Thể chế thành lợi thế cạnh tranh: Luật Công nghiệp Công nghệ số cụ thể hóa đầy đủ Nghị quyết 57

Quản lý quá thận trọng sẽ kìm hãm đổi mới sáng tạo

Tôi nhất trí về sự cần thiết ban hành Luật Công nghiệp Công nghệ số. Đây là dự luật có ý nghĩa quan trọng để thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Trong bối cảnh Quốc hội được giao hoàn thiện thể chế lĩnh vực này trong năm 2025, luật sẽ tạo nền tảng pháp lý vững chắc, đưa chủ trương của Đảng vào cuộc sống, thúc đẩy công nghiệp công nghệ số trở thành động lực cho tăng trưởng kinh tế của đất nước.

Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã nêu khá toàn diện các nội dung, quan điểm của cơ quan thẩm tra đối với dự án Luật. Tuy nhiên, tôi đề nghị thêm 3 vấn đề cần hết sức quan tâm để hoàn thiện dự án Luật trước khi trình Quốc hội thông qua.

Thứ nhất, Nghị quyết 57 yêu cầu đổi mới tư duy quản lý, tránh tư duy "không quản được thì cấm", mở đường cho công nghệ mới qua cơ chế thí điểm có kiểm soát.

Dự thảo đã có bước tiến với quy định cơ chế thử nghiệm(Chương V) nhưng phạm vi thử nghiệm còn quá hẹp (Điều 42), bỏ sót nhiều đổi mới sáng tạo; đồng thời liệt kê nhiều hành vi bị cấm rất chung chung (Điều 12) và đặt thêm một số điều kiện kinh doanh. Cách quản lý quá thận trọng này sẽ kìm hãm đổi mới sáng tạo, khiến doanh nghiệp e ngại thử nghiệm công nghệ mới tại Việt Nam.

Tôi kiến nghị mở rộng phạm vi sandbox cho mọi sản phẩm, dịch vụ công nghệ số mới chưa được pháp luật điều chỉnh; đơn giản hóa thủ tục phê duyệt thử nghiệm; và lược bỏ các quy định cấm, điều kiện không thực sự cần thiết.

Đồng thời cần trao quyền cho Chính phủ tạm thời cho phép thí điểm những công nghệ, mô hình mới chưa có luật điều chỉnh (báo cáo Quốc hội sau) nhằm kịp thời nắm bắt cơ hội phát triển.

Thứ hai, Nghị quyết 57 coi dữ liệu số là tài nguyên chiến lược, đòi hỏi "đưa dữ liệu thành tư liệu sản xuất chính" và phát triển kinh tế dữ liệu. Dự thảo Luật chưa thể hiện rõ chủ trương này: các quy định chủ yếu về quản lý kỹ thuật, chưa có cơ chế chia sẻ, khai thác hiệu quả. Chẳng hạn, không có điều khoản nào thúc đẩy việc mở dữ liệu công hoặc phát triển thị trường dữ liệu.

Cách tiếp cận thận trọng này dẫn đến "mỏ vàng dữ liệu" chưa được khai thác, doanh nghiệp thiếu nguyên liệu phát triển trí tuệ nhân tạo, làm giảm sức cạnh tranh.

Tôi kiến nghị bổ sung các quy định thúc đẩy kinh tế dữ liệu: nguyên tắc "dữ liệu mở" và chia sẻ dữ liệu giữa cơ quan nhà nước với doanh nghiệp; hình thành các trung tâm, sàn giao dịch dữ liệu. Đồng thời giao Chính phủ quy định danh mục dữ liệu mở và cơ chế bảo đảm an toàn, quyền riêng tư khi chia sẻ dữ liệu, qua đó tạo động lực cho công nghiệp dữ liệu phát triển đúng tinh thần Nghị quyết 57.

Cần bổ sung các chính sách nhân tài mang tính đột phá

Thứ ba, Nghị quyết 57 đòi hỏi có chính sách đặc biệt để thu hút, trọng dụng nhân tài công nghệ trong và ngoài nước với các cơ chế đột phá. Dự thảo Luật đã nêu vấn đề này (Điều 25) nhưng còn chung chung, chưa cụ thể hóa những ưu đãi vượt trội.

Chẳng hạn, chưa có quy định miễn, giảm thuế thu nhập cá nhân cho chuyên gia công nghệ cao, hay tạo thuận lợi về thủ tục lưu trú dài hạn cho chuyên gia nước ngoài. Cũng thiếu chính sách thu hút sinh viên giỏi vào các ngành công nghệ chiến lược. Những hạn chế này khiến chúng ta khó cạnh tranh thu hút chất xám, nguồn nhân lực chất lượng cao tiếp tục thiếu hụt.

Tôi kiến nghị bổ sung các chính sách nhân tài mang tính đột phá: miễn, giảm thuế thu nhập cho chuyên gia công nghệ; đơn giản hóa thủ tục lưu trú cho chuyên gia nước ngoài; và tăng cường hỗ trợ đào tạo nhân tài công nghệ số. Những giải pháp này sẽ thể chế hóa định hướng Nghị quyết 57, tạo lợi thế cho Việt Nam trong cạnh tranh nhân lực chất lượng cao.

Tôi đề nghị Quốc hội xem xét tiếp thu các kiến nghị, chỉnh lý dự thảo Luật Công nghiệp Công nghệ số, bảo đảm luật này thực sự thể chế hóa hiệu quả Nghị quyết 57, tạo đột phá, thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia và nâng cao năng lực cạnh tranh của đất nước.