Tăng trưởng vẫn chủ yếu dựa trên vốn và lao động

Năm 2024 có thể coi là một năm sôi động với nhiều bước chuyển mình mạnh mẽ của Việt Nam, GS.TS. Phạm Hồng Chương nói trong hội thảo do Đại học Kinh tế Quốc dân phối hợp Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương và Ủy ban Kinh tế và Tài chính tổ chức.

Cụ thể, khu vực kinh tế thực cho thấy nhiều dấu hiệu phục hồi, tốc độ tăng trưởng GDP cả năm 7,09%, vượt mục tiêu 6 - 6,5% mà Chính phủ đã đề ra, cao hơn đáng kể so với các quốc gia khác trong khu vực. Năng suất lao động tăng 5,14% trong năm 2024, tuy nhiên vẫn còn khoảng cách đáng kể so với một số quốc gia phát triển hơn trong khu vực. Cơ cấu ngành sản xuất tiếp tục chuyển dịch từ nông - lâm nghiệp và thủy sản sang công nghiệp và dịch vụ, đặc biệt là sự phục hồi mạnh mẽ của ngành công nghiệp chế biến chế tạo, đóng vai trò động lực chính cho tăng trưởng kinh tế.

Trong lĩnh vực đối ngoại, Việt Nam tiếp tục hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu với tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa ước đạt 786,29 tỷ USD, tăng 15,4% so với năm trước, tương đương khoảng 165% GDP. Khu vực FDI chiếm 71,7% tổng kim ngạch xuất khẩu và 63,2% tổng kim ngạch nhập khẩu. Tuy nhiên, giá trị gia tăng từ khu vực FDI đóng góp vào nền kinh tế vẫn chưa tương xứng. Nhiều doanh nghiệp nội địa gặp khó khăn trong việc liên kết với khu vực FDI để tham gia sâu hơn vào mạng lưới sản xuất toàn cầu.

Tuy nhiên, theo GS.TS. Tô Trung Thành, Đại học Kinh tế Quốc dân, bản chất của tăng trưởng vẫn chủ yếu dựa trên vốn và lao động chứ không phải năng suất. Cụ thể, đóng góp vào tăng trưởng kinh tế của vốn chiếm 53,1%, lao động chiếm 18,8%, trong khi năng suất các yếu tố tổng hợp (TFP) chỉ chiếm 28,1%, giảm đáng kể so với mức trên 33% trong giai đoạn 2016 - 2020. “Đây là dấu hiệu đáng lo ngại vì tăng trưởng chiều rộng khó tạo ra sự bền vững trong dài hạn, GS.TS. Tô Trung Thành nhận xét.

Bên cạnh đó, GS.TS Ngô Thắng Lợi, Đại học Kinh tế Quốc dân, cảnh báo khu vực tư nhân, với hơn 900.000 doanh nghiệp và 5,2 triệu hộ kinh doanh, đang đối mặt với nhiều rào cản. Dù đóng góp hơn 43% GDP và sử dụng 85% lực lượng lao động, khu vực này chưa được xác lập là trụ cột trung tâm của chiến lược tăng trưởng. Sự chênh lệch trong tiếp cận nguồn lực thể hiện rõ khi doanh nghiệp nhà nước chỉ chiếm 11,2% doanh thu nhưng nắm giữ 24,2% lợi nhuận và tiếp cận vốn dễ dàng hơn. Trong khi đó, khu vực tư nhân phải chịu mức thuế thu nhập doanh nghiệp cao nhất và đối mặt với thủ tục hành chính phức tạp, chi phí không chính thức và rủi ro pháp lý tiềm ẩn ở mọi cấp độ. Đặc biệt, các mô hình kinh doanh mới như fintech, thương mại điện tử, khởi nghiệp đổi mới sáng tạo vẫn thiếu khung pháp lý rõ ràng để phát triển. Doanh nghiệp nhỏ và vừa đang bị “chiếc áo thể chế” quá chật hẹp, không thể phát triển và bứt phá trong môi trường hiện tại.

Nhiều dư địa cải cách thể chế kinh tế

GS.TS. Tô Trung Thành nhấn mạnh, Việt Nam cần duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế cao gắn với ổn định kinh tế vĩ mô. Theo đó, cần cẩn trọng trong việc sử dụng chính sách tiền tệ và tăng cường chính sách tài chính lành mạnh. Đồng thời, chính sách tài khóa mở rộng nên tập trung vào tăng hiệu quả giải ngân đầu tư công, giảm thuế có chọn lọc và tăng cường chính sách an sinh xã hội. Việt Nam cũng cần tập trung vào nội lực, tạo môi trường cho khu vực kinh tế tư nhân phát triển thành động lực quan trọng nhất của nền kinh tế; tái cơ cấu chuỗi sản xuất theo hướng nâng cao giá trị gia tăng, thu hút FDI chất lượng cao và thúc đẩy khu vực trong nước tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu; đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.

Ngoài ra, cần hoàn thiện chính sách pháp luật theo hướng giảm thiểu can thiệp hành chính, tăng cường hiệu quả thực thi và đảm bảo sự bình đẳng, minh bạch; cải cách tư duy trong xây dựng pháp luật theo hướng vừa đảm bảo hiệu quả quản lý nhà nước, vừa thúc đẩy sự sáng tạo, từ bỏ lối tư duy “không kiểm soát được thì cấm”. Các chính sách về thể chế trong thời gian tới cần tập trung tháo gỡ các rào cản mang tính cấu trúc trong bộ máy hành chính, giảm thiểu chồng chéo chức năng, đồng thời nâng cao năng lực quản trị và điều hành kinh tế vĩ mô. Nhà nước cần đổi mới tư duy quản lý, chuyển từ việc làm thay sang vai trò định hướng, hỗ trợ và tạo điều kiện cho khu vực tư nhân phát triển. Bên cạnh đó, cần tập trung vào hạ tầng, thể chế, an sinh xã hội và khoa học, công nghệ để tạo động lực phát triển bền vững.

Theo GS.TS. Phạm Hồng Chương, để có thể duy trì được mức tăng trưởng bền vững trong dài hạn, bên cạnh việc phát huy các động lực tăng trưởng truyền thống, việc xây dựng một hệ thống thể chế kinh tế phù hợp là hết sức quan trọng. Hệ thống thể chế có tính bao trùm chính là nền tảng quan trọng cho một nền kinh tế thị trường đầy đủ và giúp khuyến khích sự tham gia của đại đa số người dân vào các hoạt động kinh tế.

Giám đốc Đại học Kinh tế Quốc dân cũng lưu ý, nếu Việt Nam không bước vào một quỹ đạo mới trong giai đoạn 5 - 10 năm tới, cơ hội trở thành nước thu nhập cao vào năm 2045 sẽ trôi qua vĩnh viễn. Thể chế chính là "cốt lõi mềm" của tăng trưởng. Trong bối cảnh cửa sổ dân số vàng sắp khép lại, việc không cải cách thể chế đồng nghĩa với việc đánh mất động lực tăng trưởng. Đây là thời điểm quan trọng để Việt Nam xem xét, đánh giá thể chế kinh tế thị trường của mình nhằm chuẩn bị tốt cho giai đoạn chuyển sang nhóm thu nhập trung bình cao vào năm 2030, hướng đến trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2045. Nhìn tổng thể, thể chế kinh tế vẫn còn rất nhiều dư địa cải cách, để thực sự trở thành bệ đỡ cho giai đoạn phát triển tiếp theo, GS.TS. Phạm Hồng Chương nhấn mạnh.