Quốc hội làm luật “đúng vai”, “tròn vai”

Quốc hội làm luật “đúng vai”, “tròn vai”

Nguyễn Văn Phúc
Nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế, Phó Ban biên tập sửa đổi Hiến pháp


Theo quy định tại Điều 69 của Hiến pháp năm 2013, lập hiến, lập pháp là một trong các chức năng quan trọng nhất của Quốc hội cùng với chức năng quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, chức năng giám sát tối cao hoạt động của Nhà nước.

Phiên họp toàn thể của Kỳ họp bất thường lần thứ Chín, Quốc hội khóa XV

Phiên họp toàn thể của Kỳ họp bất thường lần thứ Chín, Quốc hội khóa XV

Khoản 1 Điều 70 của Hiến pháp năm 2013 quy định cụ thể hơn chức năng lập hiến, lập pháp của Quốc hội là làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp; làm luật và sửa đổi luật.

Đối với chức năng làm luật và sửa đổi luật: Trước hết, luật (gồm cả bộ luật) là văn bản quy phạm pháp luật do Quốc hội ban hành và được Chủ tịch nước công bố, có hiệu lực pháp lý cao nhất sau Hiến pháp. Luật phải phù hợp với Hiến pháp, mọi văn bản pháp luật dưới luật phải phù hợp với Hiến pháp và luật.

Các đại biểu dự một phiên họp tại Kỳ họp bất thường lần thứ Chín, Quốc hội khóa XV. Ảnh: Hồ Long

Các đại biểu dự một phiên họp tại Kỳ họp bất thường lần thứ Chín, Quốc hội khóa XV. Ảnh: Hồ Long

Vậy luật quy định những nội dung gì là đúng vai lập pháp của Quốc hội?

Thứ nhất, luật cụ thể hóa những nội dung mà Hiến pháp bắt buộc phải quy định bằng luật tại các Điều 14, 19, 20, 21, 22, 27, 31, 47, 54, 55, 80, 96, 101, 105, 107, 108, 110, 111, 112, 113, 117, 118 và 119. Ngoài ra, theo Điều 70 của Hiến pháp về nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội, còn có những nội dung phải do Quốc hội quy định, tức là bắt buộc quy định bằng luật hoặc bằng nghị quyết của Quốc hội.

Nhiều nội dung khác của Hiến pháp được quy định mở, có tính chất tuỳ chọn, cho phép Quốc hội ban hành luật, nghị quyết hoặc cơ quan khác của Nhà nước, cá nhân có thẩm quyền ban hành văn bản dưới luật tuỳ theo tính chất của vấn đề và yêu cầu điều chỉnh bằng loại văn bản pháp luật nào là phù hợp nhất. Tuy nhiên theo thông lệ, chủ yếu các nội dung này của Hiến pháp được cụ thể hoá bằng luật hoặc nghị quyết của Quốc hội.

Các ĐBQH thảo luận tại Tổ 14, Kỳ họp bất thường lần thứ Chín, Quốc hội khóa XV. Ảnh: Hạnh Nhung
Các ĐBQH thảo luận tại Tổ 14, Kỳ họp bất thường lần thứ Chín, Quốc hội khóa XV. Ảnh: Hạnh Nhung

Thứ hai, luật thể chế hoá những nội dung cần quy định bằng luật được ghi trong Cương lĩnh, Nghị quyết Đại hội Đảng, Nghị quyết, Kết luận của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị.

Thứ ba, luật quy định những nội dung cam kết của Nhà nước cần phải được nội luật hóa để thực hiện các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Thứ tư, ngoài các trường hợp nói trên, các cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền trình dự án luật, kiến nghị về luật trước Quốc hội theo Điều 84 của Hiến pháp, có thể đề xuất những nội dung khác mà mình thấy cần quy định bằng luật để Quốc hội xem xét, quyết định.

Đại biểu Quốc Nguyễn Xuân Thắng (Quảng Ninh) phát biểu tại tổ. Ảnh: T. Tâm
Đại biểu Quốc Nguyễn Xuân Thắng (Quảng Ninh) phát biểu tại tổ. Ảnh: T. Tâm

Ở nước ta, quyền lực nhà nước là thống nhất thì sự phân công, phối hợp rõ ràng, hợp lý, khoa học và sự kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp; sự phân phân cấp, phân quyền giữa Trung ương và địa phương theo nguyên tắc “ địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm “ cũng là cơ sở rất quan trọng bảo đảm cho Quốc hội lập pháp đúng vai.

Lập pháp đúng vai dễ xác định do có cơ sở Hiến định và luật định khá rõ ràng, cụ thể và ngày càng hoàn thiện. Trong khi đó lập pháp tròn vai là vấn đề cần được tiếp tục phân tích, đánh giá. Có thể nêu một số tiêu chí mà mỗi luật và cả hệ thống luật cần đáp ứng, cho thấy hoạt động lập pháp của Quốc hội tròn vai như sau:

Một là, tính Đảng, tính hợp Hiến, tính khoa học, tính chuyên nghiệp, tính tuân thủ quy trình, thủ tục lập pháp do luật định.

Hai là, tính đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, nhất quán và kịp thời của hệ thống luật theo đúng định hướng và chương trình lập pháp trên cơ sở bảo đảm quyền trình dự án luật, kiến nghị về luật của các cơ quan, tổ chức, cá nhân theo quy định của Hiến pháp.

ĐBQH Trần Lưu Quang (TP. Hải Phòng) phát biểu tại tổ
ĐBQH Trần Lưu Quang (TP. Hải Phòng) phát biểu tại tổ

Ba là, tính đầy đủ, bao quát phạm vi điều chỉnh, các đối tượng áp dụng, dự liệu được các tình huống phát sinh, các ngoại lệ, đặc thù cần giải quyết, xử lý trong luật.

Bốn là, tính nguyên tắc, tính chất khung hợp lý của luật, bảo đảm sự điều chỉnh ổn định, đồng thời tạo sự linh hoạt trong quản lý, điều hành của Chính phủ, chính quyền địa phương và hoạt động của các cơ quan tư pháp, kiểm toán.

Tính cụ thể trong những trường hợp cần thiết, tính minh bạch, dễ hiểu, dễ tiếp cận, dễ áp dụng, chấp hành luật đối với các chủ thể có liên quan và dễ dự báo, dễ tiên lượng đối với hoạt động sản xuất kinh doanh, bảo đảm cho luật có thể trực tiếp và nhanh chóng đi vào cuộc sống mà không phải chờ ban hành quá nhiều văn bản hướng dẫn thi hành.

Năm là, tính nghiêm minh, công bằng, dân chủ, nhân văn, nhân đạo, tiến bộ, bao trùm và thúc đẩy phát triển.

u là, tính dân tộc, tính hiện đại, tính hội nhập quốc tế.

Bảy là, tính khả thi, hiệu lực, hiệu quả cao và đầy đủ.

QH làm luật đúng vai, tròn vai bằng cách nào?

Trong các diễn đàn về Hiến pháp và pháp luật, gần đây nhất là tại Hội thảo “Điểm nghẽn thể chế và các giải pháp đột phá để phát triển” do Hiệp hội Khoa học hành chính Việt Nam tổ chức, có ý kiến cho rằng, quy định Quốc hội làm luật là không đúng; Quốc hội không thể làm luật mà chỉ thông qua luật do Chính phủ và các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trình. Trao đổi lại, TS. Nguyễn Văn Thuận, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cho biết, khái niệm “Quốc hội làm luật” đã được cố Tổng Bí thư, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước Trường Chinh dùng (và thể hiện trong Hiến pháp năm 1980). Trong lịch sử lập Hiến của nước ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh lần đầu tiên đã sử dụng khái niệm “Quốc hội làm pháp luật” và cho ghi trong Hiến pháp năm 1959.

Trên thế giới, ở nhiều nước khái niệm “Quốc hội là cơ quan lập pháp” (Legislative Body) hoặc khái niệm “Quốc hội là cơ quan làm luật” (Lawmaking Body ) cũng được sử dụng phổ biến. Nghị sĩ, ĐBQH cũng thường được gọi là Nhà làm luật (Lawmaker). Ở nước ta, khi nói Quốc hội làm luật không có nghĩa là Quốc hội tự mình nghiên cứu, đề xuất, xây dựng chính sách lập pháp, tự mình biên tập, soạn thảo, hoàn chỉnh dự án Luật để thông qua (ban hành).

ĐBQH Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) phát biểu tại Hội trường
ĐBQH Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) phát biểu tại Hội trường

Hiến pháp năm 2013 quy định Quốc hội làm luật (Điều 70); đồng thời quy định các cơ quan, tổ chức, cá nhân trình dự án luật (Điều 84); Chính phủ đề xuất, xây dựng chính sách trình Quốc hội quyết định, trình dự án luật trước Quốc hội (khoản 2 Điều 96); HĐDT và các Ủy ban của Quốc hội thẩm tra dự án luật (Điều 75, Điều 76); Quốc hội biểu quyết thông qua luật (Điều 85 ); Chủ tịch nước công bố luật (Điều 85 và Điều 88). Căn cứ Hiến pháp, Luật Ban hành văn bản QPPL năm 2015 và dự án Luật Ban hành văn bản QPPL (sửa đổi) đang được Quốc hội xem xét, thông qua cũng quy định cụ thể về xây dựng, ban hành luật.

Qua đó cho thấy rõ hơn Quốc hội làm luật là cả một quá trình từ xây dựng, phê duyệt, quyết định Định hướng, Chương trình lập pháp của Quốc hội; phân công cơ quan, tổ chức, cá nhân đề xuất, xây dựng chính sách, soạn thảo, trình dự án luật; thẩm tra, cho ý kiến để Quốc hội xem xét, quyết định.

Như vậy, khái niệm “Quốc hội làm luật” cần được hiểu theo nghĩa rộng, là một quá trình với sự tham gia và trách nhiệm của nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân nói trên. Trong đó, Quốc hội, dưới sự lãnh đạo của Đảng và chịu trách nhiệm trước Nhân dân có vai trò chủ trì, chủ đạo và là cơ quan có thẩm quyền quyết định cuối cùng.

Trong cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy do Đảng khởi xướng và lãnh đạo, chỉ đạo, Quốc hội sẽ có sự phát triển đột phá theo hướng tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả, làm việc đúng vai, tròn vai hơn trước, sẵn sàng bước vào Kỷ nguyên phát triển mới, Kỷ nguyên vươn mình của Dân tộc Việt Nam.

Lập pháp

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh phát biểu. Ảnh: Hồ Long
Quốc hội và Cử tri

Tạo cơ sở pháp lý toàn diện phát triển bền vững ứng dụng năng lượng nguyên tử

Cho ý kiến về dự án Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi), các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị tiếp tục rà soát, đối chiếu các quy định của dự thảo Luật với các luật có liên quan để bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất; đồng thời, rà soát, tham chiếu, bảo đảm tương thích với điều ước quốc tế về năng lượng nguyên tử mà Việt Nam là thành viên, nhằm xây dựng cơ sở pháp lý đầy đủ, toàn diện cho phát triển bền vững ứng dụng năng lượng nguyên tử.

Ảnh minh họa
Xây dựng luật

Nên luật hóa nghĩa vụ chuyển giao công nghệ với hợp đồng điện hạt nhân

PGS.TS. Vương Hữu Tấn - Nguyên Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam

Dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) nên bổ sung một điều quy định về phát triển điện hạt nhân, trong đó tuyên bố chính sách dài hạn, bền vững của quốc gia về phát triển điện hạt nhân với mục tiêu phải chiếm một tỷ lệ hợp lý trong cán cân cung cấp điện năng và chúng ta có khả năng làm chủ, phát triển công nghệ để vận hành an toàn, khai thác hiệu quả. Đồng thời, luật hóa nghĩa vụ chuyển giao công nghệ đối với hợp đồng điện hạt nhân.

Tổng Biên tập Báo Nhân dân Lê Quốc Minh
Lập pháp

Sửa đổi Luật Chứng khoán, tạo điều kiện cho start-up công nghệ huy động vốn

Nhấn mạnh Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã đặt ra yêu cầu đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, khuyến khích đổi mới sáng tạo, loại bỏ tư duy “không quản được thì cấm”, Viện trưởng Viện IDS Trần Văn đề nghị cần sớm xem xét sửa đổi, bổ sung Luật Chứng khoán, nghiên cứu dành riêng một chương về điều kiện cho các start-up công nghệ có thể huy động vốn trên thị trường.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi chủ trì phiên họp phát biểu
Diễn đàn Quốc hội

Cần chính sách đủ mạnh để khuyến khích phục hồi doanh nghiệp

Dự án Luật Phá sản (sửa đổi) dự kiến sẽ được trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ Chín tới, trong đó có một điểm mới nổi bật là bổ sung quy định về phục hồi doanh nghiệp trước khi phá sản. Tại phiên họp mở rộng của Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính thẩm tra dự án Luật này, các đại biểu đề nghị, cần rà soát, nghiên cứu để có khung pháp lý, chính sách đủ mạnh nhằm khuyến khích thực hiện phục hồi doanh nghiệp.

Xem xét tăng thời hạn của giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất hóa chất
Quốc hội và Cử tri

Xem xét tăng thời hạn của giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất hóa chất

Quan tâm đến thời hạn của giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất hóa chất quy định tại dự thảo Luật Hóa chất (sửa đổi), các đại biểu Quốc hội tham dự Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 7 đề nghị tăng thời hạn của giấy chứng nhận là trên 5 năm. Bởi, thời hạn trên là quá ngắn, gây khó khăn cho các tổ chức, cá nhân sản xuất hóa chất có điều kiện.

ĐBQH Nguyễn Trường Giang (Đắk Nông)
Quốc hội và Cử tri

Cân nhắc tăng thuế đối với xe ô tô pick - up chở hàng cabin kép theo lộ trình

Lưu ý nếu quy định tăng thuế cao đối với xe ô tô pick - up chở hàng cabin kép ngay trong một lần như dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) sẽ gây tác động tới tâm lý khách hàng, làm giảm lượng tiêu thụ xe, một số đại biểu Quốc hội đề nghị cân nhắc quy định lộ trình tăng thuế trong vòng 3 năm, từ năm 2027 - 2030, mức tăng thêm 3%/năm tương đương với việc chia đều mức tăng 9% trong 3 năm, áp dụng từ năm 2027.

Thường trực Ủy ban Kinh tế họp mở rộng thẩm tra dự án Luật Phá sản (sửa đổi)
Chính trị

Gỡ điểm nghẽn trong thực hiện phá sản

Sáng 27.3, tại Nhà Quốc hội, dưới sự chủ trì của Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi, Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính họp mở rộng thẩm tra dự án Luật Phá sản (sửa đổi).

Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương điều hành phiên thảo luận
Quốc hội và Cử tri

Tăng cường quyền kiểm soát của người dân đối với dữ liệu cá nhân

Trong kỷ nguyên số, dữ liệu cá nhân được coi là tài sản phi truyền thống và có liên quan chặt chẽ tới quyền con người, quyền công dân, an toàn, an ninh mạng, an ninh thông tin, an ninh dữ liệu, công nghệ thông tin… Thảo luận về dự án Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân, các đại biểu Quốc hội đề nghị, dự thảo Luật cần tăng cường quyền kiểm soát của người dân đối với dữ liệu cá nhân và quy định chế tài có tính răn đe cao đối với những hành vi xâm phạm.

ĐBQH Nguyễn Trường Giang (Đăk-Nông) phát biểu. Ảnh: Hồ Long
Quốc hội và Cử tri

Nghiên cứu kỹ lưỡng chính sách thuế liên quan đến phát triển khoa học, công nghệ

Cho ý kiến về dự thảo Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp (sửa đổi), các đại biểu Quốc hội cho rằng, việc ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp là rất quan trọng và ảnh hưởng lớn đến quyết định đầu tư cũng như sự phát triển của doanh nghiệp, vì vậy, cần rà soát bảo đảm thể chế hóa đầy đủ và toàn diện các nội dung liên quan đến chính sách ưu đãi về thuế, trong đó có lĩnh vực khoa học, công nghệ.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan điều hành thảo luận về dự án Luật Công nghiệp công nghệ số
Quốc hội và Cử tri

Đổi mới tư duy, tránh quản lý quá thận trọng

Thảo luận về dự án Luật Công nghiệp công nghệ số, tại Hội nghị đại biểu Quốc hội (ĐBQH) hoạt động chuyên trách lần thứ 7, một số ĐBQH cho rằng, dự thảo Luật cần cụ thể hóa đầy đủ Nghị quyết số 57 – NQ/TW của Bộ Chính trị, nhất là yêu cầu đổi mới tư duy quản lý, tránh tư duy "không quản được thì cấm", mở đường cho công nghệ mới qua cơ chế thử nghiệm có kiểm soát. Bởi, nếu quản lý quá thận trọng sẽ kìm hãm đổi mới sáng tạo, khiến doanh nghiệp e ngại thử nghiệm công nghệ mới tại nước ta.

Đại biểu Quốc hội Ma Thị Thúy (Tuyên Quang) phát biểu. Ảnh: Hồ Long
Chính trị

Cần có chế tài xử lý khi doanh nghiệp không báo cáo hàng năm

Dự thảo Luật Hóa chất (sửa đổi) quy định, trong thời hạn 5 năm kể từ ngày hóa chất mới được đăng ký, hằng năm, tổ chức, cá nhân có hoạt động hóa chất liên quan đến hóa chất mới phải báo cáo cơ quan nhà nước có thẩm quyền về quá trình hoạt động với hóa chất mới. Do đó, đại biểu Quốc hội Ma Thị Thúy (Tuyên Quang) đề nghị, cần bổ sung vào dự thảo Luật quy định về việc giao Chính phủ quy định chế tài xử lý với trường hợp không báo cáo hàng năm.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh phát biểu
Chính trị

Đánh giá kỹ lưỡng câu chuyện dạy thêm, học thêm

Tại Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 7, các ý kiến đề nghị tiếp tục nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng câu chuyện dạy thêm, học thêm, đặc biệt là triển khai Thông tư số 29/2024/TT-BGDĐT quy định về dạy thêm, học thêm để quy định nội dung này trong dự thảo Luật Nhà giáo.

ĐBQH Trần Văn Khải (Hà Nam) phát biểu
Chính trị

Biến chính sách việc làm thành lợi thế cạnh tranh quốc gia trong kỷ nguyên số

Thảo luận về dự án Luật Việc làm (sửa đổi) chiều nay, 25.3, các đại biểu Quốc hội cho rằng, việc sửa đổi Luật Việc làm lần này là cơ hội vàng để thể chế hoá các định hướng chiến lược của Nghị quyết 57 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, biến chính sách việc làm thành lợi thế cạnh tranh quốc gia trong kỷ nguyên số.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu
Lập pháp

Cần cơ chế, chính sách vượt trội khuyến khích đầu tư phát triển đường sắt

Cho ý kiến với dự án Luật Đường sắt (sửa đổi) tại Phiên họp thứ 43 vừa qua, các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị, các chính sách về phát triển, ưu đãi, hỗ trợ trong hoạt động đường sắt phải thể chế hóa tối đa nội dung Kết luận số 49-KL/TW của Bộ Chính trị, nhất là về phân bổ ngân sách, bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư, hỗ trợ địa phương phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn yêu cầu sửa đổi Luật Đường sắt phải tập trung vào các chính sách đột phá mạnh mẽ, phát triển bứt phá
Chính trị

Phát triển đường sắt với tư duy vượt trội, tầm nhìn dài hạn

“Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, chúng ta mới có đoàn tàu Thống Nhất, bây giờ chuẩn bị kỷ niệm 50 năm rồi đoàn tàu Thống Nhất vẫn không có gì thay đổi về vận tốc, vận tải, có chăng chỉ là thay đổi kết cấu phòng ốc, điều kiện phương tiện, còn vận tốc vẫn y như cách đây 50 năm”.

Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Lê Thị Nga
Quốc hội và Cử tri

Lý giải rõ việc đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với mặt hàng thiết yếu

Cho rằng, bản chất của Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt là đánh vào mặt hàng xa xỉ, không khuyến khích tiêu dùng. Trong khi đó, xăng và điều hòa nhiệt độ công suất từ 90.000 BTU trở xuống là mặt hàng thiết yếu, có ý kiến trong Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị bỏ thuế tiêu tiêu đặc biệt đối với 2 mặt hàng này. Nếu không bỏ thì phải lý giải tại sao đưa mặt hàng thiết yếu vào đánh thuế tiêu thụ đặc biệt.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan điều hành phiên họp. Ảnh: Lâm Hiển
Quốc hội và Cử tri

Rà soát phạm vi sửa đổi, bảo đảm xử lý tốt nhất các bất cập hiện nay

Cho ý kiến về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa tại phiên họp thứ 43, các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, qua hơn 17 năm thi hành, Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa đã xuất hiện nhiều bất cập, vướng mắc trong thực tiễn cũng như chưa đáp ứng được nhu cầu thay đổi và hội nhập quốc tế. Do vậy, cần tiếp tục rà soát phạm vi sửa đổi để xử lý tốt nhất các bất cập hiện nay.