Tán thành với việc xem xét thông qua dự thảo Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kiểm toán Nhà nước, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cho rằng, Pháp lệnh này được ban hành sẽ tạo cơ sở pháp lý cho việc xử phạt hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực kiểm toán Nhà nước; nâng cao hiệu lực hoạt động kiểm toán của kiểm toán Nhà nước và tính nghiêm minh của pháp luật.

Xử phạt với hành vi vi phạm đã rõ, xảy ra thường xuyên, phổ biến

Trình bày Tờ trình Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kiểm toán nhà nước, Tổng Kiểm toán Nhà nước Ngô Văn Tuấn cho biết, trải qua gần 30 năm hoạt động, hành lang pháp lý cho tổ chức và hoạt động của Kiểm toán Nhà nước ngày càng hoàn thiện, đồng bộ từ Hiến pháp, Luật Kiểm toán Nhà nước, Chiến lược phát triển Kiểm toán Nhà nước đến năm 2030, hệ thống chuẩn mực Kiểm toán Nhà nước đến các quy trình, quy chế chuyên môn, nghề nghiệp.

Tuy nhiên, trên thực tế các hành vi vi phạm trong lĩnh vực kiểm toán Nhà nước có xu hướng gia tăng và mang tính đặc thù, nhưng đến nay còn thiếu các quy định về chế tài cụ thể để bảo đảm thi hành, xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm. Đây là một trong những nguyên nhân cơ bản làm ảnh hưởng đến hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Kiểm toán Nhà nước, tính nghiêm minh của Luật Kiểm toán Nhà nước.

Tổng Kiểm toán Nhà nước cho rằng, việc phân định hành vi vi phạm nào phát sinh từ công vụ, nhiệm vụ được giao của cán bộ, công chức, viên chức nhà nước và các cơ quan nhà nước, để từ đó loại trừ đối tượng bị xử phạt vi phạm hành chính, bảo đảm tính khả thi của Pháp lệnh trong thực tiễn là điều quan trọng và cần thiết.

Khẳng định Pháp lệnh được xây dựng trên cơ sở tổng kết, đánh giá các quy định của pháp luật hiện hành về xử phạt vi phạm hành chính nói chung và trong hoạt động kiểm toán Nhà nước nói riêng, kinh nghiệm xử phạt hành vi vi phạm hành chính từ thực tiễn hoạt động của các lĩnh vực tương đồng. Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên xây dựng văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh đối với hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực kiểm toán Nhà nước, nên Tổng Kiểm toán Nhà nước nhấn mạnh, tại dự án Pháp lệnh này sẽ chỉ quy định xử phạt đối với các hành vi vi phạm đã rõ, xảy ra thường xuyên và mang tính phổ biến để bảo đảm tính khả thi của Pháp lệnh.

Về bố cục, Tổng Kiểm toán Nhà nước cho biết, dự thảo Pháp lệnh sau khi được tiếp thu, chỉnh lý gồm 5 chương, 21 điều. So với dự thảo Ủy ban Pháp luật đã thẩm tra ngày 22.12.2022, bản dự thảo trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội lần này đã tăng thêm 4 điều. Đồng thời, Kiểm toán Nhà nước đã phối hợp với Thường trực Ủy ban Pháp luật, Ủy ban Tài chính - Ngân sách, Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp rà soát, chỉnh sửa, thống nhất cao các nội dung trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Dự thảo Pháp lệnh quy định đối tượng bị xử phạt theo hướng dẫn chiếu đến các quy định của Luật Xử lý vi phạm hành chính để bảo đảm bao quát đầy đủ các đối tượng bị xử phạt. Đồng thời, khoản 3 Điều 4 quy định loại trừ việc xử phạt trong trường hợp: cán bộ, công chức, viên chức, người thuộc lực lượng Quân đội nhân dân, Công an nhân dân và người làm công tác cơ yếu thực hiện hành vi vi phạm trong khi đang thi hành nhiệm vụ, công vụ; cơ quan nhà nước thực hiện hành vi vi phạm thuộc nhiệm vụ quản lý nhà nước hoặc nhiệm vụ phục vụ quản lý nhà nước.

Về hình thức xử phạt, Tổng Kiểm toán Nhà nước cho biết, căn cứ quy định của Luật Xử lý vi phạm hành chính, thì đối với mỗi hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực kiểm toán Nhà nước, cá nhân, tổ chức vi phạm phải chịu một trong các hình thức xử phạt hành chính bao gồm phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền (đến 50 triệu đồng đối với cá nhân và 100 triệu đồng đối với tổ chức).

Về biện pháp khắc phục hậu quả, bên cạnh việc áp dụng các hình thức xử phạt hành chính để răn đe cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm hành chính, pháp luật còn áp dụng các biện pháp nhất định nhằm khắc phục hậu quả do vi phạm hành chính gây ra. Căn cứ quy định của Luật Xử lý vi phạm hành chính và để phù hợp với đặc thù hoạt động kiểm toán Nhà nước, dự thảo Pháp lệnh quy định biện pháp khắc phục hậu quả gồm: Buộc cải chính thông tin, tài liệu, dữ liệu có nội dung sai lệch, không chính xác hoặc không trung thực; buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm hành chính trong hoạt động kiểm toán nhà nước; buộc nộp lại số tiền tương ứng với số tiền, tài sản, lợi ích vật chất khác đã đưa hoặc sẽ đưa để mua chuộc, hối lộ thành viên Đoàn kiểm toán.

Về hành vi vi phạm, hình thức, mức phạt cụ thể đối với từng hành vi vi phạm, dự thảo Pháp lệnh chia thành 7 nhóm loại hành vi vi phạm (là các hành vi phổ biến, xảy ra thường xuyên trên thực tế) tương ứng với đó là hình thức, mức phạt tiền và các biện pháp khắc phục hậu quả cụ thể.

Khẩn trương triển khai các công tác chuẩn bị thi hành Pháp lệnh

Trình bày Báo cáo thẩm tra dự án Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kiểm toán nhà nước, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho biết, Ủy ban Pháp luật nhất trí sự cần thiết ban hành Pháp lệnh và tán thành với tên gọi là Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kiểm toán nhà nước. Việc ban hành Pháp lệnh là thực hiện đúng quy định tại Luật Xử lý vi phạm hành chính, Chương trình công tác năm 2023 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và đáp ứng yêu cầu thực tiễn cần xử lý kịp thời, nghiêm minh các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực này.

Về phạm vi điều chỉnh, do đây là lần đầu tiên xây dựng văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh đối với lĩnh vực này nên Ủy ban Pháp luật thống nhất quan điểm Pháp lệnh chỉ quy định việc xử phạt vi phạm hành chính đối với các hành vi vi phạm đã rõ, xảy ra thường xuyên và mang tính phổ biến để bảo đảm tính khả thi; qua quá trình thực hiện sẽ tiến hành tổng kết, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội sửa đổi, bổ sung trong trường hợp cần thiết.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cho biết, hồ sơ dự án Pháp lệnh đã được Kiểm toán nhà nước chuẩn bị nghiêm túc, đầy đủ theo quy định tại khoản 1 Điều 64 của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, đủ điều kiện trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định. Các quy định của dự thảo Pháp lệnh đã bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và thống nhất với quy định của Luật Kiểm toán nhà nước, Luật Xử lý vi phạm hành chính và các luật, pháp lệnh có liên quan...

Ủy ban Pháp luật cơ bản tán thành với quy định của dự thảo Pháp lệnh về đối tượng bị xử lý vi phạm hành chính (khoản 1 Điều 5); các hình thức xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả (Điều 6); mức phạt tiền và thẩm quyền phạt tiền (Điều 7). Tuy nhiên, Ủy ban Pháp luật đề nghị chỉnh lý kỹ thuật văn bản đối với khoản 1 Điều 7 để bảo đảm rõ ràng, chính xác hơn; bổ sung biện pháp khắc phục hậu quả “Buộc nộp lại số tiền tương ứng với số tiền, tài sản, lợi ích vật chất khác đã đưa hoặc sẽ đưa để mua chuộc, hối lộ Trưởng Đoàn kiểm toán, Phó trưởng Đoàn kiểm toán, Tổ trưởng Tổ kiểm toán, thành viên Đoàn kiểm toán” để áp dụng với hành vi vi phạm hành chính “mua chuộc, hối lộ” quy định tại điểm a khoản 1 Điều 12 của dự thảo Pháp lệnh.

Liên quan đến quy định về khiếu nại, khởi kiện quyết định xử phạt vi phạm hành chính của Kiểm toán nhà nước, Ủy ban Pháp luật tán thành quy định này; đề nghị, sau khi Pháp lệnh được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua, Tổng Kiểm toán Nhà nước cần khẩn trương sửa đổi, bổ sung Quyết định số 01/2021/QĐ-KTNN ngày 24.2.2021 ban hành Quy định khiếu nại, khởi kiện và trả lời kiến nghị trong hoạt động kiểm toán nhà nước để bổ sung quy định về khiếu nại và giải quyết khiếu nại đối với quyết định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kiểm toán nhà nước, bảo đảm có hiệu lực đồng thời với thời điểm Pháp lệnh có hiệu lực.

Tán thành về mặt nguyên tắc với dự thảo Pháp lệnh

Cho ý kiến với dự thảo Pháp lệnh, các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cơ bản đồng tình thống nhất cao với Tờ trình của Kiểm toán nhà nước, Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Pháp luật, đồng thời đánh giá cao hồ sơ tài liệu đã được các cơ quan chuẩn bị kỹ lưỡng, đầy đủ, chi tiết và toàn diện. Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải nhấn mạnh, việc ban hành Pháp lệnh sẽ góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo cơ sở pháp lý cho việc xử phạt hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực Kiểm toán Nhà nước; nâng cao hiệu lực hoạt động kiểm toán của lĩnh vực này và tính nghiêm minh của pháp luật…

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đánh giá cao công tác chuẩn bị của Kiểm toán Nhà nước và Ủy ban Pháp luật, đồng thời nêu rõ, việc ban hành Pháp lệnh đến nay là rất cần thiết để nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động kiểm toán. "Kiểm toán Nhà nước sắp bước sang tuổi 30, nhưng đến nay chưa có quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực này. Điều này cũng cho thấy, đây là lĩnh vực khó và phức tạp", Chủ tịch Quốc hội nêu rõ.

Ghi nhận cơ bản nội dung dự thảo Pháp lệnh được quy định tương đối tốt, Chủ tịch Quốc hội đề nghị, trên cơ sở ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cần tiếp tục nghiên cứu tiếp thu hoàn thiện để ban hành. "Ban hành Pháp lệnh sớm ngày nào sẽ có ý nghĩa với hoạt động kiểm toán nhà nước ngày đó", Chủ tịch Quốc hội nói.

Chủ tịch Quốc hội cũng lưu ý, tại khoản 3 Điều 4 quy định về cán bộ, công chức, lực lượng vũ trang công an nhân dân…vi phạm thuộc nhiệm vụ quản lý nhà nước hoặc nhiệm vụ phục vụ quản lý nhà nước thì không bị xử phạt theo quy định của pháp luật này mà theo quy định pháp luật có liên quan. Như vậy, nếu theo quy định của dự thảo Pháp lệnh, thì sẽ chỉ điều chỉnh một nhóm nhỏ đối tượng là doanh nghiệp được kiểm toán, trong khi cán bộ, công chức, kiểm toán, các đơn vị cơ quan tổ chức lực lượng vũ trang đều không điều chỉnh, liệu có đạt được mục tiêu ban hành của Pháp lệnh nữa không?

Nêu vấn đề trên, Chủ tịch Quốc hội đề nghị, cần rà soát lại quy định này và cho rằng phải có giải trình làm rõ sự phù hợp và tính khả thi của quy định này mới có thể an tâm xem xét thông qua Pháp lệnh này.

Phát biểu kết luận nội dung này, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá cao sự chuẩn bị của cơ quan chủ trì soạn thảo và cơ quan thẩm tra và sự phối hợp của các cơ quan. Việc Ủy ban Thường vụ Quốc xem xét Tờ trình để ban hành pháp lệnh là đúng thẩm quyền, song đây là việc khó, lần đầu tiên thực hiện nên còn có những lúng túng.

Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Ủy ban Pháp luật và Kiểm toán Nhà nước tiếp tục phối hợp với Bộ Tư pháp, Viện Nghiên cứu lập pháp, Ủy ban Tài chính - Ngân sách hoàn chỉnh dự thảo Pháp lệnh, đồng thời có báo cáo tiếp thu, giải trình làm rõ các vấn đề Ủy ban Thường vụ Quốc đã nêu. Trong đó, làm rõ về phạm vi xử phạt hành chính của dự thảo Pháp lệnh trong mối quan hệ giữa Pháp lệnh này với hệ thống pháp luật liên quan, pháp luật về xử lý đối với cán bộ, công chức; làm rõ tính khả thi của các quy định về hình thức xử phạt, mức xử phạt, bảo đảm sự cân đối, công bằng, ngang bằng về quyền và trách nhiệm giữa chủ thể đi kiểm toán và đơn vị được kiểm toán, không áp đặt. Việc xử phạt vi phạm hành chính phải trên cơ sở các quy định của pháp luật và các quy định của Tổng Kiểm toán Nhà nước, không xử phạt trên cơ sở công văn, thông báo... Giải trình rõ thế nào là biện pháp khắc phục hậu quả, thế nào là thực hiện các quy định pháp luật?

Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị, sau khi hoàn thiện dự thảo sẽ trình lấy ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc bằng văn bản. Trên cơ sở sự đồng thuận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ trình Chủ tịch Quốc hội ký ban hành trong tháng 2.2023 và Pháp lệnh sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 1.5.2023.

Tiếp đó, 100% Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội có mặt biểu quyết tán thành về nguyên tắc đối với dự thảo Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kiểm toán Nhà nước.