Kỷ lục xuất khẩu mới

- 2024 là năm rất thành công của ngành rau quả. Ngành đã "thắng lớn" như thế nào trong năm qua, thưa ông?

- Gần hết tháng 12.2024, xuất khẩu rau quả ước đạt gần 7,2 tỷ USD, tăng gần 27% so với cùng kỳ. Đây là kỷ lục mới của ngành rau quả Việt Nam và cũng là điểm sáng trong bức tranh xuất khẩu nông, lâm, thủy sản trong năm qua.

Đứng đầu danh sách rau quả xuất khẩu là sầu riêng với giá trị ước đạt 3,3 tỷ USD; tiếp theo là thanh long khoảng 435 triệu USD; tiếp đến là chuối, xoài và một số mặt hàng khác như mít, dừa, dưa hấu…

Đến thời điểm này có thể khẳng định, rau quả là mặt hàng thế mạnh của Việt Nam, và đã có mặt ở hơn 60 thị trường. Nhiều sản phẩm chủ lực như xoài, chuối, sầu riêng… đang đứng thứ nhì về xuất khẩu sang Trung Quốc - thị trường rau quả lớn nhất thế giới. Bên cạnh đó, xuất khẩu rau quả Việt Nam sang nhiều thị trường khác tăng trưởng cao như Mỹ tăng trưởng hơn 30%, Thái Lan tăng hơn 80%. Và ngoài các sản phẩm tươi thì còn có các mặt hàng chế biến, chế biến sâu.

- Theo ông, những yếu tố nào dẫn tới thành quả này?

- Có được kết quả này là do sự tích lũy thành quả của các năm trước, bởi đa số cây ăn quả đa số đều cần thời gian đầu tư dài, từ 3 - 5 năm. Đặc biệt, số lượng rau quả xuất khẩu chính ngạch ngày càng tăng. Ví dụ, Trung Quốc hiện cấp phép cho 15 mặt hàng rau quả, góp phần đưa những sản phẩm như sầu riêng, chuối, dừa… tăng trưởng tích cực.

Các hoạt động xúc tiến thương mại về rau quả được các cấp, các ngành, hiệp hội ngành hàng ngày càng quan tâm, đầu tư. Với 16 Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới mà Việt Nam đã ký kết, ngành rau quả có rất nhiều cơ hội tiếp cận những thị trường tiềm năng.

Trong thành công của ngành rau quả, có sự đóng góp không nhỏ của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cũng như các đơn vị trực thuộc như Cục Bảo vệ thực vật, Cục Trồng trọt… Nhờ đó, thông tin thị trường, các yêu cầu về kiểm dịch, vai trò cầu nối được duy trì, ổn định.

Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi, ngành rau quả hiện cũng phải đối mặt với nhiều thách thức.

- Cụ thể những thách thức này là gì, thưa ông?

- Để thu hút và giữ người tiêu dùng và xây dựng được thương hiệu thì vấn đề nóng hiện nay là tiêu chuẩn để kiểm soát chất lượng rau quả. Ngành rau quả đã có một số tiêu chuẩn chung, chẳng hạn như độ ẩm, sự trầy xước, sượng... nhưng hầu hết những tiêu chuẩn này chưa được xây dựng hoàn chỉnh cho những sản phẩm có giá trị kinh tế cao, giá trị xuất khẩu lớn, chẳng hạn sầu riêng, thanh long, chuối...

Bên cạnh đó, thời gian qua, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã xây dựng các đề án liên quan như phát triển cây ăn quả chủ lực, phát triển bền vững một số loại cây như cây có múi. Tuy nhiên, đa số chương trình, đề án đều tập trung phát triển vùng nguyên liệu, hỗ trợ đối tượng sản xuất là người nông dân, hợp tác xã. Trong khi đó, trái cây là mặt hàng xuất khẩu chính, chủ lực lại chưa thực sự có một kế hoạch tầm quốc gia nào.

Việc trái cây được trồng tại nhiều vùng sinh thái khác nhau, chất lượng sản phẩm cuối cùng khác nhau là lợi thế giúp Việt Nam đa dạng sản phẩm, đa dạng thị trường nhưng cũng đặt ra vấn đề kiểm soát chất lượng. Nhìn chung, chất lượng rau quả chưa ổn định, mức độ lan tỏa chưa cao, tính tuân thủ chưa nghiêm, mối liên kết hợp tác dễ đứt gãy. Đây là những điểm yếu cần được khắc phục sớm và triệt để.

Tiếp tục đàm phán mở cửa thị trường

- Ông dự báo như thế nào về tình hình xuất khẩu rau quả trong năm 2025?

- Năm 2025, ngành rau quả sẽ có những khó khăn mới, đó là thay đổi địa chính trị thế giới dẫn đến sự biến động về kinh tế và thương mại toàn cầu. Chiến tranh thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc có thể sẽ ảnh hưởng đến xuất khẩu rau quả Việt Nam đến thị trường Trung Quốc. Xuất khẩu rau quả vào Hoa Kỳ cũng khó khăn hơn khi thặng dư thương mại giữa 2 nước tiếp tục tăng cao.

Dù còn nhiều khó khăn, nhưng Hiệp hội vẫn tin tưởng sản xuất, xuất khẩu rau quả vẫn có thể duy trì tốc độ tăng trưởng, kỳ vọng kim ngạch đạt 8 tỷ USD.

- Để bảo vệ được thành quả, giữ vững sự ổn định chuỗi cung ứng, theo ông, đâu là những vấn đề cần ưu tiên?

- Chúng ta không nên tự mãn, say sưa với những thành quả đã đạt được. Cần sớm khắc phục những điểm yếu về chất lượng, an toàn sản phẩm; tìm kiếm, quan tâm đến công nghệ sau thu hoạch nhằm giảm bớt tỷ lệ thiệt hại của rau quả, giảm giá thành sản phẩm. Cùng với đó là nâng cao năng lực tuân thủ của các doanh nghiệp ở các thị trường trong và ngoài nước; nâng cao tinh thần đoàn kết, hợp tác, chia sẻ, cùng làm cùng hưởng, xây dựng mối liên kết bền vững, đi cùng nhau để đi được xa hơn.

Chúng tôi cũng kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tiếp tục đàm phán mở cửa thị trường, hỗ trợ xây dựng mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói, xây dựng các tiêu chuẩn quốc gia về các mặt hàng chủ lực. Đồng thời, có những thiết chế luật pháp chặt chẽ hơn, giúp bảo vệ những nhà sản xuất chân chính. Trong đó, cần xây dựng, ban hành tiêu chuẩn về chất lượng rau quả; điều này sẽ giúp các bên có một "cơ sở" để cùng sản xuất, thu hoạch, chế biến. Đây cũng là tiền đề giúp Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Công Thương, Bộ Ngoại giao... tự tin tiếp tục đàm phán mở cửa thị trường.

- Xin cảm ơn ông!