Tình trạng an ninh nội địa đáng lo ngại

An ninh nội địa đang nổi lên như ưu tiên hàng đầu tại châu Âu, trong bối cảnh các mối đe dọa từ tấn công khủng bố đến sự leo thang của tội phạm mạng hiện ở mức đáng lo ngại.

Báo cáo đánh giá mối đe dọa tội phạm nghiêm trọng và có tổ chức của EU do Cơ quan Cảnh sát châu Âu (Europol) công bố cho thấy, các mạng lưới tội phạm có tổ chức đang phát triển mạnh tại châu Âu, có 30% các tổ chức tội phạm nguy hiểm nhất tồn tại và hoạt động trong hơn một thập niên tại khu vực này. Trong khi đó, những cuộc tấn công mạng và chiến dịch thao túng thông tin, gồm việc lạm dụng trí tuệ nhân tạo (AI), đang diễn ra với tần suất và quy mô ngày càng lớn, đặt ra thách thức nghiêm trọng.

Từ đầu năm, các nước EU đã chứng kiến hàng loạt vụ bạo lực gây thương vong và tạo tâm lý lo âu, bất an trong xã hội. Cộng hòa Czech, Hà Lan, Áo, Pháp, Đức, Slovakia... liên tiếp ghi tên vào danh sách những nước có vụ tấn công bằng dao, trong đó vụ ở Slovakia xảy ra ở trường học; Đức trong tháng 2 và tháng 3 liên tục chứng kiến vụ tấn công bằng xe tải ở Munich và vụ lao xe vào đám đông ở quảng trường thành phố Mannheim.

Trước thực trạng đáng lo ngại này, EC đã công bố chiến lược ProtectEU, một kế hoạch nhằm tăng cường khả năng phản ứng của EU trước những nguy cơ về an ninh. Đây là một phần trong chiến lược dài hạn của Brussels, bao gồm Sách Trắng Quốc phòng, Liên minh Sẵn sàng ứng phó và sáng kiến “Lá chắn Dân chủ” sắp ra mắt, tạo thành một khuôn khổ toàn diện cho một EU an toàn, bảo mật và kiên cường, với mục tiêu bảo vệ châu Âu trước các mối đe dọa từ bên ngoài.

Năm trụ cột hành động chủ đạo

ProtectEU đặt mục tiêu xây dựng một châu Âu an toàn hơn thông qua 5 trụ cột hành động chủ đạo, gồm củng cố năng lực an ninh nội khối; tăng cường khả năng phòng vệ trước các mối đe dọa và hành vi thù địch, đặc biệt trong lĩnh vực bảo vệ hạ tầng trọng yếu và an ninh mạng; siết chặt mạng lưới đối phó với tội phạm có tổ chức; thiết lập hệ thống giám sát tài trợ khủng bố bao phủ toàn EU, gồm các giao dịch nội khối, thanh toán trực tuyến...; và xác định vai trò toàn cầu của EU trong lĩnh vực an ninh, qua đó định vị EU như tác nhân an ninh có ảnh hưởng quốc tế.

Phó Chủ tịch EC Henna Virkkunen đã mô tả chiến lược này là “một phản ứng toàn diện đối với các mối đe dọa an ninh nội địa có nguồn gốc từ con người”, bao gồm khủng bố, tội phạm có tổ chức và tội phạm mạng. Bà nhấn mạnh rằng an ninh đóng vai trò then chốt không chỉ trong việc bảo vệ các giá trị nền tảng mà còn là điều kiện tiên quyết cho sự thịnh vượng kinh tế. Do đó, EU cần một thái độ chủ động và quyết đoán để đối phó với những thách thức an ninh ngày càng phức tạp.

Trong khi đó, Ủy viên châu Âu phụ trách Nội vụ và Di cư Magnus Brunner nhấn mạnh, ProtectEU sẽ không chỉ thúc đẩy một nền văn hóa an ninh mới trong EU mà còn cung cấp cho các cơ quan thực thi pháp luật những công cụ hiệu quả hơn để dự đoán, ngăn chặn và ứng phó với các mối đe dọa đối với an ninh nội địa. Cuối cùng, chiến lược ProtectEU không chỉ đơn thuần là một kế hoạch hành động về an ninh mà còn là bước đi quan trọng trong chiến lược dài hạn của EU nhằm xây dựng một liên minh có khả năng chống chịu cao và bảo vệ được các giá trị cơ bản của mình.

Thêm vào đó, chiến lược này nhằm mục đích thúc đẩy sự thay đổi văn hóa về an ninh nội bộ, với cách tiếp cận toàn xã hội liên quan đến công dân, doanh nghiệp, nhà nghiên cứu và xã hội dân sự. Các khía cạnh an ninh sẽ được đưa vào chính thống trong việc phát triển các sáng kiến ​​mới và một khuôn khổ quản trị an ninh nội bộ châu Âu mới sẽ hỗ trợ việc thực hiện Chiến lược.

EU phải tăng cường khả năng phục hồi trước các mối đe dọa hỗn hợp bằng cách bảo vệ cơ sở hạ tầng quan trọng, củng cố an ninh mạng và chống lại các mối đe dọa trực tuyến. Các quốc gia thành viên phải thực hiện đầy đủ các Chỉ thị về Khả năng phục hồi của các thực thể quan trọng (CER) và NIS2. Hơn nữa, trọng tâm phải là tăng cường an ninh cho các trung tâm vận tải, với Chiến lược cảng EU và các hệ thống báo cáo mới để tăng cường an ninh hàng không, vận tải và chuỗi cung ứng. Ngoài ra, một Kế hoạch hành động chống lại các mối đe dọa hóa học, sinh học, phóng xạ và hạt nhân (CBRN).

Để chống lại tác động của bất ổn toàn cầu, EU cần chủ động bảo vệ lợi ích an ninh của mình vượt ra ngoài biên giới, bằng cách thúc đẩy hợp tác quốc tế về an ninh và tăng cường quan hệ đối tác với các khu vực trọng điểm như Mỹ Latin và khu vực Địa Trung Hải. Ký kết các thỏa thuận quốc tế của Europol và Eurojust bao gồm thành lập các nhóm hoạt động chung với các cơ quan thực thi pháp luật địa phương; tăng cường trao đổi thông tin với các quốc gia thứ ba đáng tin cậy; hoàn thành việc sửa đổi Cơ chế đình chỉ thị thực và giải quyết các cân nhắc về an ninh trong Chiến lược thị thực sắp tới.

Chủ tịch EC Ursula von der Leyen cho biết: “An toàn là một trong những điều kiện tiên quyết chính cho các xã hội cởi mở, năng động và nền kinh tế thịnh vượng. Đó là lý do tại sao chúng tôi đang khởi động một sáng kiến ​​quan trọng ngày hôm nay để giải quyết tốt hơn các mối đe dọa an ninh như khủng bố, tội phạm có tổ chức, tội phạm mạng gia tăng và các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng quan trọng của chúng tôi. Chúng tôi sẽ tăng cường Europol và cung cấp cho lực lượng thực thi pháp luật các công cụ cập nhật để chống tội phạm. Nhưng các nhà nghiên cứu, doanh nghiệp và thậm chí cả công dân cũng có thể đóng góp vào sự an toàn hơn cho tất cả mọi người”.

Một số vấn đề bỏ ngỏ

Tuy nhiên, chiến lược này cũng để ngỏ một số vấn đề. Một số chuyên gia ví đây như một “chiếc hộp Pandora” chứa đựng những cơ hội lớn lẫn rủi ro tiềm ẩn. Mặc dù ProtectEU mang đến những công cụ mạnh mẽ để đối phó với các mối đe dọa an ninh hiện hữu, song cũng khiến các chuyên gia phải đặt ra câu hỏi về cách thức cân bằng giữa an ninh và quyền tự do cá nhân, giữa việc bảo vệ người dân và bảo vệ những giá trị mà châu Âu luôn tự hào.

Một trong những điểm nổi bật của ProtectEU là tăng cường chia sẻ thông tin giữa các nước thành viên EU với mục tiêu là xây dựng một môi trường an toàn cho tất cả mọi người. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu việc thu thập và chia sẻ thông tin trên diện rộng có bảo đảm tuân thủ các nguyên tắc bảo vệ quyền riêng tư của công dân EU hay không? Đây là một thách thức lớn mà EU cần phải giải quyết để cân bằng giữa an ninh quốc gia và quyền tự do cá nhân.

Thêm vào đó, một biện pháp quan trọng khác trong chiến lược này là mở rộng quy mô và nâng cao năng lực cho các cơ quan an ninh của EU, bao gồm Europol và Cơ quan bảo vệ biên giới và bờ biển (Frontex). Lực lượng Frontex dự kiến sẽ được bổ sung lên tới 30.000 nhân sự và được trang bị công nghệ giám sát tiên tiến, với mục tiêu cải thiện khả năng phát hiện và ngăn chặn tội phạm xuyên biên giới, đồng thời hỗ trợ các quốc gia thành viên trong việc trục xuất những công dân ngoài EU có nguy cơ gây ra mối đe dọa an ninh. Dù vậy, biện pháp này khiến các tổ chức bảo vệ quyền lợi của người nhập cư lo ngại, cho rằng rằng việc đầu tư mạnh vào các cơ quan bảo vệ biên giới mà thiếu chú trọng đến các chính sách nhân đạo sẽ dẫn đến gia tăng bất ổn và phân biệt đối xử với người nhập cư. Một số ý kiến khác cho rằng, EU tiếp tục coi nhập cư như một mối đe dọa, thay vì nhận thức về vai trò của người nhập cư trong việc thúc đẩy tăng trưởng và phát triển xã hội.

EU lần lượt công bố Sách trắng quốc phòng, Liên minh Sẵn sàng ứng phó và ProtectEU trong bối cảnh tình hình địa chính trị ngày càng biến động, đặc biệt là sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump trở lại nắm quyền, đặt các nước EU trước một loạt thách thức và xáo trộn về an ninh cũng như kinh tế. EU đang phải đối mặt với một thực tế mới đầy rủi ro và bất ổn liên quan đến căng thẳng địa chính trị gia tăng, nguy cơ rất đa dạng từ thảm họa thiên nhiên và tai nạn công nghiệp, chiến tranh điện tử, khủng bố, tội phạm có tổ chức và tội phạm mạng...

Trong khi đó, một nghiên cứu công bố năm ngoái chỉ ra những lỗ hổng của EU trong việc ứng phó với các thách thức an ninh, bao gồm cách tiếp cận rời rạc trên toàn khối, thiếu khả năng sẵn sàng ứng phó và chưa đủ năng lực chống chọi. Cho đến nay, việc bảo đảm an ninh có lẽ vẫn là chỉ dừng lại ở nỗ lực của từng quốc gia trong khối, dù EU đã có khá nhiều công cụ nhằm triển khai các hành động tập thể vì mục tiêu an ninh chung.

Nhìn chung, dù vẫn còn nhiều tranh cãi về tính khả thi, tuy nhiên, Protect EU đã thể hiện quyết tâm và tham vọng của EU trong việc củng cố lỗ hổng an ninh trong khu vực.