Bộ sách của nhà phân tâm học nổi tiếng người Đức Erich Fromm gồm 3 cuốn: Trốn thoát tự do, Xã hội tỉnh táo và Nghệ thuật yêu, đưa ra những lý thuyết quan trọng về vấn đề tâm lý con người trong xã hội hiện đại qua 3 từ khóa : Tự do, Tỉnh táo và Yêu thương.
Vì sao con người có xu hướng trốn tránh tự do?
Tự do là đích ngắm mà mọi người hướng đến, và nhiều khi phải đấu tranh để giành lấy nó. Tuy nhiên, cuốn sách “Trốn thoát tự do” của Erich Fromm lại chỉ ra những nguyên nhân khiến con người có xu hướng trốn tránh tự do; rằng đối với nhiều người tự do là mục tiêu hằng ấp ủ, còn với người khác đây lại là một mối đe dọa.
“Trốn thoát tự do” là một phần trong công trình nghiên cứu khái quát về cấu trúc tính cách của con người hiện đại và những vấn đề về tác động qua lại giữa các yếu tố tâm lý và xã hội mà tác giả đã dày công tìm hiểu nhiều năm. Cuốn sách thể hiện sự tiếp nối dòng tư tưởng khám phá về con người trong tiến trình lịch sử tư tưởng nhân loại nói chung, và của tâm lí học xã hội - chính trị nói riêng.
Từ những nội dung được luận giải xuyên suốt cuốn sách, Erich Fromm đã thể hiện một cách tiếp cận mới mẻ và đặc sắc về ý nghĩa của tự do đối với con người hiện đại.
Căn nguyên những vấn đề tâm lý của con người hiện đại
Ra mắt sau “Trốn thoát tự do” 15 năm, Erich Fromm tiếp tục khám phá căn nguyên những vấn đề tâm lý của con người hiện đại trong cuốn “Xã hội tỉnh táo” của mình.
Ở tác phẩm này, Erich Fromm tiến xa hơn và đặt ra câu hỏi: Liệu một xã hội có thể bị bệnh? Ông cho thấy rằng điều đó có thể xảy ra, lập luận rằng văn hóa phương Tây đang đắm chìm trong “bệnh lý của sự bình thường”, ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của các cá nhân.
Trong “Xã hội tỉnh táo”, Fromm phê bình và phân tích tâm lý xã hội tư bản công nghiệp hiện đại và những công dân nhất định bị tha hóa. Nhưng hơn thế, ông cũng đưa ra những gợi ý để vận hành một xã hội lành mạnh, tỉnh táo - ý tưởng rằng “tiến bộ chỉ có thể đến khi đồng thời thay đổi các lĩnh vực kinh tế, xã hội - chính trị và văn hóa; nếu chỉ giới hạn tiến bộ trong một lĩnh vực tức là hủy hoại tiến bộ ở mọi lĩnh vực”.
Cuốn sách được đánh giá là “dũng cảm với mục tiêu đạo đức cao cả”, hướng về tình yêu và tự do của con người.
Tình yêu là câu trả lời thỏa đáng nhất
Điều gì đã tạo nên "tính người"? Là yêu! Yêu là năng lực cốt lõi, và là quan năng để tạo nên một con người. “Nghệ thuật yêu” có lẽ là tác phẩm nổi tiếng hơn cả của Erich Fromm, được tái bản nhiều nhất với 34 thứ tiếng và hàng triệu bản in.
Fromm nêu ra bốn yếu tố căn bản của tình yêu: quan tâm, trách nhiệm, tôn trọng, và hiểu biết, cùng năm đức tính con người cần rèn luyện trong việc nắm vững bốn yếu tố căn bản của tình yêu ấy: kỷ luật, tập trung, kiên nhẫn, hết lòng quan tâm và rèn luyện.
Như chính ông bộc bạch: “Bất cứ ai trông đợi sự chỉ dẫn dễ dãi về nghệ thuật yêu sẽ thất vọng khi đọc cuốn sách này. Cuốn sách, ngược lại, muốn cho thấy tình yêu không phải một thứ tình cảm mà bất cứ ai cũng có thể dễ dàng đắm chìm vào, dù người đó đạt tới mức độ trưởng thành nào”.
Từ đây, cuốn sách của Fromm đã đi vào phân tích cặn kẽ lý thuyết về tình yêu, lý giải tình yêu như lời giải đáp cho sự tồn tại người và nhu cầu sâu xa nhất của con người là vượt qua sự chia cách, để rời khỏi ngục tù cô độc của mình, để có được “sự hòa giải bằng tình yêu”.
Fromm phân tích những hình thái khác nhau của tình yêu dựa trên đối tượng của tình yêu, như tình yêu đồng loại, tình mẫu tử, lòng tự yêu bản thân, tình yêu Thượng đế và tình yêu nhục cảm; cũng như phân tích “hình thái tình yêu giả tạo, mà trên thực tế, phần lớn chúng là những hình thức tan rã của tình yêu” trong xã hội chúng ta hiện nay.
Tác giả cũng khẳng định muốn làm chủ nghệ thuật yêu thương phải có rất nhiều học hỏi và nỗ lực. Yêu thương là việc tự nhiên của con người, song cần phải học!
