Chủ động sàng lọc, phát hiện bệnh
Bệnh lao, đặc biệt là lao phổi, vẫn là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong do bệnh truyền nhiễm trên toàn cầu. Đây là căn bệnh do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, chủ yếu lây truyền qua đường hô hấp, khiến người bệnh ho, khạc đờm, thậm chí ho ra máu. Mặc dù bệnh lao có thể chữa khỏi hoàn toàn nếu được phát hiện và điều trị sớm, nhưng trên thực tế, việc chẩn đoán sớm bệnh lại gặp nhiều khó khăn do biểu hiện ban đầu dễ gây nhầm lẫn với các bệnh lý hô hấp thông thường.
Theo các bác sĩ tại Bệnh viện Phổi Trung ương, lao phổi chiếm khoảng 85% tổng số ca lao và là thể phổ biến nhất. Tuy nhiên, triệu chứng thường gặp như ho kéo dài, sốt nhẹ về chiều, mệt mỏi, chán ăn, sụt cân… lại rất dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với viêm phế quản, viêm phổi hay hen suyễn. Điều này khiến không ít người bệnh chủ quan, tự ý mua thuốc điều trị, dẫn tới bệnh tiến triển nặng, dễ lây lan và khó điều trị hơn.
Đặc biệt, nếu ho kéo dài trên 3 tuần không dứt dù đã dùng thuốc kháng sinh, cần nghĩ đến khả năng mắc lao phổi. Bên cạnh triệu chứng ho, người bệnh có thể ho ra máu (chiếm 60% số ca lao phổi), đau tức ngực do tổn thương phổi, khó thở và cảm giác suy kiệt kéo dài. Theo đó, ngay cả các cơ sở y tế cũng có thể gặp khó khăn trong việc chẩn đoán chính xác bệnh nếu không được trang bị đầy đủ phương tiện hoặc thiếu kinh nghiệm lâm sàng.
Bác sĩ Bệnh viện Phổi Trung ương thăm, khám cho bệnh nhân mắc bệnh lao. Ảnh: Minh Khuê
Bác sĩ Mạc Duy Hưng (Trung tâm Hồi sức tích cực - Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương) cảnh báo, sự chủ quan trong điều trị lao là nguyên nhân khiến bệnh tái phát nặng hơn, đặc biệt khi bệnh nhân có thêm bệnh lý nền. Nếu bỏ dở liệu trình, không chỉ khó kiểm soát bệnh mà còn tạo điều kiện cho các biến chứng nguy hiểm như suy hô hấp, tràn khí màng phổi, hoặc lan sang các cơ quan khác.
Để kiểm soát hiệu quả bệnh lao, các chuyên gia y tế khuyến cáo cần phát hiện sớm, điều trị đủ và đúng phác đồ. Tiêm vaccine BCG phòng lao cho trẻ sơ sinh giúp giảm nguy cơ mắc lao nặng như lao kê, lao màng não. Người dân nên chủ động khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt nếu có tiếp xúc gần với người mắc lao hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao như người già, người suy giảm miễn dịch, người nhiễm HIV...
Càng phát hiện sớm, điều trị càng hiệu quả, giảm thiểu nguy cơ lây lan và tử vong. Vì vậy, việc nâng cao nhận thức cộng đồng, loại bỏ tâm lý kỳ thị và chủ động đi khám khi có dấu hiệu nghi ngờ là yếu tố then chốt để từng bước kiểm soát và tiến tới loại trừ bệnh lao trong cộng đồng.
Cam kết mạnh mẽ, hành động quyết liệt
Việt Nam hiện vẫn nằm trong nhóm 30 quốc gia có gánh nặng bệnh lao và lao kháng đa thuốc cao nhất thế giới, đứng thứ 11 toàn cầu về số ca bệnh lao và lao kháng thuốc. Điều này cho thấy, cuộc chiến phòng, chống lao tại Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức, đòi hỏi sự cam kết mạnh mẽ và hành động kiên trì, đồng bộ từ nhiều phía.
Theo ước tính của Chương trình Chống lao Quốc gia, hiện vẫn còn khoảng 40% bệnh nhân lao trong cộng đồng chưa được phát hiện, đặc biệt ở những nhóm dễ bị tổn thương như người nghèo, người cao tuổi, người sống trong các cơ sở tập trung, người nhiễm HIV… Đây là nguồn lây tiềm tàng, đòi hỏi phải có các chiến lược sàng lọc chủ động, hiệu quả và tiếp cận sâu rộng hơn tới cộng đồng.
Tại Hà Nội, những thành quả đạt được trong thời gian qua cho thấy nỗ lực bền bỉ của ngành y tế Thủ đô. Nhờ việc ứng dụng chiến lược 2X (X-quang kết hợp xét nghiệm sinh học phân tử Xpert), cùng với AI hỗ trợ phân tích hình ảnh phổi, các ca bệnh được phát hiện sớm hơn, điều trị kịp thời hơn. Đồng thời, việc đưa xe X-quang lưu động đến tận các phường, xã, tổ chức khám lưu động tại các khu vực có nguy cơ cao giúp tiếp cận được với nhiều người dân hơn, đặc biệt là nhóm dễ bị bỏ sót.
Bên cạnh đó, các phác đồ điều trị mới như BPaL, 3HP, 1HP, 6L đã được triển khai và sử dụng hiệu quả tại Hà Nội và nhiều tỉnh, thành khác. Các phác đồ này rút ngắn thời gian điều trị, giảm tác dụng phụ, giúp tăng tỷ lệ tuân thủ và thành công trong điều trị. Không dừng lại ở đó, Hà Nội còn mở rộng mô hình phối hợp y tế công - tư, tạo mạng lưới chuyển gửi người nghi lao từ các phòng khám tư nhân đến các cơ sở chẩn đoán chuyên sâu. Được biết, từ năm 2022 - 2024, hơn 100.000 người đã được khám sàng lọc tại các điểm khám cộng đồng, trại giam, trung tâm bảo trợ xã hội… qua đó phát hiện và điều trị khoảng 500 người mắc lao.
Tại Lạng Sơn, dù điều kiện còn khó khăn, nhưng công tác phòng, chống lao vẫn đạt nhiều kết quả tích cực. Với mạng lưới phòng, chống lao phủ khắp 100% xã, phường, thị trấn; tỉnh đã chủ động tổ chức sàng lọc, phát hiện sớm và quản lý điều trị hiệu quả. Bệnh viện Phổi Lạng Sơn có tỷ lệ điều trị thành công năm 2024 đạt 93,3% (tăng 0,3% so với 2023), tỷ lệ tử vong trong điều trị lao giảm từ 4,3% còn 3,4%. Tỷ lệ mắc lao tại tỉnh giảm từ 94/100.000 dân năm 2023 xuống còn 82/100.000 dân năm 2024.
Để đạt được mục tiêu chấm dứt bệnh lao vào năm 2030, theo đúng chiến lược toàn cầu và cam kết của Việt Nam, cần sự đồng lòng từ toàn xã hội. Trong đó, mỗi người dân đóng vai trò then chốt, từ việc chủ động đi khám khi có triệu chứng, tham gia sàng lọc, đến việc tuân thủ điều trị khi mắc bệnh. Chỉ khi người dân hiểu đúng, hành động sớm, mới có thể kiểm soát và từng bước loại trừ bệnh lao ra khỏi cộng đồng.
Trong thời gian tới, ngành y tế tiếp tục đẩy mạnh khám sàng lọc tại cộng đồng, tăng cường đào tạo nhân lực y tế cơ sở, cập nhật kỹ thuật mới trong xét nghiệm và điều trị, đồng thời đẩy mạnh truyền thông giáo dục sức khỏe để nâng cao nhận thức, xóa bỏ kỳ thị về bệnh lao. Sự phối hợp giữa các cơ quan y tế, tổ chức đoàn thể, trường học, doanh nghiệp... đang tạo nên một mạng lưới đa chiều, hỗ trợ người dân tiếp cận thông tin và dịch vụ y tế thuận lợi hơn.
