Chưa có phương án tối ưu

Quy định về điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần là vấn đề khó, phức tạp, tác động trực tiếp tới người tham gia bảo hiểm xã hội. Do vậy, đây là nội dung được nhiều đại biểu Quốc hội và người lao động quan tâm.

ĐBQH Trần Khánh Thu (Thái Bình) nêu rõ, quy định về điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần phải bảo đảm “mục tiêu kép”. 

Theo đó, quy định này phải vừa thể chế hóa mục tiêu của Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội là giảm tình trạng hưởng bảo hiểm xã hội một lần theo hướng tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia bảo hiểm xã hội để hưởng chế độ hưu trí và giảm quyền lợi nếu hưởng bảo hiểm xã hội, vừa hài hòa quyền lợi của người lao động phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam.

Đồng thời, phải bảo đảm nguyên lý của bảo hiểm xã hội với mục tiêu phát triển hệ thống bảo hiểm xã hội đa tầng, linh hoạt, hiện đại, bền vững và tiệm cận các chuẩn mực quốc tế với nguyên tắc đóng - hưởng, có sự chia sẻ giữa Nhà nước, xã hội và người dân, giữa các nhóm dân cư trong một thế hệ và giữa các thế hệ gắn kết trong tổng thể hệ thống an sinh xã hội và tiến tới bảo hiểm xã hội toàn dân.

Soi chiếu những yêu cầu trên vào hai phương án trình Quốc hội tại Kỳ họp này, đại biểu Trần Khánh Thu nhận thấy, cả hai phương án đều chưa phải là tối ưu, chưa giải quyết triệt để tình trạng hưởng bảo hiểm xã hội một lần và tạo được sự đồng thuận cao.

Theo báo cáo của Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, đến tháng 4.2024, số người nghỉ việc và hưởng bảo hiểm xã hội một lần cao nhất từ trước tới nay. Dự báo, theo đà tăng này, năm 2024 ước có khoảng 1,4 triệu người hưởng bảo hiểm xã hội một lần.

Cũng theo báo cáo của Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, năm 2023, số người tham gia bảo hiểm xã hội là 39,25% số lực lượng lao động trong độ tuổi; tỷ lệ có bảo hiểm thất nghiệp là 31,52%, nhưng số người hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội cũng đều tăng. Trong đó, tính đến ngày 31.12.2023, số người nghỉ việc hưởng bảo hiểm xã hội một lần tăng 20,58%, có nghĩa là hàng triệu người lao động bị ra khỏi lưới an sinh và có nguy cơ không được bảo đảm cuộc sống sau này.

Theo Tổ chức Lao động Quốc tế, bản chất của bảo hiểm xã hội là sự bảo vệ các thành viên trong xã hội bằng một loạt các biện pháp công cộng để đối phó với các rủi ro, trước hết là khó khăn về kinh tế, sau đó là cung cấp các dịch vụ chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con.

"Xu hướng chung của thế giới tiếp cận chính sách bảo hiểm xã hội là trên cơ sở thực hiện bảo đảm quyền con người theo hướng phổ quát, bảo hiểm xã hội toàn dân; từ đó, thiết kế chính sách bảo hiểm xã hội đa tầng theo nguyên tắc đóng - hưởng, có sự sẻ chia trên cơ sở hình thành và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung, được Nhà nước bảo hộ và tham gia đầu tư phát triển bền vững quỹ, bảo đảm mục tiêu hướng đến của bảo hiểm xã hội là bảo đảm an sinh tuổi già cho người lao động, hạn chế phát sinh phức tạp trong tổ chức thực hiện". 

Từ những phân tích trên, đại biểu Trần Khánh Thu cho rằng, phương án 1 có nhiều ưu điểm hơn, bảo đảm tính kế thừa các quy định của luật hiện hành, không gây sự xáo trộn trong xã hội, hạn chế được tình trạng một người tham gia bảo hiểm xã hội có nhiều lần hưởng bảo hiểm xã hội một lần như xảy ra vừa qua; đồng thời, hướng tới khả năng khi người tham gia bảo hiểm xã hội có việc làm, có thu nhập sẽ tham gia bảo hiểm xã hội để tích lũy cho tương lai khi về già trong bối cảnh già hóa dân số ngày càng gia tăng.

Tuy vậy, đại biểu Trần Khánh Thu cũng đề nghị, nếu chọn phương án 1 thì cần có những giải pháp để khắc phục những hạn chế đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội nêu tại Báo cáo tiếp thu, giải trình và chỉnh lý dự thảo luật.

Về lâu dài, theo đại biểu, cần có định hướng truyền thông tham gia bảo hiểm xã hội để hướng tới có chế độ an sinh bền vững cho người lao động khi ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, bảo hiểm y tế và lương hưu khi về già. Việc khuyến khích tham gia và không hưởng bảo hiểm xã hội một lần còn phụ thuộc vào tình hình phát triển kinh tế - xã hội, lao động - việc làm.

ĐBQH Nguyễn Thị Hồng Hạnh (TP. Hồ Chí Minh) cũng đề nghị, khi chưa tìm được phương án tối ưu thì nên giữ nguyên như quy định hiện hành, tránh sự xáo trộn xã hội và cho người lao động được lựa chọn, kể cả việc tham gia bảo hiểm xã hội trước hay sau khi luật này có hiệu lực.

Đại biểu cũng đề nghị giao cho Bảo hiểm Xã hội Việt Nam phối hợp với Ngân hàng Chính sách xã hội xây dựng chính sách cho người lao động vay không lãi suất hoặc với lãi suất thấp, mức vay tối đa bằng số tiền người lao động được hưởng nếu rút bảo hiểm xã hội một lần như một trong  những giải pháp nhằm hạn chế người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần.

Cần có thêm chính sách hỗ trợ người tham gia bảo hiểm xã hội gặp khó khăn

Ở góc nhìn khác, các ĐBQH Bùi Thị Quỳnh Thơ (Hà Tĩnh), Trương Thị Ngọc Ánh (Cần Thơ)… đề nghị lựa chọn phương án 2 vì phương án này bảo đảm quyền lựa chọn của người tham gia bảo hiểm xã hội, vừa bảo đảm an sinh xã hội tối thiểu cho người tham gia bảo hiểm xã hội.

Dù vậy, cho rằng phương án 2 cũng chưa giải quyết được khó khăn trước mắt của người lao động, đại biểu Trương Thị Ngọc Ánh nhấn mạnh, để giữ chân người tham gia bảo hiểm xã hội và hạn chế được tình trạng rút bảo hiểm một lần thì dự thảo luật cần thiết kế thêm chế độ để người tham gia bảo hiểm tự nguyện yên tâm hơn khi rơi vào hoàn cảnh khó khăn.

Cơ bản nhất trí với phương án 2 nhưng cần tiếp tục hoàn thiện, ĐBQH Trần Thị Hoa Ry (Bạc Liêu) cho rằng, không nên quy định sau 12 tháng mới nghiên cứu, xem xét việc rút bảo hiểm xã hội một lần của người lao động. Việc rút bảo hiểm xã hội một lần nhằm đáp ứng nhu cầu cấp bách của người lao động khi mất việc làm, cuộc sống gặp nhiều khó khăn. Do đó, nên giảm thời gian xem xét xuống từ 3 đến 6 tháng để đảm bảo người lao động duy trì cuộc sống trong điều kiện khó khăn.

Đại biểu Trần Thị Hoa Ry cũng đề nghị nên kết hợp giữa phương án 1 và phương án 2. Theo đó, người lao động có quyền rút bảo hiểm một lần đối với khoản đóng trực tiếp (8%) theo thời gian thực đóng.

Theo đại biểu, phương án trên sẽ bảo đảm nguyên tắc có đóng, có hưởng. Người lao động chỉ trực tiếp đóng 8%, còn 14% là do người sử dụng lao động đóng. Phần 14% được xem là nguồn đóng góp để cho người lao động nhằm đảm bảo chế độ hưu trí và người lao động chỉ được hưởng khoản này khi đủ điều kiện hưởng chế độ trợ cấp hưu trí.

“Việc cho phép người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần như thời gian qua là vì cả hai khoản đóng bảo hiểm xã hội tạo tâm lý cho người lao động muốn rút bảo hiểm xã hội một lần để hưởng 14% mà họ không trực tiếp đóng”, đại biểu Trần Thị Hoa Ry nói.

Bên cạnh đó, nhất trí với quan điểm của nhiều đại biểu Quốc hội khác về việc cần có thêm chính sách hỗ trợ người tham gia bảo hiểm xã hội gặp khó khăn, đại biểu Trần Thị Hoa Ry cho rằng, nên có đề án và tính tới chính sách cho vay an sinh xã hội để hỗ trợ người lao động.

Đồng tình với đề xuất trên, ĐBQH Phan Thái Bình (Quảng Nam) cũng đề nghị tích hợp hai phương án 1 và 2, nhằm giải quyết được vấn đề trước mắt theo yêu cầu của người lao động và về lâu dài sẽ giải quyết được vấn đề bảo đảm an sinh xã hội.

"Rút bảo hiểm xã hội một lần là nhu cầu thực tế của người tham gia bảo hiểm xã hội. Đây là nhu cầu cấp thiết, hợp pháp và hợp lý của người lao động, không phụ thuộc vào thời điểm đóng bảo hiểm xã hội trước hay sau khi luật này có hiệu lực”, đại biểu nói.