Sự khác biệt giữa hai chế độ
Các khoản thanh toán lương hưu hàng tháng là một khoản tiền cố định, được chi trả từ lúc người lao động nghỉ hưu cho đến khi người về hưu qua đời. Một số chế độ còn cung cấp phúc lợi cho người chồng hoặc con ngay cả khi người lao động nhận lương hưu đã qua đời. Trong khi đó, thanh toán BHXH một lần là khoản giải ngân bằng tiền mặt một lần khi nghỉ hưu. Người về hưu hoàn toàn chịu trách nhiệm quản lý khoản tiền này trong suốt thời gian nghỉ hưu.
Tại sao người lao động lựa chọn thanh toán một lần?
Theo nghiên cứu “Lương hưu ở châu Á - Thái Bình Dương” của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), một trong những lý do khiến lao động ở một số nước có xu hướng đăng ký thanh toán lương hưu một lần là yếu tố linh hoạt. Việc người về hưu được hưởng một khoản tiền lớn ngay lập tức sẽ tạo điều kiện cho họ lên kế hoạch linh hoạt để sử dụng khoản tiền này - có thể là chi trả cho mục đích cần thiết trước mắt, hoặc có thể đầu tư.
Lý do thứ hai là người về hưu có xu hướng muốn có một tài sản, một khoản tiền nào đó để lại cho người thân trước khi qua đời, và điều này cũng có thể thúc đẩy họ muốn thanh toán bảo hiểm một lần.
Lý do thứ ba, có thể thấy ở các nước có hệ thống hưu trí còn bất cập, đó là tuổi nghề và tuổi hưu tương đối cách xa nhau. Chẳng hạn một số người lao động đã đến tuổi về hưu nhưng lại chưa đủ thời gian đóng bảo hiểm xã hội khiến họ phải chờ thêm vài năm mới có thể được nhận lương hưu, điều này khiến họ muốn được thanh toán lương hưu một lần.
Thứ tư cũng là lý do tương đối phổ biến ở những nước đang phát triển đó là người tham gia bảo hiểm chưa có niềm tin vào chế độ bảo hiểm cũng như tính bền vững của quỹ bảo hiểm. Lý do khiến họ chọn hưởng lương hưu một lần cũng vì lo sự rủi ro của hoạt động đầu tư quỹ bảo hiểm vào những lĩnh vực ngoài ngành.
Ngoài ra, còn có một nguyên nhân khác - trợ cấp lương hưu hàng tháng mà người lao động chân tay nghỉ hưu điển hình nhận được không đủ đáp ứng nhu cầu sống của họ. Điều này là do thu nhập thấp và tổng thời gian làm việc tương đối ngắn, khiến họ khó có thể đủ điều kiện nhận mức trợ cấp hưu trí tối đa. Do đó, người lao động không mặn mà nhận mức lương hàng tháng mà muốn lĩnh một lần.
Kết cục không như mong đợi
Các nhà kinh tế của OECD chỉ ra rằng, lựa chọn thanh toán lương hưu theo niên kim sẽ mang lại sự bảo đảm bền vững hơn và hiệu quả hơn đối với người thụ hưởng.
Đầu tiên là số tiền thanh toán một lần thường sẽ thấp hơn lương hưu mà người lao động nhận theo niên kim; tại Mỹ, ước tính cho thấy, những người về hưu nhận thanh toán lương hưu một lần thay vì thanh toán hàng năm có thể mất từ 15% đến 20% số tiền họ lẽ ra đã nhận được trong khoảng thời gian 20 hoặc 30 năm. Theo Forbes, con số này được tính toán dựa trên các công thức liên quan đến lãi suất.
Thứ hai, việc hưởng lương hưu hàng tháng giúp bảo đảm cuộc sống tốt hơn và bền vững hơn so với việc thanh toán một lần. Theo Investopedia, thống kê ở Mỹ cho thấy, việc hưởng lương hưu hàng tháng giúp cải thiện phúc lợi cho người về hưu từ 50 - 100%, trong khi người lựa chọn thanh toán một lần thường có xu hướng tiêu hết tiền ngay sau khi lĩnh.
Nghiên cứu từ Cục Bảo vệ Tài chính Người tiêu dùng Mỹ cũng chỉ ra rằng, những người về hưu có thu nhập từ lương hưu vào năm 2020 có nhiều khả năng duy trì ổn định tài chính hơn những người đã rút số tiền một lần. Trong số những nhận lương hưu thường xuyên, 73% có thể duy trì mức chi tiêu tương tự sau 5 năm, so với chỉ 56% những người chọn trả một lần.
Còn khảo sát của Quỹ Bảo trợ người lao động Malaysia (EPF - quỹ lương hưu công duy nhất của Malaysia) thực hiện gần đây cho thấy, hơn 70% thành viên tiêu hết số tiền nhận một lần từ EPF trong vòng 3 năm kể từ khi rút. Do đó, những người này sẽ phải sống dựa vào tiền trợ cấp xã hội của Chính phủ dành cho người nghèo. Đây rõ ràng là một kết cục không như mong đợi của cả người lao động và Nhà nước. Hệ quả đầu tiên chính là người lao động phải đối mặt với một tương lai bấp bênh khi về già. Rộng hơn, toàn bộ xã hội cũng phải gánh chịu hậu quả khi Nhà nước sẽ phải chi nhiều hơn cho trợ cấp xã hội cho người cao tuổi.
Thứ ba, tình trạng rút lương hưu ồ ạt, đặc biệt là ở đối tượng lao động trẻ hoặc trung tuổi có nguy cơ dẫn tới mất an ninh quỹ bảo hiểm. Ở các quốc gia theo chế độ bảo hiểm có mức hưởng xác định trước (DB) như ở Việt Nam, chế độ hưu trí chính là sự kết nối giữa các thế hệ, thế hệ này trích từ thu nhập của mình để đóng vào quỹ bảo hiểm và quỹ đó được sử dụng để trả lương dần dần cho người về hưu. Tuy nhiên, trong bối cảnh xu hướng già hóa dân số ngày càng gia tăng, cùng với xu hướng rút lương hưu sớm sẽ khiến tỷ lệ bao phủ BHXH không cao, tác động rất lớn đến tỷ lệ dân số già được hưởng hưu trí hàng tháng trong tương lai - một tỷ lệ vốn đã thấp sẽ càng thấp hơn. Điều này có nghĩa là ngân sách nhà nước sẽ phải chi nhiều hơn cho trợ cấp đối với người cao tuổi, những người không có lương hưu, ngay cả khi không giảm độ tuổi được hưởng.
Thứ tư, đối với cá nhân người lao động, việc chấm dứt đóng bảo hiểm và nhận lương hưu một cục không chỉ khiến họ không được nhận tiền lương hưu hàng tháng khi về già, họ còn mất đi khả năng tiếp cận các phúc lợi khác như độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, trợ cấp bệnh nghề nghiệp…
Ở một số nước cho phép người lao động sau khi qua đời, người thân có thể được hưởng chế độ tuất (tiền lương hưu của người qua đời). Tuy nhiên, đối với người đã rút lương hưu một lần sẽ không còn được hưởng chính sách này nữa.
