt động giám sát của Quốc hội. Các cơ quan này có thể tiến hành điều trần hay điều tra mà không cần sự cho phép của Quốc hội. Trong khi đó, Quốc hội cũng không có quyền yêu cầu Ủy ban thường trực tiến hành điều tra. Các Ủy ban cũng không báo cáo trước phiên họp toàn thể khi điều tra kết thúc. Họ chỉ có thể công khai báo cáo điều tra này trên các bản in cứng hay trên trang web chứ không được đưa ra thảo luận tại phiên họp toàn thể. Vì vậy, mọi công việc giám sát của các Ủy ban đều được thực hiện bên ngoài nghị trường.

Chẳng hạn, Ủy ban Đối ngoại là cơ quan chịu trách nhiệm chính trong giám sát hoạt động đối ngoại. Các thành viên trong Ủy ban thường là những người có kinh nghiệm về đối ngoại, và vì vậy các đánh giá, phân tích hoạt động đối ngoại của cơ quan hành pháp thường sát với thực tế.

Ủy ban Đối ngoại có thể thực hiện chức năng giám sát thông qua hoạt động lập pháp như thẩm định các dự luật phê chuẩn điều ước quốc tế. Theo quy trình thủ tục, Ủy ban sẽ bổ nhiệm một báo cáo viên chịu trách nhiệm nghiên cứu các khía cạnh của điều ước. Ủy ban được phép gửi câu hỏi chất vấn cho Chính phủ để có được các thông tin đầy đủ nhất về điều ước. Sau khi được thông qua tại Ủy ban, báo cáo được chuyển tới từng nghị sỹ. Tại phiên họp toàn thể, báo cáo viên của Ủy ban sẽ trình bày quan điểm và lập luận của Ủy ban sau khi Bộ trưởng giới thiệu về điều ước.

Một hoạt động khác cũng có tính chất giám sát lĩnh vực đối ngoại đó là việc thông qua dự thảo ngân sách, trong đó có ngân sách cho lĩnh vực đối ngoại. Các cuộc thảo luận về ngân sách đối ngoại tại Nghị viện và Ủy ban Đối ngoại thường vượt khỏi khuôn khổ các vấn đề tài chính thuần túy và mở rộng sang lĩnh vực chính sách đối ngoại và hoạt động ngoại giao của Chính phủ. Ủy ban Đối ngoại cũng chỉ định một báo cáo viên, chịu trách nhiệm soạn thảo và tổng hợp ý kiến của ủy ban về dự chi ngân sách. Các ủy ban khác trong Nghị viện cũng có trách nhiệm thẩm định dự chi ngân sách thuộc lĩnh vực của mình dưới dạng ý kiến.

Bên cạnh đó, Ủy ban Đối ngoại cũng có thể thực hiện chức năng giám sát qua việc thu nhận thông tin về chính sách và hoạt động đối ngoại của chính phủ. Có hai cách để khai thác thông tin là tiến hành các buổi điều trần (audition) và tổ chức các phái đoàn giám sát (mission d’information). Ủy ban có quyền triệu tập tất cả các buổi điều trần cần thiết đối với Thủ tướng, các bộ trưởng liên quan đến đối ngoại (Bộ trưởng Ngoại giao, Bộ trưởng các vấn đề về EU, Bộ trưởng phụ trách Hợp tác và Pháp ngữ...), các quan chức ngoại giao cấp cao hoặc các chuyên gia. Các buổi điều trần tại Ủy ban Đối ngoại không mở cửa cho công chúng và thường là những buổi làm việc có tính chất đối thoại giữa cơ quan hành pháp và cơ quan lập pháp.

Điều 145 Quy chế hoạt động của Nghị viện cho phép các ủy ban thường trực thành lập các phái đoàn giám sát nhằm tạo điều kiện cho các báo cáo viên và các thành viên của ủy ban đến thực địa (trong và ngoài nước). 

Ngoài ra, Ủy ban cũng có quyền tiếp cận một số các thông tin đối ngoại trực tiếp từ Bộ Ngoại giao. Ủy ban cũng có nguồn thông tin từ những thành viên của Ủy ban được cử làm đại diện tại các tổ chức quốc tế và châu Âu như LHQ, Hội đồng châu Âu, Nghị viện châu Âu...

Ủy ban điều tra

Quốc hội có thể kiểm soát hoạt động của Chính phủ thông qua việc thành lập Ủy ban điều tra. Đây hoàn toàn là sáng kiến của Nghị viện và được thực hiện theo kiến nghị của một hay một vài đại biểu. Kiến nghị này phải nêu được lý do thành lập và mục tiêu của việc điều tra. Sau đó, kiến nghị sẽ được chuyển tới một Ủy ban thường trực và Ủy ban này sẽ nhận được báo cáo sau một tháng kể từ ngày nhận được kiến nghị này. Quốc hội sẽ tiến hành biểu quyết tại phiên họp toàn thể. Quy trình này cũng tương tự như quy trình thủ tục lập pháp thông thường.

Việc thành lập các ủy ban điều tra cũng là một công cụ giúp Nghị viện có được thông tin đầy đủ về các hồ sơ liên quan đến lĩnh vực đối ngoại. Việc thành lập ủy ban điều tra phải do Chủ tịch Nghị viện đề xuất. Các thành viên của Ủy ban được phân bổ theo tương quan giữa các đảng phái chính trị trong Nghị viện. Ủy ban điều tra chỉ có quy chế hoạt động tạm thời. Ủy ban sẽ giải tán sau 6 tháng điều tra hoặc sẽ phải ngừng hoạt động khi có văn bản khởi tố vụ việc đang bị Ủy ban điều tra xem xét. Chính hai điều kiện ràng buộc này đã hạn chế vai trò của Ủy ban điều tra bởi: Thứ nhất, Chính phủ hoàn toàn có thể thúc đẩy một cuộc điều tra tư pháp nhằm đình chỉ hoạt động Ủy ban Điều tra. Thứ hai, thời hạn 6 tháng là quá ngắn đối với các hồ sơ quan trọng. Hơn nữa, Ủy ban điều tra không có quyền đưa ra quyết định mà chỉ có thể đưa ra các khuyến nghị dựa trên báo cáo điều tra.

Giám sát

Chịu trách nhiệm cao nhất về hành chính của nghị viện
Giám sát

Chịu trách nhiệm cao nhất về hành chính của nghị viện

Bên cạnh vai trò cố vấn cho Chủ tịch Nghị viện về các vấn đề thủ tục và thể chế, vị trí Tổng Thư ký còn đảm đương nhiều chức năng và nhiệm vụ quan trọng khác liên quan đến việc chỉ đạo và điều hành các dịch vụ hành chính phức tạp nhằm bảo đảm hoạt động của nghị viện diễn ra suôn sẻ.
Cách thức bổ nhiệm quyết định địa vị pháp lý
Giám sát

Cách thức bổ nhiệm quyết định địa vị pháp lý

Thủ tục và cách thức bổ nhiệm quyết định địa vị pháp lý của Tổng Thư ký cũng như mối quan hệ của vị trí này đối với cơ quan lãnh đạo. Có sự khác biệt đáng kể trong cách thức bổ nhiệm Tổng Thư ký ở Nghị viện các nước trên thế giới. Qua khảo sát, có thể chia thành 5 cách thức: Do người đứng đầu Nghị viện bổ nhiệm; do ban lãnh đạo Nghị viện bổ nhiệm; do toàn thể Nghị viện bầu, do một cơ quan bên ngoài Nghị viện bầu; hoặc là kết quả của một cuộc cạnh tranh công khai để lựa chọn các ứng cử viên.
Để ngôi nhà thực sự là chốn an toàn
Giám sát

Để ngôi nhà thực sự là chốn an toàn

Bạo lực gia đình lâu nay vẫn là vấn đề nhức nhối, đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách luôn phải nỗ lực mong tìm ra các biện pháp hữu hiệu để xử lý triệt để. Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 bùng phát trên khắp thế giới khiến số ca bạo lực gia đình tăng mạnh, nhiều quốc gia đã coi đây là đại dịch nguy hiểm không kém gì virus Corona.
"Thanh gươm sắc bén"
Giám sát

"Thanh gươm sắc bén"

Năm 1974, việc Ủy ban Pháp luật Hạ viện Mỹ vào cuộc điều tra trong vụ bê bối Watergates đã buộc Tổng thống Nixon từ chức. Đó là một trong những ví dụ điển hình cho thấy, các ủy ban điều tra đóng vai trò rất lớn trong thực hiện chức năng giám sát của Nghị viện. Đây cũng là một trong những “thanh gươm sắc bén” trong chống tham nhũng và tình trạng lạm dụng công quyền trong hệ thống cơ quan nhà nước.
Công cụ quan trọng thực hiện chức năng giám sát
Giám sát

Công cụ quan trọng thực hiện chức năng giám sát

Ở Quốc hội Mỹ và nghị viện của một số nước châu Âu như Pháp, Bỉ, Hà Lan…, một trong những công cụ quan trọng nhất trong việc thực hiện chức năng giám sát là hoạt động điều tra. Quyền điều tra thường được trao cho các ủy ban điều tra hoặc ủy ban đặc biệt.
Các công cụ giám sát
Giám sát

Các công cụ giám sát

Để thực hiện chức năng giám sát đối với cơ quan hành pháp và các cơ quan khác của EU, EP được trao một số công cụ giám sát cơ bản như quyền bỏ phiếu bất tín nhiệm đối với Ủy ban châu Âu, quyền chất vấn và thành lập các ủy ban điều tra.
Nghị viện siêu quốc gia
Giám sát

Nghị viện siêu quốc gia

Tiền thân là Quốc hội chung (Common Assembly) ra đời dựa trên Hiệp ước thành lập Cộng đồng Than và Thép châu Âu (1951), Nghị viện châu Âu (EP) ngày nay đã trở thành một trong những thể chế chính trị quan trọng nhất của Liên minh châu Âu (EU). Cùng với Hội đồng Bộ trưởng, EP tạo thành lưỡng viện lập pháp của các thể chế của Liên minh và được mô tả là một trong những cơ quan lập pháp quyền lực nhất thế giới.
Luận tội - công cụ giám sát còn mang tính hình thức
Giám sát

Luận tội - công cụ giám sát còn mang tính hình thức

Ở nhiều nước, nghị viện được trao quyền phế truất người đứng đầu hành pháp với những hình thức khác nhau như luận tội, bãi miễn… Theo khảo sát 88 nước của IPU, 77 nước có quy định về những hình thức này. Trong đó, thủ tục luận tội các quan chức hành pháp được áp dụng ở 66 nước, có cả theo chính thể đại nghị lẫn các nước theo chính thể cộng hòa tổng thống.
Chất vấn - hình thức giám sát phổ biến nhất
Giám sát

Chất vấn - hình thức giám sát phổ biến nhất

Nghị viện ở các nước dù ít hay nhiều đều thực hiện chức năng giám sát, trong đó chủ yếu giám sát hoạt động của hành pháp. Để giám sát được hiệu quả, không chỉ cần có năng lực, nguồn lực, mà còn cần đến các hình thức giám sát. Hoạt động giám sát của nghị viện các nước gồm có một số hình thức tiêu biểu như phiên hỏi - đáp, chất vấn, bỏ phiếu bất tín nhiệm, điều tra, điều trần, luận tội...
Bỏ phiếu bất tín nhiệm - công cụ giám sát có tính răn đe
Giám sát

Bỏ phiếu bất tín nhiệm - công cụ giám sát có tính răn đe

Ở những nước có Chính phủ được thành lập từ nghị viện, quy trình quy trách nhiệm của Chính phủ trước nghị viện được thực hiện chủ yếu bằng hai hình thức: bỏ phiếu bất tín nhiệm và bỏ phiếu tín nhiệm Chính phủ. Trong số 88 nước được khảo sát, 64 nghị viện có quyền bỏ phiếu bất tín nhiệm Chính phủ, trong đó 36 nước theo chế độ đại nghị, 10 nước theo chế độ tổng thống, 18 nước theo chế độ hỗn hợp; các nước còn lại đại đa số với chế độ tổng thống không thừa nhận hình thức bỏ phiếu này.
Báo cáo - kênh giám sát chính thống
Giám sát

Báo cáo - kênh giám sát chính thống

Hội đồng địa phương thường phải xem xét, phê chuẩn báo cáo của cơ quan hành chính địa phương như báo cáo hàng năm, báo cáo giám sát, kế hoạch phát triển địa phương, báo cáo kiểm toán, báo cáo hoạt động, báo cáo tài chính… Những báo cáo này là một trong những kênh giám sát chính thống vì chúng cung cấp thông tin, góp phần minh bạch hóa quá trình hoạt động của chính quyền địa phương.
Các tiểu ban giám sát
Giám sát

Các tiểu ban giám sát

Ở nhiều nước, theo quy định, Hội đồng có thể thành lập các tiểu ban thường trực hoặc lâm thời để giám sát hoặc thảo luận các dự thảo chính sách và trình báo cáo của tiểu ban cho hội đồng, ví dụ như Nam Phi, Tanzania, Philippines. Đây là công cụ giám sát mạnh, giúp Hội đồng xem xét kỹ lưỡng hơn các vấn đề chuyên sâu, có tính kỹ thuật mà toàn thể hội đồng khó có thể đảm nhận, qua đó nâng cao sự hiệu quả, hiệu lực của giám sát.
Các công cụ giám sát chi tiêu
Giám sát

Các công cụ giám sát chi tiêu

Hội đồng địa phương nhiều nước, ngoài các công cụ giám sát chung, trong lĩnh vực ngân sách có hai công cụ giám sát không thể thiếu là cơ quan kiểm toán và các tiểu ban trong lĩnh vực ngân sách.
Bảo đảm tính giải trình
Giám sát

Bảo đảm tính giải trình

Hoạt động giám sát của hội đồng địa phương ở các nước trước hết nhằm bảo đảm tính giải trình của chính quyền địa phương.
Đánh giá hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương
Giám sát

Đánh giá hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương

Giám sát của hội đồng còn bao hàm việc đánh giá tính hiệu quả và hiệu năng hoạt động của chính quyền địa phương. Khái niệm hiệu quả trong mọi công việc mà hội đồng và hành chính địa phương đang làm như thế nào? Vẫn còn quan niệm đồng nhất giữa hiệu quả với năng suất, chi phí hoặc hiệu năng (chi phí tiền bạc và thời gian ít mà vẫn đạt mức dự kiến) hoặc đồng nhất hiệu quả với kết quả cuối cùng (có đầu ra, sản phẩm, bất luận có đạt mục tiêu không).