Số bệnh nhân được phát hiện chỉ chiếm 60%
Thời gian qua, Chương trình Chống lao quốc gia đã đạt được những kết quả rất đáng khích lệ. Năm 2023, đã có 106.086 trường hợp mắc lao các thể được phát hiện, tăng so với cùng kỳ năm 2021 và 2022 lần lượt là 34,4% và 2,2%. Ngoài ra, phát hiện lao kháng đa thuốc năm 2023 là 3.775 bệnh nhân, cao hơn các năm 2020, 2021, 2022 lần lượt là 7,8%, 45,8% và 9,5%. Tỷ lệ điều trị thành công của bệnh nhân cũng được duy trì ở mức cao trên 90%.
Mặc dù đạt được nhiều thành tựu trong công tác phòng, chống lao nhưng Việt Nam vẫn là một trong những nước có gánh nặng bệnh lao và lao kháng đa thuốc cao trên thế giới. Cụ thể, nước ta đứng thứ 11 trong 30 quốc gia có gánh nặng lao và lao đa kháng thuốc cao nhất thế giới.
Năm 2023, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng ước tính, mỗi năm Việt Nam có thêm 172.000 người mới mắc lao, khoảng 13.000 người tử vong do lao hàng năm, 70% người mắc lao ở trong độ tuổi lao động. Số bệnh nhân lao được phát hiện và báo cáo hàng năm tại Việt Nam mới chỉ chiếm khoảng 60% số bệnh nhân lao ước tính. Trong đó, khoảng 63% bệnh nhân lao thường, 98% bệnh nhân lao kháng đa thuốc. Gia đình của những bệnh nhân này phải chi trả những khoản chi phí cao, vượt quá 20% thu nhập hàng năm của cả hộ gia đình.
So với miền Bắc và miền Trung thì dịch tễ lao tại miền Nam nặng nề hơn rất nhiều, đặc biệt tại các tỉnh khu vực Tây Nam Bộ với khoảng 400 - 500 ca mắc lao trên 100.000 dân. Đơn cử như tại một số tỉnh khu vực Tây Nam Bộ như An Giang và Cần Thơ, số ca lao phát hiện và tỷ lệ mắc lao trên dân số năm 2023 lần lượt là 5.467 (270 ca/100.000 dân) và 2.713 (218 ca/100.000 dân); trong một số khu vực, nhóm nguy cơ cao có tỷ lệ mắc bệnh lao rất cao, khoảng 400 - 500 ca/100.000 dân.
TS.BS. Đinh Văn Lượng, Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, Trưởng Ban điều hành Chương trình Chống lao quốc gia cho biết, dịch tễ bệnh lao tại Việt Nam vẫn còn rất nặng nề, tốc độ giảm quá chậm và kinh phí đầu tư cho công tác chống lao còn rất thấp, khiến nước ta đang phải đối mặt nguy cơ bệnh lao bùng phát trong cộng đồng. Bên cạnh đó, nhiều tỉnh, thành phố vẫn còn lúng túng trong công tác phòng chống lao do thiếu nhân lực, thiếu kinh phí; sự phối hợp của y tế công - tư chưa chặt chẽ nên ảnh hưởng đến việc chuyển người nghi mắc lao từ hệ thống các cơ sở y tế ngoài Chương trình Chống lao…
Do đó, theo TS. Đinh Văn Lượng, để tất cả các nhóm dễ bị tổn thương, nguy cơ cao và cộng đồng nói chung đều có thể tiếp cận được các dịch vụ chẩn đoán và điều trị bệnh lao chất lượng, rất cần sự ủng hộ của lãnh đạo các cấp, các ban, ngành, đoàn thể và toàn xã hội cũng như bảo đảm nguồn tài chính bền vững, triển khai đồng bộ các can thiệp cải tiến, đưa đến chất lượng chẩn đoán và điều trị thân thiện, nhanh chóng, ưu tiên phát hiện bệnh lao bằng việc kết hợp nhiều biện pháp.
Huy động sự tham gia của cộng đồng
Tại lễ kỷ niệm, Bộ trưởng Bộ Y tế khẳng định, lao thực sự là một vấn đề ảnh hưởng đến kinh tế từng gia đình nói riêng và đất nước nói chung. Vì vậy, đầu tư để chấm dứt bệnh lao là đầu tư cho phát triển bền vững. Chấm dứt bệnh lao ở Việt Nam nghĩa là giảm nguy cơ tử vong cho hơn 13.000 người mỗi năm hiện nay và hàng trăm nghìn gia đình không phải lo lắng vì có người mắc lao. Nếu xác định đúng khó khăn cần giải quyết, đưa ra đúng phương pháp tiếp cận và huy động sự tham gia của cộng đồng thì việc dù khó, vẫn giải quyết được.
Khẳng định Chủ đề Ngày Thế giới phòng, chống lao năm 2024 của Việt Nam - "Đúng! Việt Nam có thể chấm dứt bệnh lao" thể hiện quyết tâm cao của mọi tầng lớp Nhân dân trong cuộc chiến đẩy lùi bệnh lao; Bộ trưởng Bộ Y tế cho rằng, Việt Nam cam kết cùng thế giới chấm dứt bệnh lao toàn cầu. Đây là một mục tiêu rất tham vọng nhưng hết sức có ý nghĩa vì cứu sống hàng chục nghìn người dân Việt Nam mỗi năm.
Vì thế, để thực hiện cam kết thanh toán bệnh lao trước Chính phủ và cộng đồng quốc tế, Chương trình Chống lao cần tiếp tục huy động sự hưởng ứng của cả cộng đồng với công tác phòng, chống lao, tăng cường tiếp cận của người dân với các dịch vụ y tế, chủ động tham gia tìm kiếm dịch vụ khám và điều trị bệnh lao.
Đồng thời, vận động đầu tư đa nguồn cho công tác phòng, chống lao, bao gồm ngân sách nhà nước, ngân sách địa phương, tài trợ quốc tế, bảo hiểm y tế, xã hội hóa. Áp dụng chiến lược kết hợp: vận động tăng nguồn lực trong nước cho công tác phòng, chống lao với triển khai hiệu quả các can thiệp kỹ thuật, báo cáo kết quả hoạt động và giải trình chi tiêu minh bạch. Từ đó, tăng huy động các nguồn tài trợ quốc tế cho công tác phòng, chống lao hiện nay.
Nhấn mạnh đến công tác phát hiện bệnh lao từ cơ sở, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cho rằng, cuốn tài liệu "Hướng dẫn triển khai hoạt động phát hiện chủ động, tích cực bệnh lao, lao tiềm ẩn và một số bệnh hô hấp tại cộng đồng và cơ sở y tế - Tăng cường vai trò của các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh" do Chương trình Chống lao quốc gia xây dựng sẽ giúp nâng cao năng lực cho cán bộ y tế cơ sở, giúp phát hiện sớm bệnh lao ngay tại địa phương.
Điều quan trọng là làm thế nào để đưa cuốn sách này tới hơn 11.000 trạm y tế xã, các trung tâm y tế huyện và tới tận cộng đồng. Theo đó, Chương trình Chống lao quốc gia cần tiếp tục củng cố, hoàn thiện, nâng cao chất lượng hoạt động của hệ thống y tế cơ sở trong tình hình mới, trong đó có hệ thống phòng, chống lao các tuyến.
Đồng thời, cần huy động sự hưởng ứng của cả cộng đồng với công tác phòng, chống lao, tăng cường tiếp cận của người dân với các dịch vụ y tế, chủ động tham gia tìm kiếm dịch vụ khám và điều trị bệnh lao, vượt qua mọi rào cản từ cả phía người bệnh cũng như thầy thuốc và xã hội. Bên cạnh đó, vận động đầu tư đa nguồn cho công tác phòng, chống lao, bao gồm ngân sách nhà nước, ngân sách địa phương, tài trợ quốc tế, bảo hiểm y tế, xã hội hóa.
