“The Return” (Trở về) là dự án nghệ thuật mới nhất của Lê Brothers, nằm trong mạch nghệ thuật tiếp diễn với các dự án trước đây, khởi đầu là Cây Cầu (2010), chuỗi tác phẩm trình diễn tại cầu Hiền Lương, nơi chia cắt hai bờ vĩ tuyến Việt Nam, đến vùng biên giới của Nam - Bắc Hàn gần Bàn Môn Điếm và bức tường Berlin từng chia cắt nước Đức gần nửa thế kỷ. Chia ly và hội tụ trở thành một trong những chủ đề làm việc xuyên suốt của hai nghệ sĩ trong hơn một thập kỷ, mà nghệ thuật trở thành một kênh dẫn dụ để kể về lịch sử, hồi ức, quá khứ với nhiều lớp lang và uẩn khúc chưa từng biết đến.
Trong hai tháng 3 - 4.2023 lưu trú tại Đức, Lê Brothers đã tìm gặp và trò chuyện với nhiều người trong cộng đồng người Việt xa xứ đang sinh sống ở các thành phố: Halle, Berlin, Leipzig, Munich và Frankfurt. Họ có nhiều hoàn cảnh khác nhau: du học sinh và công nhân trao đổi lao động thập niên 1970 - 1980, lao động nhập cư sau Đổi Mới, những người trẻ thuộc thế hệ thứ hai sinh ra và lớn lên tại Đức, và sinh viên du học những năm gần đây.
Triển lãm này là một trưng bày chọn lọc từ hơn 1.500 hình ảnh và video của hai nghệ sĩ trò chuyện với những người Việt Nam tại Đức. Những tấm hình được in theo nhiều kích thước và treo trên các tấm lưới giăng trong phòng, tạo thành một sắp đặt thị giác nhiều lớp, vừa tách bạch, vừa chồng phủ lên nhau như những tấm màng kí ức mà thời gian khó xóa nhòa, trở thành một bức tranh toàn cảnh đa sắc nhiều tầng của cộng đồng hải ngoại. Mỗi cuộc trò chuyện, hình ảnh, ghi chép là một ẩn dụ về sự ra đi và trở về trong nhiều uẩn khúc, nỗi niềm, ước vọng và mơ hồ với tương lai mà kí ức lẫn thực tại nhòa làm một.
Lê Ngọc Thanh và Lê Đức Hải (Lê Brothers) được biết tới như cặp nghệ sĩ song sinh đặc biệt. Sinh năm 1975 tại Quảng Bình, họ tốt nghiệp Trường Đại học Nghệ thuật Huế năm 2000, và hiện sống và làm việc tại Thành phố Huế. Các sáng tác của họ gây ấn tượng bởi cách tiếp cận độc đáo tới các vấn đề lịch sử, căn tính, cũng như giải thích về lịch sử trong bối cảnh hiện tại.
Triển lãm diễn ra từ ngày 8 - 28.1.2024, tại Không gian triển lãm Manzi, số 2 Hàng Bún, Hà Nội..
