Mức sinh có xu hướng giảm
Theo các chuyên gia y tế, mức sinh là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến quy mô và cơ cấu dân số quốc gia, từ đó tác động sâu rộng đến phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Mức sinh cao hơn mức chết sẽ dẫn đến sự gia tăng dân số nhanh chóng, tạo áp lực lớn đối với các hệ thống an sinh xã hội, cơ sở hạ tầng và môi trường sống. Ngược lại, mức sinh thấp sẽ đẩy nhanh quá trình già hóa dân số, làm thiếu hụt nguồn lao động, từ đó gây ảnh hưởng tiêu cực đến phát triển kinh tế.
Trong bối cảnh đó, việc duy trì mức sinh thay thế - mức sinh mà một phụ nữ cần sinh đủ để thế hệ tiếp theo có thể thay thế chính mình (2,1 con/phụ nữ) là một mục tiêu quan trọng để bảo đảm sự phát triển bền vững của đất nước.
Các chuyên gia đã chỉ ra rằng, mức sinh trên toàn quốc hiện nay có xu hướng giảm mạnh, gây lo ngại cho sự phát triển dân số và kinh tế. Theo báo cáo của Cục Dân số (Bộ Y tế), tổng tỷ suất sinh ước tính năm 2024 chỉ đạt 1,91 con/phụ nữ, giảm so với năm 2023 và không đạt mục tiêu 2,1 con/phụ nữ. Mức sinh này là thấp nhất trong lịch sử và dự báo sẽ tiếp tục giảm trong các năm tới.
Mức sinh tại các vùng, địa phương trong cả nước hiện nay có sự chênh lệch đáng kể. Mặc dù ở nhiều thành phố lớn, đặc biệt là các khu đô thị phát triển, mức sinh đã giảm xuống dưới mức sinh thay thế nhưng tại các khu vực nông thôn và vùng sâu, vùng xa, mức sinh lại cao hơn đáng kể.
Cụ thể, tại các thành phố lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, mức sinh hiện nay ước tính chỉ khoảng 1,67 con/phụ nữ, trong khi ở các vùng nông thôn, con số này là 2,08 con/phụ nữ. Sự giảm sút mức sinh tại các thành phố là do các yếu tố như điều kiện sống cao, người dân có xu hướng kết hôn muộn, sinh con muộn và đặc biệt là vấn đề chi phí sinh hoạt đắt đỏ.
Tuy nhiên, mức sinh tại một số vùng như Trung du và miền núi phía Bắc (2,34 con/phụ nữ) hay Tây Nguyên (2,24 con/phụ nữ) vẫn cao hơn nhiều so với mức sinh thay thế. Các vùng này chủ yếu có điều kiện kinh tế - xã hội còn khó khăn, người dân có xu hướng sinh nhiều con hơn. Thực tế cho thấy, các vùng kinh tế - xã hội phát triển không chỉ có mức sinh thấp mà còn có xu hướng giảm mạnh trong khi những vùng khó khăn lại duy trì mức sinh cao, gây sự mất cân bằng dân số giữa các khu vực.
Đặc biệt, Đông Nam Bộ - nơi có mức sinh thấp nhất cả nước (1,48 con/phụ nữ) đang đối mặt với tình trạng già hóa dân số nhanh chóng. Đây là một vấn đề cấp bách mà các địa phương cần phải giải quyết nếu không muốn đối diện với những hệ quả tiêu cực về lâu dài.
Cần chính sách mạnh mẽ, hiệu quả
Với tình trạng giảm mức sinh như hiện nay, việc duy trì mức sinh thay thế trở thành một nhiệm vụ chiến lược và cấp bách không chỉ của các cơ quan dân số mà của cả hệ thống chính trị. Hải Phòng là một trong những địa phương đã thực hiện rất hiệu quả các chính sách dân số nhằm duy trì mức sinh thay thế.
Chi cục trưởng Chi cục Dân số TP. Hải Phòng Trần Thị Thu Hằng cho biết, trong nhiều năm qua, mức sinh của Hải Phòng đã duy trì ổn định ở mức 2,19 con/phụ nữ (năm 2023), đạt mức sinh thay thế và góp phần quan trọng vào sự phát triển bền vững của thành phố. Tuy nhiên, thành phố cũng nhận thấy rằng, việc duy trì mức sinh thay thế không phải là điều dễ dàng và có thể đối mặt với những biến động trong tương lai, đặc biệt là xu hướng giảm sinh và gia tăng tỷ lệ vô sinh, hiếm muộn.
Để đối phó với vấn đề này, Hải Phòng đã triển khai các chính sách hỗ trợ sinh đẻ, khuyến khích việc sinh đủ 2 con và thực hiện các biện pháp bảo vệ sức khỏe sinh sản cho người dân. Cụ thể, thành phố đã triển khai các chính sách hỗ trợ tài chính cho các cặp vợ chồng sinh đủ 2 con, đặc biệt là các hộ nghèo, cận nghèo, đối tượng bảo trợ xã hội và người dân sinh sống ở các khu vực đảo. Thành phố cũng chú trọng đến việc nâng cao chất lượng dịch vụ dân số và y tế, mở rộng các hoạt động chăm sóc sức khỏe sinh sản và kế hoạch hóa gia đình.
Nhiều chuyên gia cho rằng, cần có những chính sách mạnh mẽ hơn để khuyến khích người dân sinh đủ 2 con. Theo đó, bên cạnh việc duy trì hỗ trợ tài chính, cần phải cải thiện các dịch vụ an sinh xã hội, bảo đảm mức sống ổn định cho các gia đình, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc sinh đẻ và nuôi dưỡng trẻ em. Hơn nữa, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền và giáo dục cộng đồng về tầm quan trọng của việc duy trì mức sinh thay thế, không chỉ giúp phát triển dân số mà còn góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống.
Một trong những chiến lược được đề xuất là tăng cường sự tham gia của cộng đồng, các tổ chức xã hội trong việc triển khai các chính sách dân số. Các chính sách khuyến khích sinh đủ 2 con cần được lồng ghép vào các chương trình phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, từ đó giúp nâng cao hiệu quả và đạt được mục tiêu duy trì mức sinh thay thế.
