
Thực hiện nhiệm vụ thẩm tra dự án Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan và Đoàn công tác của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường vừa có cuộc làm việc, khảo sát thực tế tại Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh.
Sửa đổi toàn diện, giảm áp lực và thủ tục cho nhà khoa học
Báo cáo kết quả hoạt động khoa học công nghệ của Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, đại diện nhà trường cho biết, nhà trường hiện có 3.023 giảng viên, trong đó 1.620 người có trình độ tiến sĩ trở lên. Về sở hữu trí tuệ, nhà trường có 891 đơn đăng ký bảo hộ, 318 bằng được cấp, 7 bằng sáng chế quốc tế và 13 đơn đang thẩm định. Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh cũng là thành viên chính thức của Mạng lưới các trung tâm hỗ trợ công nghệ và đổi mới sáng tạo tại Việt Nam do Tổ chức Sở hữu trí tuệ Thế giới WIPO công nhận. Theo kết quả mới nhất, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh thuộc nhóm 40% các đại học xuất sắc nhất thế giới, xếp hạng 901-950 toàn cầu và đứng thứ 184 châu Á.

Bên cạnh những kết quả đạt được, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh cũng đang gặp một số khó khăn, vướng mắc trong thực hiện Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013. Đó là còn thiếu cơ chế, chính sách thu hút nhà khoa học, giảng viên trình độ cao, trong khi kinh phí nghiên cứu khoa học còn hạn chế, cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu. Ngoài ra, chưa có cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư. Công tác quản lý còn bất cập do phân cấp, phân quyền chưa rõ ràng, thiếu tự chủ cho các tổ chức khoa học, công nghệ công lập.
Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh kiến nghị, Luật Khoa học và Công nghệ lần này cần được sửa đổi toàn diện, chú trọng các giải pháp đột phá để thực hiện đúng tinh thần đã nêu trong Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
Tại cuộc làm việc, các nhà khoa học đã đóng góp rất nhiều ý kiến sâu sắc, cụ thể, góp phần hoàn thiện dự thảo Luật. Một số ý kiến đề xuất bổ sung việc chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ cùng hướng giải quyết cụ thể.
“Nội dung dự thảo cho phép chấp nhận rủi ro đối với các nhà khoa học. Tuy nhiên, trên thực tế, việc nghiên cứu miệt mài nhưng không cho ra kết quả cuối cùng lại không chỉ là rủi ro mà còn liên quan đến yếu tố may mắn. Nhà khoa học có thể thay đổi định hướng đề tài nhưng phải ra trước hội đồng tài chính để giải thích. Vậy dự thảo luật mới nên có những điều luật cụ thể hơn về thay đổi định hướng nghiên cứu, giúp giảm áp lực và thủ tục cho nhà khoa học”, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Bệnh Truyền nhiễm, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, PGS.TS Nguyễn Phương Thảo đề xuất.
Các nhà khoa học cũng nêu các nội dung liên quan đến đào tạo nguồn nhân lực, hợp tác quốc tế, thương mại hóa sản phẩm và chính sách thu hút các nhà khoa học trong và ngoài nước. Đối với chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp tư nhân hoặc ngoài nước, cần có những định hướng cụ thể, tránh tình trạng chồng chéo về pháp lý giữa Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp.
Tạo động lực phát triển khoa học, công nghệ
Giám đốc Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, PGS.TS Vũ Hải Quân cho biết, với tiềm lực lớn và thành tựu nổi bật về về khoa học, công nghệ, nhà trường kiến nghị đưa hai Đại học quốc gia là tổ chức khoa học công nghệ công lập đặc biệt, có cơ chế đặc biệt. Đồng thời, tổ chức này có thể được áp dụng các chính sách của Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia để phát huy tất cả tiềm lực đang có.
PGS.TS Vũ Hải Quân cũng kiến nghị, không áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp đối cơ sở giáo dục đại học công lập có nhiều hoạt động khoa học công nghệ vì hoạt động giáo dục là hoạt động phi lợi nhuận, hoặc có quy định chuyển số tiền thuế mà cơ sở giáo dục đại học phải đóng để đầu tư cho hoạt động khoa học công nghệ của các đơn vị.

Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đã thể hiện rõ tinh thần thu hút đội ngũ trí thức chất lượng cao ở nước ngoài về Việt Nam công tác. Song theo PGS.TS Vũ Hải Quân, hiện nay dự thảo Luật còn chung chung, vì vậy cần quy định cụ thể, chi tiết hơn về chính sách, tiêu chuẩn, điều kiện, để thu hút, tuyển dụng nhân tài.
Ghi nhận các ý kiến đóng góp tại cuộc làm việc, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan nêu nhiều vấn đề quan trọng liên quan đến việc xây dựng và hoàn thiện dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo. Nhấn mạnh về tư duy mới trong công tác lập pháp, Phó Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, Luật không chỉ để quản lý mà còn phải tạo ra không gian phát triển, khởi tạo giá trị mới cho xã hội và khoa học công nghệ; đồng thời, đẩy mạnh việc trao quyền cho các viện nghiên cứu. Tuy nhiên, điều này cần đi kèm với cơ chế kiểm soát và trách nhiệm giải trình.
Theo Phó Chủ tịch Quốc hội, một trong những mục tiêu quan trọng của Luật là xây dựng mối liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp và các tổ chức nghiên cứu khoa học cũng như giữa Trung ương và địa phương. Điều này nhằm tránh lãng phí nguồn lực và thúc đẩy đầu tư. Công tác định giá sáng chế hiện đang là một thách thức lớn, do đó cần có sự chia sẻ và hợp tác giữa các cơ quan liên quan. Đặc biệt, việc sửa đổi Luật lần này phải giải quyết được các rủi ro trong nghiên cứu khoa học và tạo động lực phát triển khoa học, cộng nghệ.
Phó Chủ tịch Quốc hội cũng cho rằng, cần xây dựng một hệ sinh thái khoa học giữa khu vực công và tư; đồng thời thiết lập bộ tiêu chí xếp hạng cho các tổ chức nghiên cứu khoa học. Nguồn lực nhà nước sẽ được phân bổ dựa trên thứ tự xếp hạng này. Bên cạnh đó, dự thảo Luật cần chú trọng đến việc vinh danh các nhà khoa học, ghi nhận và tôn trọng thành quả lao động của họ. Điều này sẽ tạo động lực để các nhà khoa học đóng góp nhiều hơn cho sự phát triển của đất nước.
Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh cũng như các tổ chức khoa học khác không chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu mà cần hợp tác với doanh nghiệp để đưa sản phẩm ra thị trường. "Nếu các sản phẩm nghiên cứu chỉ nằm trong thư viện thì mục tiêu phát triển khoa học công nghệ sẽ không đạt được", Phó Chủ tịch Quốc hội lưu ý.