Chưa có nhiều cơ chế vượt trội so với luật hiện hành
Theo Báo cáo tổng kết thi hành Luật Đường sắt năm 2017, Luật hiện hành đã có các quy định khuyến khích phát triển đường sắt như: ưu tiên tập trung nguồn lực để đầu tư phát triển, nâng cấp, bảo trì, bảo vệ kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị; giao đất không thu tiền, miễn tiền thuê đất đối với đất dành cho đường sắt, xây dựng công trình công nghiệp đường sắt. Đồng thời, quy định cho vay với lãi suất vay tín dụng đầu tư ưu đãi từ nguồn tín dụng đầu tư của Nhà nước hoặc được cấp bảo lãnh Chính phủ về vốn vay để phát triển công nghiệp đường sắt; công nghiệp đường sắt được hưởng ưu đãi về thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp...
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu tại phiên họp. Ảnh: Lâm Hiển
Tuy nhiên, các chính sách về ưu đãi phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt nêu trên chưa được quy định đồng bộ tại các luật khác. Trong khi đó, các chính sách về ưu đãi, hỗ trợ cho phát triển công nghiệp đường sắt tại Luật hiện hành cũng chỉ nêu nguyên tắc chung, chưa có quy định cụ thể các nội dung, danh mục sản phẩm được ưu đãi, mức ưu đãi… Do vậy, các chính sách hiện hành chưa giúp thu hút các tổ chức, cá nhân ngoài nhà nước tham gia đầu tư vào kết cấu hạ tầng đường sắt, vốn đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt chủ yếu vẫn do Nhà nước đầu tư.
Thực tế nêu trên đòi hỏi phải hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách để tạo môi trường thuận lợi, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển giao thông vận tải đường sắt như yêu cầu được đưa ra tại Kết luận số 49-KL/TW của Bộ Chính trị về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Đối chiếu với mục tiêu này, Phó Chủ nhiệm thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính Lê Quang Mạnh nhận thấy, dự thảo Luật chưa có nhiều cơ chế, chính sách ưu đãi vượt trội so với Luật hiện hành.
Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan phát biểu kết luận nội dung cho ý kiến với dự án Luật Đường sắt (sửa đổi). Ảnh: Lâm Hiển
Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính nêu rõ, các ưu đãi về thuế, kể cả thuế thu nhập doanh nghiệp hay thuế nhập khẩu theo kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ chuyển các quy định về thuế sang các luật thuế của Bộ Tài chính chủ trì. Tuy nhiên, tại dự thảo Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp (sửa đổi) cũng được trình ra Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến tại Phiên họp thứ 43 chưa thể hiện rõ những nội dung thuế, ưu đãi thực sự vượt trội để thúc đẩy phát triển ngành đường sắt. Do đó, cơ quan chủ trì soạn thảo cần phối hợp chặt chẽ với Bộ Tài chính để bảo đảm các mức thuế suất ưu đãi cũng như miễn giảm thuế thu nhập doanh nghiệp được thể hiện ngay tại dự thảo Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp (sửa đổi).
Dự thảo Luật có quy định cho phép các sản phẩm công nghiệp đường sắt thuộc danh mục công nghệ cao được ưu tiên phát triển theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Nhưng, theo Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính Lê Quang Mạnh, quy định này không bảo đảm các điều kiện để có thể đi vào thực tiễn khi được thông qua. Cơ quan chủ trì soạn thảo cần tham khảo Nghị quyết số 193/2025/QH15 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia với rất nhiều chính sách vượt trội và khả thi hơn.
Bảo đảm phân cấp, phân quyền mạnh hơn cho địa phương
Số lượng các điều khoản tại dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) đã giảm 17 điều so với Luật hiện hành, đúng tinh thần đổi mới công tác xây dựng pháp luật hiện nay. Dẫu vậy, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đề nghị, việc sửa đổi toàn diện Luật Đường sắt cần bảo đảm phân cấp, phân quyền mạnh hơn cho địa phương về quản lý đường sắt, cũng như có sự thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành, đặc biệt là Luật Đất đai, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư công.
Chủ tịch Quốc hội cũng đề nghị, tiếp tục rà soát để bảo đảm không luật hóa các nghị định, cơ chế đặc thù, thí điểm, thông tư trong lĩnh vực đường sắt. Nếu cần quy định những cơ chế, chính sách này thì phải đánh giá tác động kỹ lưỡng, bảo đảm khả thi, đúng thẩm quyền của Quốc hội.
Chỉ rõ những nội dung có thể lược bỏ vì thuộc thẩm quyền của Chính phủ, bộ, ngành liên quan, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, quy định về nhân viên đường sắt trực tiếp phục vụ chạy tàu (Điều 36), cấp phép lái tàu (Điều 37)… có thể do Chính phủ quy định điều chỉnh tại nghị định và Bộ ban hành thông tư. Tương tự, các quy định tại Điều 62 về phí và giá sử dụng kết cấu hạ tầng đường sắt, Điều 64 về hỗ trợ doanh nghiệp kinh doanh đường sắt trong thực hiện nhiệm vụ đặc biệt, an sinh xã hội, vận tải đô thị… đều thuộc thẩm quyền của Chính phủ. Hay như, quy định tại Điều 63 về giá dịch vụ điều hành giao thông vận tải đường sắt là yếu tố luôn luôn biến động thay đổi, phải điều chỉnh, sửa đổi thường xuyên thì nên giao Chính phủ quy định.
Bám sát tinh thần này, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cũng lưu ý, các quy định về điều kiện cấp phép (như cấp phép lái tàu…) về bản chất là điều kiện đầu tư, kinh doanh. Theo Luật Đầu tư, quy định về điều kiện đầu tư, kinh doanh chỉ có thể quy định tại luật hay nghị định của Chính phủ, không thể phân cấp cho Bộ trưởng như thể hiện tại dự thảo Luật. “Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, quy định rõ trách nhiệm, nhưng phải bảo đảm đồng bộ với các luật có liên quan”, Chủ nhiệm Ủy ban Hoàng Thanh Tùng nhấn mạnh.
Giải trình làm rõ các vấn đề Ủy ban Thường vụ Quốc hội nêu, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy khẳng định sẽ nghiêm túc báo cáo Chính phủ tiếp thu và hoàn thiện dự thảo Luật theo hướng luật chỉ quy định những vấn đề thuộc thẩm quyền của Quốc hội.
Về cơ chế, chính sách phát triển công nghiệp đường sắt, Thứ trưởng cho biết, công nghiệp đường sắt gồm 4 lĩnh vực là xây dựng hạ tầng đường sắt; phương tiện đường sắt (đầu máy, toa xe, phụ tùng, phụ kiện); thông tin, tín hiệu và hệ thống cung cấp điện; vật tư, vật liệu, thiết bị đường sắt phục vụ cho quá trình xây dựng, vận hành, bảo trì các tuyến. Cho biết doanh nghiệp xây lắp trong nước đã chủ động liên doanh, nắm bắt để làm chủ công nghệ trong cả 4 lĩnh vực này, Thứ trưởng nêu rõ, cần triển khai giao nhiệm vụ và đặt hàng cho những doanh nghiệp "đầu đàn" do Chính phủ lựa chọn cũng như bảo đảm đầu ra cho sản phẩm. Nếu các điều kiện nêu trên được bảo đảm thì nhiều doanh nghiệp sẽ sẵn sàng đầu tư phát triển công nghiệp đường sắt, Thứ trưởng nhận định.
Phát biểu kết luận nội dung này, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan nhấn mạnh, việc sửa đổi toàn diện Luật Đường sắt lần này giống như khởi động một con tàu trong ước mơ của 100 triệu dân trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Do đó, các chính sách về phát triển đường sắt, ưu đãi, hỗ trợ trong hoạt động đường sắt phải thể chế hóa tối đa nội dung Kết luận số 49-KL/TW của Bộ Chính trị. Đồng thời, nghiên cứu bổ sung một số chính sách lớn liên quan đến bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu; phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành đường sắt trong tương lai; khuyến khích, hỗ trợ phát triển nghiên cứu công nghệ công nghiệp, thiết kế chế tạo, lắp đặt và dịch vụ ngành công nghiệp đường sắt đáp ứng tối đa nhu cầu trong nước…
