Thời điểm chín muồi để không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh

Nếu không tư duy đột phá, có giải pháp mạnh mẽ, quyết liệt sẽ "dậm chân tại chỗ"

- Tại Kết luận số 127-KL/TW, Bộ Chính trị, Ban Bí thư yêu cầu: Nghiên cứu định hướng sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã; thực hiện mô hình địa phương 2 cấp (tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể) bảo đảm tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Thực tiễn cho thấy, đất nước ta đã từng thực hiện nhiều đợt sắp xếp, tinh gọn bộ máy, song kết quả chưa như mong đợi. Cá nhân ông kỳ vọng gì với lần sắp xếp, tinh gọn này?

- Chúng ta đã và đang thực hiện 3 chương trình tổng thể cải cách hành chính và nhiều lần thực hiện sắp xếp, tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế. Ngay từ Đại hội VI của Đảng, vấn đề cải cách hành chính đã được đặt ra và gần đây nhất là chủ trương tinh gọn bộ máy theo tinh thần Nghị quyết số 18-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 6 khóa XII.

Thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp tức là sẽ bỏ cấp trung gian, với sự phân cấp rất mạnh, phân quyền triệt để hơn cho chính quyền cơ sở. Như vậy, chính quyền các cấp đều bình đẳng trước pháp luật, tự chủ quyết định các công việc thuộc thẩm quyền, chức năng được giao theo đúng Hiến pháp và pháp luật. Điều này đòi hỏi hệ thống pháp luật cần được sửa đổi toàn diện, đồng bộ. Cùng với đó, trình độ, năng lực của đội ngũ cán bộ các cấp, đặc biệt là cán bộ cấp cơ sở, đòi hỏi phải được nâng lên cả về tri thức, kỹ năng với thái độ phục vụ nhân dân hoàn toàn mới, đáp ứng yêu cầu phát triển mới của đất nước hiện nay.

Chúng ta đang tiến hành đại hội đảng bộ các cấp, tiến tới Đại hội XIV của Đảng. Tôi tin tưởng, nếu chúng ta làm với tinh thần "vừa chạy, vừa xếp hàng" như vừa qua, thống nhất rất cao, làm kiên quyết, triệt để, Trung ương gương mẫu làm trước, địa phương tiếp bước làm theo..., thì cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo sẽ thành công. Chúng ta sẽ có một bộ máy thực sự tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả để vững bước tiến vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Giáo sư, Tiến sĩ Khoa học Phan Xuân Sơn

Thẳng thắn nhìn nhận, có thể thấy, sau hơn 20 năm thực hiện 3 chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước (giai đoạn 2001-2010, 2011-2020, 2021-2030) cho thấy, công tác cải cách hành chính đạt được nhiều kết quả. Nhưng, so với yêu cầu của thực tiễn thì vẫn chưa đáp ứng yêu cầu, chưa đạt mục tiêu đề ra. Việc tinh gọn bộ máy cơ bản mới tập trung giảm số lượng biên chế mà chưa sắp xếp về tổ chức, chưa bảo đảm về chất lượng. Thực tế, quá trình làm cũng còn tình trạng nể nang, ngại đụng chạm, thiếu đồng bộ, nhất là thiếu nhất quán về một mô hình tổng thể của hệ thống chính trị, nhất là mô hình tổ chức chính quyền nhà nước, mô hình hệ thống công vụ.

So sánh với các lần thực hiện cải cách hành chính nhà nước trước đây, có thể thấy, chưa lần nào chúng ta đặt ra mức độ triển khai quyết liệt, sâu sắc với quy mô rộng lớn như lần này. Việc sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị lần này thể hiện quyết tâm chính trị rất cao của Đảng và Nhà nước ta, đặc biệt là đang được sự ủng hộ, nhất trí cao của Nhân dân, trong đó có giới trí thức, các nhà khoa học. Đây thực sự là một cuộc cách mạng về tổ chức bộ máy trong toàn hệ thống chính trị.

- Không tổ chức cấp huyện, thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp không phải là vấn đề mới. Tuy nhiên, nên tiến hành như thế nào và vào thời điểm nào cũng còn ý kiến khác nhau..., thưa ông?

- Để đánh giá việc không tổ chức cấp trung gian là cấp huyện và nghiên cứu, triển khai việc sáp nhập một số tỉnh, thành phố vào thời điểm này có phù hợp hay không, theo tôi cần xét tới các yếu tố khách quan và chủ quan của đất nước.

Trước hết, rõ ràng sau gần 40 năm tiến hành công cuộc Đổi mới, đất nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, với sự phát triển mạnh mẽ, toàn diện. Dù vậy, đất nước cũng đang đối mặt với nguy cơ rơi vào "bẫy thu nhập trung bình", hệ thống quản lý nhà nước có nguy cơ trì trệ, tâm lý xã hội có khuynh hướng thoả mãn với những thành quả ban đầu của công cuộc Đổi mới.

Nếu chúng ta không có tư duy đột phá, không có giải pháp mạnh mẽ, quyết liệt đồng nghĩa sẽ "dậm chân tại chỗ". Dù tốc độ phát triển của chúng ta không chậm, tăng trưởng kinh tế không thấp, nhưng vẫn có nguy cơ tụt hậu so với các nước trong khu vực và trên thế giới, đặc biệt là không đáp ứng được kỳ vọng vươn mình của dân tộc, sánh vai với các cường quốc năm châu.

Mặt khác, thế giới đang thay đổi mạnh mẽ trước tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Trong đó, mô hình tổ chức của hệ thống chính quyền nhà nước, chính quyền địa phương ở nhiều quốc gia đang thay đổi mạnh mẽ, chủ yếu theo hướng hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, tinh gọn và trao quyền tự chủ, chủ động cho chính quyền cấp dưới, cho cơ sở.

Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa quan trọng, nên tổ chức bộ máy phải được cải cách triệt để, nếu không sẽ không phát huy được các kết quả của công cuộc Đổi mới thời gian qua. Xem xét các yếu tố trong và ngoài nước, tiềm lực và năng lực thể chế, có thể khẳng định: Đây là thời điểm chín muồi để thực hiện sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã; thực hiện mô hình địa phương 2 cấp.

Mô hình chính quyền địa phương 2 cấp - rất triệt để, cách mạng, đúng nguyện vọng của Nhân dân

- Việc sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, bỏ cấp trung gian có lẽ không chỉ là câu chuyện về tinh gọn bộ máy, mà quan trọng hơn là cơ hội để tối ưu hóa nguồn lực, nâng cao chất lượng quản lý, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội..., thưa ông?

- Các lần sáp nhập tỉnh trước đây, chúng ta làm chưa thật sự khoa học và chưa đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước. Do đó, lần này phải xốc lại, sắp xếp lại một số đơn vị cấp tỉnh. Tuy nhiên, việc sắp xếp và điều chỉnh các đơn vị hành chính cấp tỉnh là vấn đề lớn và cần được xem xét cẩn trọng dựa trên nhiều tiêu chí và điều kiện cụ thể.

Cùng với đó, số lượng tỉnh sau sắp xếp còn bao nhiêu là hợp lý cần được cân nhắc kỹ lưỡng, trong đó cần tính toán đến các yếu tố dân cư, điều kiện kinh tế - xã hội, văn hóa, địa lý và không nhất thiết phải chia tách các tỉnh, thành bằng nhau. Sắp xếp lại một số đơn vị cấp tỉnh cũng nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội và tăng cường liên kết vùng, chứ không đơn thuần chỉ nhằm giảm đầu mối một cách cơ học.

Với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp được Bộ Chính trị, Ban Bí thư yêu cầu nghiên cứu định hướng thực hiện tại Kết luận số 127-NQ/TW cũng là xu hướng chung của nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là các nước phát triển. Để thực hiện chủ trương này cần quan tâm đến một số vấn đề.

Thứ nhất, pháp luật cần được sửa đổi toàn diện, đồng bộ. Ngoài việc sửa đổi Hiến pháp - văn bản pháp lý cao nhất, làm cơ sở để sửa đổi, bổ sung các luật chuyên ngành theo hướng phân định lại chức năng, nhiệm vụ giữa cấp tỉnh và cấp xã, nhất là các quy định pháp luật liên quan đến tổ chức bộ máy, tư pháp, ngân sách, tài nguyên thiên nhiên, điều kiện kinh doanh, quản lý dân cư...

Thứ hai, cần tiến hành đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực, trình độ cán bộ cấp xã, cấp tỉnh đủ năng lực vận hành bộ máy mới; nêu cao tính tự chủ, năng động, sáng tạo của chính quyền địa phương, cơ sở.

Thứ ba, quy định pháp luật phải bảo đảm rõ ràng, dễ áp dụng và thống nhất. Đây là quá trình cần thời gian, không phải ngày một, ngày hai; nhưng nếu không bắt đầu từ hôm nay, thì không bao giờ có sự thay đổi như mục tiêu và kỳ vọng.

Có thể thấy, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp mà Bộ Chính trị, Ban Bí thư yêu cầu nghiên cứu, đề xuất thực hiện là rất triệt để, có tính cách mạng, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước, đúng với nguyện vọng của nhân dân, trong đó có các nhà khoa học. Do đó, việc thực hiện cần được tiến hành chặt chẽ với quyết tâm cao và theo từng bước cụ thể, gồm sắp xếp, vận hành và phát huy hiệu quả của bộ máy mới.

- Tại Kết luận số 127-KL/TW, Bộ Chính trị, Ban Bí thư cũng yêu cầu rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của Đảng, Hiến pháp, pháp luật của Nhà nước. Đây cũng là một trong những yêu cầu đầu tiên để có thể triển khai các bước tiếp theo của việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy, thưa ông?

- Để triển khai thực hiện được mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, trước tiên cần có cơ sở pháp lý. Bởi, Điều 110 Hiến pháp 2013 hiện quy định các đơn vị hành chính gồm có tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh; xã, phường, thị trấn.

Như vậy, Hiến pháp đã xác định rõ mô hình 3 cấp chính quyền địa phương: tỉnh (hoặc thành phố trực thuộc trung ương), huyện (hoặc quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh), và xã (hoặc phường, thị trấn). Do đó, nếu không tổ chức cấp huyện, mô hình chính quyền địa phương sẽ chỉ còn 2 cấp (tỉnh và xã), thì chúng ta phải sửa Điều 110 và một số điều khoản liên quan khác tại Hiến pháp 2013 cũng như một số luật khác có liên quan.

Trên cơ sở sửa đổi, một số điều của Hiến pháp 2013, các luật chuyên ngành có liên quan cũng cần được sửa đổi theo cách tiếp cận mới, nâng cao tính tự chủ, quản lý theo pháp luật của chính quyền địa phương, phân định lại chức năng, nhiệm vụ giữa cấp tỉnh và cấp xã, nhất là các quy định pháp luật liên quan đến tổ chức bộ máy, tư pháp, ngân sách, tài nguyên thiên nhiên, điều kiện kinh doanh, quản lý dân cư...

Với tinh thần đó, thì chúng ta phải “vừa chạy, vừa xếp hàng”, như chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, mới có thể đáp ứng đúng yêu cầu về tiến độ mà Bộ Chính trị, Ban Bí thư nêu tại Kết luận số 127-KL/TW. Trong đó trước mắt, cần khẩn trương nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp 2013 và sửa đổi, bổ sung các luật có liên quan. Điều này vừa đáp ứng đúng chủ trương của Đảng, vừa bảo đảm tính pháp lý và tính chính danh cho công việc có tính cách mạng này.

- Xin cám ơn ông!