Thẻ cho điểm cộng đồng và Thẻ báo cáo công dân<br>Thu hút cộng đồng tham gia giám sát
Báo Đại biểu Nhân dân
Được khởi xướng khoảng hai mươi năm trước, Thẻ cho điểm cộng đồng (Community Score Card - CSC) và Thẻ báo cáo công dân (Citizen Report Card - CRC) là những công cụ giám sát ở Hội đồng địa phương một số nước với sự tham gia của cộng đồng dân cư địa phương.
Như tên gọi, Thẻ cho điểm cộng đồng là một dạng đánh giá, cộng đồng và nhà cung cấp dịch vụ cùng “cho điểm” về chất lượng dịch vụ, sau đó đối chiếu với nhau để có kết quả đánh giá. Hội đồng địa phương áp dụng công cụ này để thu hút sự tham gia của cộng đồng vào quá trình hoạch định, ban hành chính sách và giám sát việc thực hiện chính sách ở địa phương.
Thẻ cho điểm cộng đồng không chỉ ghi nhận các ý kiến, nhận xét về chất lượng của chính sách, việc thực thi chính sách, mà còn là một quá trình đối thoại để các thành viên của cộng đồng và chính quyền thảo luận với nhau về quan điểm của mình và cùng nhau tìm cách cải thiện chính sách. Công cụ thẻ cho điểm cộng đồng thường chỉ tập trung vào một số lĩnh vực chính sách cụ thể, do đó sẽ phát huy tốt nhất ở cấp địa phương nơi xác định được chính xác và cụ thể lĩnh vực chính sách và nhóm “cộng đồng” đang hưởng thụ chính sách. Từ các kết quả có thể chuyển thành hành động ngay lập tức và chuyển lên các cấp cao hơn để tổng hợp; do đó cho phép tiến hành đồng thời cải thiện ở cơ sở cũng như bổ sung cho hoạt động giám sát ở cấp tỉnh và quốc gia.
Thẻ Báo cáo công dân là một bộ công cụ giúp các cơ quan nhà nước thu thập có hệ thống các nhận xét, góp ý từ những người sử dụng dịch vụ công; cung cấp cho các công dân và chính quyền những dữ liệu cả định tính và định lượng về hiện trạng và thiếu hụt trong công tác tổ chức các dịch vụ công. CRC cung cấp thông tin về những thiếu sót trong dịch vụ cho người dân nói chung hay cho từng nhóm dân đặc thù, chẳng hạn nhóm công nhân lao động nhập cư, người dân tộc thiểu số, nhóm phụ nữ hay trẻ em; qua đó mở ra cơ hội so sánh chất lượng dịch vụ giữa các nhóm, ví dụ nhóm hộ nghèo và hộ khác… CRC mang lại những bằng chứng xác thực và thúc đẩy lộ trình cho cộng đồng, các tổ chức dân sự và chính quyền địa phương cùng trao đổi nhằm cải thiện chất lượng dịch vụ.
Như vậy, CRC có tác dụng để đánh giá, nhìn nhận về: có hay không các dịch vụ cần thiết; người dân được tiếp cận tới các dịch vụ như thế nào; cách thức sử dụng dịch vụ; chất lượng và độ tin cậy của dịch vụ; Người sử dụng dịch vụ thường gặp phải những vấn đề gì; khả năng đáp ứng, giải quyết kịp thời các vấn đề phát sinh của đơn vị cung cấp dịch vụ; minh bạch trong cung cấp dịch vụ, ví dụ công bố các tiêu chuẩn chất lượng dịch vụ; chi phí phát sinh để sử dụng dịch vụ, bao gồm cả các chi phí ngầm như hối lộ; và Đưa ra các đề xuất nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ.
Công cụ Thẻ báo cáo công dân có thể tính được mức độ hài lòng chung từ hệ số của các dịch vụ có liên quan đồng thời xác định được nguyên nhân hài lòng hay chưa hài lòng. CRC cho phép nhìn nhận hàng loạt các loại dịch vụ và có được bức tranh tổng thể, so sánh chất lượng lẫn nhau. CRC cũng có thể chỉ tập trung vào một loại hình dịch vụ nhất định và so sánh giữa các vùng, các địa phương. CRC ghi nhận các ý kiến, nhận định của các nhóm cư dân nhằm xác định các khâu cung ứng dịch vụ còn yếu. Ngoài ra, nhờ có thể phân tách dữ liệu theo giới, tuổi, dân tộc hay thu nhập, kết quả khảo sát từ CRC sẽ chỉ rõ có nhóm dân nào được hưởng nhiều hơn dịch vụ, còn những nhóm dân khác lại không được hưởng đầy đủ như vậy.
Bên cạnh vai trò cố vấn cho Chủ tịch Nghị viện về các vấn đề thủ tục và thể chế, vị trí Tổng Thư ký còn đảm đương nhiều chức năng và nhiệm vụ quan trọng khác liên quan đến việc chỉ đạo và điều hành các dịch vụ hành chính phức tạp nhằm bảo đảm hoạt động của nghị viện diễn ra suôn sẻ.
Thủ tục và cách thức bổ nhiệm quyết định địa vị pháp lý của Tổng Thư ký cũng như mối quan hệ của vị trí này đối với cơ quan lãnh đạo. Có sự khác biệt đáng kể trong cách thức bổ nhiệm Tổng Thư ký ở Nghị viện các nước trên thế giới. Qua khảo sát, có thể chia thành 5 cách thức: Do người đứng đầu Nghị viện bổ nhiệm; do ban lãnh đạo Nghị viện bổ nhiệm; do toàn thể Nghị viện bầu, do một cơ quan bên ngoài Nghị viện bầu; hoặc là kết quả của một cuộc cạnh tranh công khai để lựa chọn các ứng cử viên.
Bạo lực gia đình lâu nay vẫn là vấn đề nhức nhối, đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách luôn phải nỗ lực mong tìm ra các biện pháp hữu hiệu để xử lý triệt để. Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 bùng phát trên khắp thế giới khiến số ca bạo lực gia đình tăng mạnh, nhiều quốc gia đã coi đây là đại dịch nguy hiểm không kém gì virus Corona.
Năm 1974, việc Ủy ban Pháp luật Hạ viện Mỹ vào cuộc điều tra trong vụ bê bối Watergates đã buộc Tổng thống Nixon từ chức. Đó là một trong những ví dụ điển hình cho thấy, các ủy ban điều tra đóng vai trò rất lớn trong thực hiện chức năng giám sát của Nghị viện. Đây cũng là một trong những “thanh gươm sắc bén” trong chống tham nhũng và tình trạng lạm dụng công quyền trong hệ thống cơ quan nhà nước.
Ở Quốc hội Mỹ và nghị viện của một số nước châu Âu như Pháp, Bỉ, Hà Lan…, một trong những công cụ quan trọng nhất trong việc thực hiện chức năng giám sát là hoạt động điều tra. Quyền điều tra thường được trao cho các ủy ban điều tra hoặc ủy ban đặc biệt.
Để thực hiện chức năng giám sát đối với cơ quan hành pháp và các cơ quan khác của EU, EP được trao một số công cụ giám sát cơ bản như quyền bỏ phiếu bất tín nhiệm đối với Ủy ban châu Âu, quyền chất vấn và thành lập các ủy ban điều tra.
Tiền thân là Quốc hội chung (Common Assembly) ra đời dựa trên Hiệp ước thành lập Cộng đồng Than và Thép châu Âu (1951), Nghị viện châu Âu (EP) ngày nay đã trở thành một trong những thể chế chính trị quan trọng nhất của Liên minh châu Âu (EU). Cùng với Hội đồng Bộ trưởng, EP tạo thành lưỡng viện lập pháp của các thể chế của Liên minh và được mô tả là một trong những cơ quan lập pháp quyền lực nhất thế giới.
EP được trao một loạt quyền giám sát và kiểm soát đối với các thể chế khác của EU, trong đó có quyền giám sát ngân sách châu Âu và bảo đảm luật pháp của châu Âu được thực thi đúng cách.
Ở nhiều nước, nghị viện được trao quyền phế truất người đứng đầu hành pháp với những hình thức khác nhau như luận tội, bãi miễn… Theo khảo sát 88 nước của IPU, 77 nước có quy định về những hình thức này. Trong đó, thủ tục luận tội các quan chức hành pháp được áp dụng ở 66 nước, có cả theo chính thể đại nghị lẫn các nước theo chính thể cộng hòa tổng thống.
Nghị viện ở các nước dù ít hay nhiều đều thực hiện chức năng giám sát, trong đó chủ yếu giám sát hoạt động của hành pháp. Để giám sát được hiệu quả, không chỉ cần có năng lực, nguồn lực, mà còn cần đến các hình thức giám sát. Hoạt động giám sát của nghị viện các nước gồm có một số hình thức tiêu biểu như phiên hỏi - đáp, chất vấn, bỏ phiếu bất tín nhiệm, điều tra, điều trần, luận tội...
Ở những nước có Chính phủ được thành lập từ nghị viện, quy trình quy trách nhiệm của Chính phủ trước nghị viện được thực hiện chủ yếu bằng hai hình thức: bỏ phiếu bất tín nhiệm và bỏ phiếu tín nhiệm Chính phủ. Trong số 88 nước được khảo sát, 64 nghị viện có quyền bỏ phiếu bất tín nhiệm Chính phủ, trong đó 36 nước theo chế độ đại nghị, 10 nước theo chế độ tổng thống, 18 nước theo chế độ hỗn hợp; các nước còn lại đại đa số với chế độ tổng thống không thừa nhận hình thức bỏ phiếu này.
Hội đồng địa phương thường phải xem xét, phê chuẩn báo cáo của cơ quan hành chính địa phương như báo cáo hàng năm, báo cáo giám sát, kế hoạch phát triển địa phương, báo cáo kiểm toán, báo cáo hoạt động, báo cáo tài chính… Những báo cáo này là một trong những kênh giám sát chính thống vì chúng cung cấp thông tin, góp phần minh bạch hóa quá trình hoạt động của chính quyền địa phương.
Ở nhiều nước, theo quy định, Hội đồng có thể thành lập các tiểu ban thường trực hoặc lâm thời để giám sát hoặc thảo luận các dự thảo chính sách và trình báo cáo của tiểu ban cho hội đồng, ví dụ như Nam Phi, Tanzania, Philippines. Đây là công cụ giám sát mạnh, giúp Hội đồng xem xét kỹ lưỡng hơn các vấn đề chuyên sâu, có tính kỹ thuật mà toàn thể hội đồng khó có thể đảm nhận, qua đó nâng cao sự hiệu quả, hiệu lực của giám sát.
Hội đồng địa phương nhiều nước, ngoài các công cụ giám sát chung, trong lĩnh vực ngân sách có hai công cụ giám sát không thể thiếu là cơ quan kiểm toán và các tiểu ban trong lĩnh vực ngân sách.
Giám sát của hội đồng còn bao hàm việc đánh giá tính hiệu quả và hiệu năng hoạt động của chính quyền địa phương. Khái niệm hiệu quả trong mọi công việc mà hội đồng và hành chính địa phương đang làm như thế nào? Vẫn còn quan niệm đồng nhất giữa hiệu quả với năng suất, chi phí hoặc hiệu năng (chi phí tiền bạc và thời gian ít mà vẫn đạt mức dự kiến) hoặc đồng nhất hiệu quả với kết quả cuối cùng (có đầu ra, sản phẩm, bất luận có đạt mục tiêu không).
Một nguyên tắc khác trong giám sát cho thấy mối quan hệ giữa chính quyền địa phương và dân chúng là hỏi xem dân đánh giá như thế nào về chất lượng phục vụ của chính quyền.
Các nhóm dân cư đang ngày càng được các hội đồng thu hút như một kênh để tìm hiểu các vấn đề của địa phương và giúp cộng đồng đóng góp vào việc xây dựng các chính sách của hội đồng, một phần của quá trình ra quyết định, tham gia vào hoạt động giám sát của hội đồng.
