Chức năng giám sát của Quốc hội Pháp

Chất vấn và trả lời chất vấn

Cũng như nhiều Nghị viện khác, các nghị sỹ Quốc hội Pháp có thể đề nghị chất vấn miệng hay chất vấn bằng văn bản. Hiệu quả của chất vấn trực tiếp lớn hơn nhưng ưu điểm của chất vấn bằng văn bản là đại biểu có thể gửi câu hỏi bất kỳ thời điểm nào, ngay cả khi Quốc hội không tiến hành phiên họp.

Chất vấn trực tiếp

Cựu Thủ tướng Francois Fillon trả lời trong một phiên chất vấn năm 2007
Cựu Thủ tướng Francois Fillon trả lời trong một phiên chất vấn năm 2007
Tại Quốc hội Pháp, có 2 loại câu hỏi chất vấn trực tiếp: câu hỏi được thông báo trước tới bộ trưởng và câu hỏi không thông báo trước. Nhiều quốc gia châu Âu cũng áp dụng 2 hình thức câu hỏi chất vấn trực tiếp trên. Ở Pháp và một số quốc gia khác, hình thức câu hỏi được báo trước là các câu hỏi có liên quan đến lợi ích địa phương; còn hình thức thứ hai là những câu hỏi liên quan đến các chính sách chung và mang tính chính trị. Chỉ có đại biểu Quốc hội mới được đặt câu hỏi chất vấn Thủ tướng Chính phủ hay một vị bộ trưởng. Các quan chức khác tham dự phiên họp toàn thể không được nêu câu hỏi. 

Các câu hỏi chất vấn trực tiếp phải được viết ngắn gọn và dễ hiểu, gửi đến Chủ tịch Quốc hội để thông báo đến Chính phủ. Hội nghị các Chủ tịch dành phiên họp sáng ngày thứ ba hàng tuần cho chất vấn, ngoại trừ thời gian đang thảo luận ngân sách, thời gian diễn ra phiên họp bất thường hoặc khi có một chương trình làm việc khác. Khi bắt đầu một nhiệm kỳ Quốc hội mới, Hội nghị các Chủ tịch quyết định tổng thời gian dành cho câu hỏi chất vấn miệng, số câu hỏi được chất vấn trong mỗi phiên họp (hiện tại là 25) và việc phân bổ câu hỏi giữa các tổ chức chính trị.

Trên thực tế, mỗi tổ chức chính trị có một số câu hỏi chất vấn nhất định, phù hợp với số thành viên của tổ chức đó. Số câu hỏi chất vấn này được Hội nghị các Chủ tịch lựa chọn đưa vào trong chương trình và được công bố trong mục “chất vấn” trên Công báo. Theo các quy định của Hội nghị các Chủ tịch, với câu hỏi không thảo luận, người chất vấn có 7 phút trình bày trong phiên họp và có thể dùng thời gian này cho việc đặt câu hỏi; cuối cùng là đáp lại câu trả lời của bộ trưởng.

Các câu hỏi chất vấn không báo trước được tiến hành thông qua 2 phiên họp, mỗi phiên kéo dài một tiếng vào các buổi chiều thứ ba và thứ tư. Việc phân bổ thời gian phát biểu bảo đảm các tổ chức chính trị có ít nhất một câu hỏi chất vấn. Ở Nghị viện hiện nay, phe chiếm đa số có 40 phút, trong khi phe đối lập chỉ có 20 phút (bao gồm thời gian trả lời của Chính phủ). Trong thời gian diễn ra phiên họp, Chủ tọa sẽ nêu câu hỏi theo hướng tạo điều kiện cho các tổ chức chính trị, phe đa số và phe đối lập được luân phiên nhau đặt câu hỏi.  Thời gian đặt một câu hỏi và trả lời là 5 phút.

Các câu hỏi này không được thông báo hay công bố trước cho Chính phủ, chỉ có tên người chất vấn được gửi đến Chính phủ một giờ trước khi khai mạc phiên họp. Phần đặt câu hỏi trực tiếp với sự có mặt đông đảo các thành viên của Chính phủ đã được truyền hình trực tiếp từ năm 1981. Người đặt câu hỏi chất vấn không được phép đáp lại bộ trưởng. Tuy nhiên, trong trường hợp bộ trưởng trả lời không thỏa đáng hay gây ra bất bình, đại biểu tiếp theo của tổ chức chính trị đó sẽ bỏ câu hỏi chất vấn của mình để hỏi lại câu hỏi trước đó của đồng nghiệp hay đưa ra nhận xét tiêu cực đối với phần trả lời của bộ trưởng.

Chất vấn bằng văn bản

Thủ tục này diễn ra ngoài khuôn khổ các phiên họp (chỉ là quy trình thủ tục Nghị viện); đồng thời thể hiện đặc quyền cá nhân của các đại biểu. Đây là giải pháp tốt khi không có đủ thời gian cho các câu hỏi trực tiếp.

Ở Pháp, chất vấn bằng văn bản rất phổ biến. Điều này cho phép các đại biểu được chất vấn các bộ trưởng về các vấn đề trực tiếp liên quan đến cử tri của mình. Đại biểu có thể đặt câu hỏi viết cho một bộ trưởng, chỉ có các câu hỏi liên quan trực tiếp đến chính sách chung của Chính phủ được gửi đến Thủ tướng Chính phủ. Không có giới hạn số câu hỏi cho một đại biểu Quốc hội. Các câu hỏi viết phải ngắn gọn, dễ hiểu, không kết tội và nêu tên bất kỳ một cá nhân nào. Các câu hỏi có thể liên quan nhiều vấn đề khác nhau (như lợi ích quốc gia, lợi ích địa phương, các vấn đề của tập thể, cá nhân…).

Các câu hỏi viết phải gửi đến Chủ tịch Quốc hội, sau đó sẽ thông báo đến Chính phủ. Trong trường hợp các câu hỏi có nội dung buộc tội cá nhân, Văn phòng Quốc hội sẽ không chỉnh sửa nội dung và các câu hỏi này vẫn được thông báo tới Chính phủ nhưng không được xem xét trả lời. Các câu hỏi viết được công bố hàng tuần trên Công báo trong và sau khi diễn ra kỳ họp. Sau khi công bố câu hỏi chất vấn 2 tháng thì các bộ trưởng phải đưa ra phần trả lời. Trong trường hợp câu hỏi chất vấn không được trả lời đúng theo thời gian quy định, bộ trưởng cũng không phải chịu hình thức kỷ luật nào.

Giám sát

Chịu trách nhiệm cao nhất về hành chính của nghị viện
Giám sát

Chịu trách nhiệm cao nhất về hành chính của nghị viện

Bên cạnh vai trò cố vấn cho Chủ tịch Nghị viện về các vấn đề thủ tục và thể chế, vị trí Tổng Thư ký còn đảm đương nhiều chức năng và nhiệm vụ quan trọng khác liên quan đến việc chỉ đạo và điều hành các dịch vụ hành chính phức tạp nhằm bảo đảm hoạt động của nghị viện diễn ra suôn sẻ.
Cách thức bổ nhiệm quyết định địa vị pháp lý
Giám sát

Cách thức bổ nhiệm quyết định địa vị pháp lý

Thủ tục và cách thức bổ nhiệm quyết định địa vị pháp lý của Tổng Thư ký cũng như mối quan hệ của vị trí này đối với cơ quan lãnh đạo. Có sự khác biệt đáng kể trong cách thức bổ nhiệm Tổng Thư ký ở Nghị viện các nước trên thế giới. Qua khảo sát, có thể chia thành 5 cách thức: Do người đứng đầu Nghị viện bổ nhiệm; do ban lãnh đạo Nghị viện bổ nhiệm; do toàn thể Nghị viện bầu, do một cơ quan bên ngoài Nghị viện bầu; hoặc là kết quả của một cuộc cạnh tranh công khai để lựa chọn các ứng cử viên.
Để ngôi nhà thực sự là chốn an toàn
Giám sát

Để ngôi nhà thực sự là chốn an toàn

Bạo lực gia đình lâu nay vẫn là vấn đề nhức nhối, đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách luôn phải nỗ lực mong tìm ra các biện pháp hữu hiệu để xử lý triệt để. Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 bùng phát trên khắp thế giới khiến số ca bạo lực gia đình tăng mạnh, nhiều quốc gia đã coi đây là đại dịch nguy hiểm không kém gì virus Corona.
"Thanh gươm sắc bén"
Giám sát

"Thanh gươm sắc bén"

Năm 1974, việc Ủy ban Pháp luật Hạ viện Mỹ vào cuộc điều tra trong vụ bê bối Watergates đã buộc Tổng thống Nixon từ chức. Đó là một trong những ví dụ điển hình cho thấy, các ủy ban điều tra đóng vai trò rất lớn trong thực hiện chức năng giám sát của Nghị viện. Đây cũng là một trong những “thanh gươm sắc bén” trong chống tham nhũng và tình trạng lạm dụng công quyền trong hệ thống cơ quan nhà nước.
Công cụ quan trọng thực hiện chức năng giám sát
Giám sát

Công cụ quan trọng thực hiện chức năng giám sát

Ở Quốc hội Mỹ và nghị viện của một số nước châu Âu như Pháp, Bỉ, Hà Lan…, một trong những công cụ quan trọng nhất trong việc thực hiện chức năng giám sát là hoạt động điều tra. Quyền điều tra thường được trao cho các ủy ban điều tra hoặc ủy ban đặc biệt.
Các công cụ giám sát
Giám sát

Các công cụ giám sát

Để thực hiện chức năng giám sát đối với cơ quan hành pháp và các cơ quan khác của EU, EP được trao một số công cụ giám sát cơ bản như quyền bỏ phiếu bất tín nhiệm đối với Ủy ban châu Âu, quyền chất vấn và thành lập các ủy ban điều tra.
Nghị viện siêu quốc gia
Giám sát

Nghị viện siêu quốc gia

Tiền thân là Quốc hội chung (Common Assembly) ra đời dựa trên Hiệp ước thành lập Cộng đồng Than và Thép châu Âu (1951), Nghị viện châu Âu (EP) ngày nay đã trở thành một trong những thể chế chính trị quan trọng nhất của Liên minh châu Âu (EU). Cùng với Hội đồng Bộ trưởng, EP tạo thành lưỡng viện lập pháp của các thể chế của Liên minh và được mô tả là một trong những cơ quan lập pháp quyền lực nhất thế giới.
Luận tội - công cụ giám sát còn mang tính hình thức
Giám sát

Luận tội - công cụ giám sát còn mang tính hình thức

Ở nhiều nước, nghị viện được trao quyền phế truất người đứng đầu hành pháp với những hình thức khác nhau như luận tội, bãi miễn… Theo khảo sát 88 nước của IPU, 77 nước có quy định về những hình thức này. Trong đó, thủ tục luận tội các quan chức hành pháp được áp dụng ở 66 nước, có cả theo chính thể đại nghị lẫn các nước theo chính thể cộng hòa tổng thống.
Chất vấn - hình thức giám sát phổ biến nhất
Giám sát

Chất vấn - hình thức giám sát phổ biến nhất

Nghị viện ở các nước dù ít hay nhiều đều thực hiện chức năng giám sát, trong đó chủ yếu giám sát hoạt động của hành pháp. Để giám sát được hiệu quả, không chỉ cần có năng lực, nguồn lực, mà còn cần đến các hình thức giám sát. Hoạt động giám sát của nghị viện các nước gồm có một số hình thức tiêu biểu như phiên hỏi - đáp, chất vấn, bỏ phiếu bất tín nhiệm, điều tra, điều trần, luận tội...
Bỏ phiếu bất tín nhiệm - công cụ giám sát có tính răn đe
Giám sát

Bỏ phiếu bất tín nhiệm - công cụ giám sát có tính răn đe

Ở những nước có Chính phủ được thành lập từ nghị viện, quy trình quy trách nhiệm của Chính phủ trước nghị viện được thực hiện chủ yếu bằng hai hình thức: bỏ phiếu bất tín nhiệm và bỏ phiếu tín nhiệm Chính phủ. Trong số 88 nước được khảo sát, 64 nghị viện có quyền bỏ phiếu bất tín nhiệm Chính phủ, trong đó 36 nước theo chế độ đại nghị, 10 nước theo chế độ tổng thống, 18 nước theo chế độ hỗn hợp; các nước còn lại đại đa số với chế độ tổng thống không thừa nhận hình thức bỏ phiếu này.
Báo cáo - kênh giám sát chính thống
Giám sát

Báo cáo - kênh giám sát chính thống

Hội đồng địa phương thường phải xem xét, phê chuẩn báo cáo của cơ quan hành chính địa phương như báo cáo hàng năm, báo cáo giám sát, kế hoạch phát triển địa phương, báo cáo kiểm toán, báo cáo hoạt động, báo cáo tài chính… Những báo cáo này là một trong những kênh giám sát chính thống vì chúng cung cấp thông tin, góp phần minh bạch hóa quá trình hoạt động của chính quyền địa phương.
Các tiểu ban giám sát
Giám sát

Các tiểu ban giám sát

Ở nhiều nước, theo quy định, Hội đồng có thể thành lập các tiểu ban thường trực hoặc lâm thời để giám sát hoặc thảo luận các dự thảo chính sách và trình báo cáo của tiểu ban cho hội đồng, ví dụ như Nam Phi, Tanzania, Philippines. Đây là công cụ giám sát mạnh, giúp Hội đồng xem xét kỹ lưỡng hơn các vấn đề chuyên sâu, có tính kỹ thuật mà toàn thể hội đồng khó có thể đảm nhận, qua đó nâng cao sự hiệu quả, hiệu lực của giám sát.
Các công cụ giám sát chi tiêu
Giám sát

Các công cụ giám sát chi tiêu

Hội đồng địa phương nhiều nước, ngoài các công cụ giám sát chung, trong lĩnh vực ngân sách có hai công cụ giám sát không thể thiếu là cơ quan kiểm toán và các tiểu ban trong lĩnh vực ngân sách.
Bảo đảm tính giải trình
Giám sát

Bảo đảm tính giải trình

Hoạt động giám sát của hội đồng địa phương ở các nước trước hết nhằm bảo đảm tính giải trình của chính quyền địa phương.
Đánh giá hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương
Giám sát

Đánh giá hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương

Giám sát của hội đồng còn bao hàm việc đánh giá tính hiệu quả và hiệu năng hoạt động của chính quyền địa phương. Khái niệm hiệu quả trong mọi công việc mà hội đồng và hành chính địa phương đang làm như thế nào? Vẫn còn quan niệm đồng nhất giữa hiệu quả với năng suất, chi phí hoặc hiệu năng (chi phí tiền bạc và thời gian ít mà vẫn đạt mức dự kiến) hoặc đồng nhất hiệu quả với kết quả cuối cùng (có đầu ra, sản phẩm, bất luận có đạt mục tiêu không).