Ở nhiều ngành nghề bậc trung cấp, cao đẳng, sinh viên sau khi ra trường có mức lương không thấp, đôi khi cao hơn cả lương khởi điểm của cử nhân đại học. Tuy nhiên, trường nghề vẫn không tuyển sinh đủ người học. Trong khi đó, doanh nghiệp vẫn mãi loay hoay tìm nhân lực.
Khó tuyển sinh dẫn tới thiếu nguồn cung
TS Nguyễn Anh Tuấn, Phó hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công thương TP.Hồ Chí Minh, nhận định, ngành dệt may, cơ khí ngày càng phát triển, nhu cầu nhân lực các ngành này tăng nhanh. Tuy vậy, trong mắt nhiều phụ huynh và học sinh, dệt may, cơ khí không phải là lựa chọn hàng đầu. Nhiều người ưu tiên học các ngành như tài chính, ngân hàng, quản trị kinh doanh… hơn là chọn dệt may, cơ khí vì cho rằng công việc nặng nhọc, lương thấp.
Thực tế, khi học các ngành này, sinh viên chưa tốt nghiệp ra trường đã được doanh nghiệp săn đón với mức lương dao động 10-25 triệu đồng/tháng.
“Ngành công nghệ kỹ thuật hóa học, chuyên ngành hóa nhuộm và da giày là 3 ngành truyền thống của trường. Hiện có 5 doanh nghiệp lớn tài trợ học phí cho sinh viên, năm cuối các em còn có thêm thu nhập từ việc thực tập ở doanh nghiệp, nhưng có ngành trường chỉ tuyển được 10 sinh viên/100 chỉ tiêu/năm”, TS Nguyễn Anh Tuấn nêu thực tế.
Nhiều ngành học hấp dẫn, được miễn giảm 100% học phí, cơ hội đi lao động nước ngoài… cũng không tuyển sinh được là tình cảnh các trường trung cấp đang đối mặt.
TS Hoàng Quốc Long, Hiệu trưởng Trường Trung cấp Nguyễn Tất Thành, cho biết: “Đầu năm nay, một số doanh nghiệp Australia đặt hàng tuyển dụng trên 100 sinh viên của trường sau tốt nghiệp, trong đó sinh viên chỉ cần nắm vững các kỹ năng như xây dựng, ốp lát tường, trình độ tiếng Anh đạt mức cơ bản, với mức lương 941 triệu đồng/năm. Nhưng nghịch lý ở chỗ là dù trường đã giới thiệu chương trình cùng nhiều chế độ đãi ngộ của doanh nghiệp, số hồ sơ trường nhận được rất ít. Có thể do tâm lý của không ít phụ huynh, học sinh chưa ưa chuộng các nghề này”.
Theo Tổng cục Thống kê, năm 2022, cả nước có hơn 10.000 doanh nghiệp hoạt động sản xuất, kinh doanh trong ngành dệt may, với khoảng 3 triệu lao động đang làm việc. Dệt may luôn nằm trong tốp đầu ngành hàng có kim ngạch xuất khẩu tỷ USD, cũng là ngành có số lượng lao động lớn. Thế nhưng, phần lớn số lao động trong ngành dệt may hiện nay là lao động phổ thông, thực hiện các công đoạn gia công sản phẩm; 75% lao động trong lĩnh vực này chưa qua đào tạo hoặc chỉ được đào tạo ngắn hạn.
Chủ tịch Hội Dệt May Thêu Đan TP. Hồ Chí Minh Phạm Xuân Hồng cho biết, doanh nghiệp dệt may đang thiếu nguồn nhân lực có trình độ kỹ thuật như nhuộm, hoàn thiện vải, thiết kế sản phẩm… Đây là thách thức cho ngành trong quá trình chuyển giao, ứng dụng công nghệ hiện đại vào sản xuất, nâng cao tỷ lệ nội địa hóa.
“Chỉ tính riêng TP. Hồ Chí Minh, mỗi năm ngành cần thêm 20.500 lao động. Trong đó, nhu cầu về lao động phổ thông chiếm 50%, công nhân kỹ thuật chiếm 30% và lao động có trình độ từ trung cấp trở lên chiếm 20%. Đặc biệt, các doanh nghiệp dệt may bình quân mỗi năm cần tuyển khoảng 2.300 cử nhân, kỹ sư công nghệ, thiết kế… nhưng không có nguồn tuyển”, ông Phạm Xuân Hồng chia sẻ.
Cần đổi mới phương thức tuyển sinh
Theo các chuyên gia, mùa tuyển sinh lớn nhất trong năm đang bước vào giai đoạn cao điểm. Hàng trăm ngàn học sinh lớp 12 bắt đầu có những hướng lựa chọn ngành nghề cho con đường tương lai. Việc học sinh quyết định lựa chọn trường nghề cần nhận được sự đồng thuận của phụ huynh; có như vậy tâm lý muốn làm thầy, không muốn làm thợ mới thay đổi và nguồn nhân lực kỹ thuật mới có thể đáp ứng đủ nhu cầu của doanh nghiệp.
TS Hoàng Quốc Long, Hiệu trưởng Trường Trung cấp Nguyễn Tất Thành cho rằng, ướng nghiệp với bậc trung cấp không còn chỉ là qua những lời giới thiệu, những tờ rơi, mà sẽ phải làm sao cho những người học tiềm năng có thể nhìn - nghe - sờ được ngành nghề, cảm nhận được môi trường học tập. Do đó, trường thường mời học sinh các trường cấp II đến tham quan. Các em có thể được trải nghiệm thực tế một công việc từ khi ở giảng đường đến khi làm trực tiếp ngoài doanh nghiệp.
Cũng theo chuyên gia này, việc đưa học sinh đến trường không chỉ thông qua việc tạo những chuyến đi thực tế, mà có thể khéo léo thông qua nhiều hoạt động khác. Sắp tới, trường sẽ đăng cai tổ chức những hội thi tay nghề, ở đó học sinh, sinh viên sẽ được tham gia, trải nghiệm và hiểu mình, hiểu nghề hơn.
Tham mưu cho các doanh nghiệp khi các trường nghề trong một sớm, một chiều chưa thể giải quyết vấn đề cung ứng nhân sự, ông Nguyễn Tiến Cảnh, giám đốc Công ty Alpha Nguyễn, chuyên lĩnh vực điện lạnh cho biết, vì những khó khăn trong nguồn cung lao động, công ty của ông chuyển hướng từ tìm kiếm lao động dài hạn sang lao động theo dự án.
Với mỗi dự án lắp đặt, sửa chữa, bảo trì điện lạnh... công ty sẽ cần khoảng 5-7 người/dự án. Khi đó, công ty sẽ liên hệ với một số trường trung cấp có mối quan hệ để tuyển người cho đủ số lượng của các dự án đang triển khai.
"Không phải chỉ mình công ty tôi, nhiều công ty khác chuyên ngành điện lạnh cho biết những năm gần đây tuyển các bạn trẻ đi làm nghề điện lạnh rất khó. Nhiều bạn vào công ty được ba tháng là xin nghỉ, nói công việc cực quá. Nhiều bạn lại ưu tiên những công việc văn phòng hơn là xắn tay làm thợ", ông Cảnh nói.
Bà Hoàng Thị Phong Thu, tổng giám đốc Công ty du lịch Ánh Dương cho biết, ở thời điểm hiện tại, công ty ưu tiên sử dụng các hướng dẫn viên tự do để giải quyết bài toán lao động. Trong từng tour, dự án du lịch, công ty sẽ tính toán số người cần bổ sung ở từng vị trí đầu việc. Tiếp đó, công ty sẽ kết nối với một số bên cung ứng lao động uy tín, thường là ở trường trung cấp.
"Công ty tôi hiện không phân biệt bằng cấp của các bạn khi ứng tuyển. Với cùng một công việc, một bạn trẻ tốt nghiệp đại học hay trung cấp đều được đánh giá như nhau, miễn là các bạn làm được việc. Lương đầu vào cho các bạn cũng không phụ thuộc vào bằng cấp của bạn", bà Thu nói.
