“Người dân có quyền biết cặn kẽ vì sao họ thua kiện”
Việc sửa đổi Luật Tổ chức Toà án nhân dân (TAND) liên quan đến nhiều quy định của các luật khác nhau.
Theo đó, mở đầu phiên thảo luận tổ, Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình, ĐBQH tỉnh Bắc Giang đã làm rõ thêm về nhiệm vụ: “giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử”. Theo Chánh án, giải thích pháp luật và giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử là hai vấn đề khác nhau. Giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử là việc chúng ta làm từ xưa tới giờ. Thậm chí điều tra viên, kiểm sát viên ý kiến khác nhau, tòa án tuyên bản án căn cứ vào điều luật nào, thì bản án phải giải thích vì sao áp dụng điều này mà không phải áp dụng điều kia. Người dân có quyền biết cặn kẽ vì sao họ thua, hoặc vì sao bị cáo phải đi tù 5 năm mà không phải 10 năm. Giải thích của tòa chỉ trong xét xử và phù hợp với tình huống pháp lý cụ thể của vụ án. Quy định rõ điều này không phải là tăng quyền mà là tăng trách nhiệm của thẩm phán. Nhiệm vụ này không thay thế được “giải thích pháp luật” của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, cũng không thay thế được Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao. Nếu cắt đi mấy từ thì sẽ gây nhầm lẫn với trách nhiệm của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chánh án nói.
Liên quan đến vấn đề thu thập chứng cứ, đại biểu cho rằng: để bảo đảm công tâm, khách quan, không có nước nào trên thế giới giao cho tòa án thu thập chứng cứ. Do vậy, dự thảo Luật chỉ quy định với người yếu thế, tòa án hỗ trợ cho việc thu thập chứng cứ.
Lý giải về việc bỏ quy định tòa án khởi tố tại tòa, Chánh án cho rằng: Chúng ta lựa chọn mô hình tố tụng suy đoán vô tội, nếu chứng cứ không đủ chứng minh thì tòa trả hồ sơ, yêu cầu điều tra bổ sung 1 lần, sau đó nếu vẫn không chứng minh được thì tuyên vô tội.
Đối với những băn khoăn về quy định tổ chức toà án theo thẩm quyền xét xử, Chánh án khẳng định: “Tổ chức theo thẩm quyền xét xử phản ánh đúng bản chất tố tụng, phù hợp với thẩm quyền, bảo đảm tính độc lập và phù hợp với tổ chức tòa án quốc tế. Nguyên tắc tòa án là cơ quan xét xử của Nhà nước, thực hiện quyền tài phán quốc gia chứ không phải quyền tài phán của tỉnh, huyện”.
Khẳng định việc tổ chức lại hệ thống tòa án theo thẩm quyền xét xử (thay vì theo cấp hành chính) không có gì ảnh hưởng; các đạo luật khác cũng không có gì phải sửa đổi, đại biểu Nguyễn Hòa Bình cho biết, trong điều khoản thi hành, dự thảo Luật đã quy định từ nay trở đi, tòa án huyện được hiểu là tòa án sơ thẩm, tòa án tỉnh được hiểu là tòa án phúc thẩm.
Trả lời câu hỏi vì sao tòa phúc thẩm cũng vẫn xử các vụ sơ thẩm, Chánh án cho rằng, với một số chủ thể đặc biệt như Tổng thống, Thủ tướng, nghị sĩ… nhiều nước giao cho tòa tối cao xử. Nói cách khác, khi luật giao thì tòa phúc thẩm vẫn có thể xử sơ thẩm. Trong tương lai, khi năng lực của tòa án sơ thẩm (cấp huyện) tốt lên thì có thể giao cho tòa này xử các vụ án có mức án cao trên 15 năm tù, chung thân, tử hình… Đó là đích hướng đến, chúng ta không hài lòng năng lực toà án cấp sơ thẩm chỉ xét xử vụ án có mức án dưới 15 năm như quy định hiện hành.
Theo đại biểu, dự thảo luật được xây dựng trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm quốc tế rất nhiều, tổng kết thực tiễn, tháo gỡ các khó khăn trong thực tiễn. “Mong muốn của chúng tôi là nâng tầm nền tư pháp nước nhà ngang tầm với trình độ quốc tế. Không có thì chúng ta cứ "bó tay" nhau, trong ngành muốn đổi mới nhưng lại bị kiềm chế.
Xem xét việc quy định thu thập chứng cứ của Tòa án
Để bảo đảm tính thống nhất của dự thảo Luật với hệ thống pháp luật, các đại biểu đề nghị TAND tối cao tiếp tục rà soát các luật có liên quan, nhất là các luật trong lĩnh vực tư pháp, như: các luật tố tụng, Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự,… và đề xuất sửa đổi, bổ sung cho phù hợp.
Theo ĐBQH Trần Văn Tuấn (Bắc Giang), việc điều chỉnh quyền hạn và thu thập chứng cứ của tòa án là phù hợp với thông lệ quốc tế và bảo đảm tính khách quan trong công tác xét xử. Song, cần sửa đổi bổ sung các luật liên quan trong việc cung cấp tài liệu chứng cứ của các đương sự.
Tuy nhiên, ở góc độ thực tiễn địa phương, ĐBQH Phan Huỳnh Sơn (An Giang) và ĐBQH Trình Lam Sinh (An Giang) cho rằng: Hiện nay, trình độ dân trí, ý thức pháp luật của nhiều người dân chưa cao nên người dân không có đủ trình độ, năng lực thu thập chứng cứ cho tòa án. Nếu tòa án không tham gia thu thập chứng cứ sẽ không xác định được đúng người đúng tội nhất là liên quan đến các lĩnh vực dân sự, hành chính, lao động,… Đại biểu đề nghị, Ban soạn thảo cần nghiên cứu cân nhắc một số loại án cụ thể cần có sự can thiệp của Tòa án trong việc thu thập chứng cứ mới bảo đảm công tâm, khách quan.
ĐBQH Lê Hoàng Anh (Gia Lai) cũng cho rằng, hiện nay chức danh chuyên môn cho thẩm phán đang có sự thiệt thòi, đề nghị cần căn cứ theo Nghị quyết số 27 về xây dựng thang bảng lương và vị trí việc làm, bảo đảm công tác bố trí cán bộ, luân chuyển cán bộ. Về “giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử”, cơ quan soạn thảo cần phải nghiên cứu thêm để phù hợp với quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
