Xu thế sử dụng tăng nhanh và hệ lụy
Phát biểu khai mạc Hội thảo, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Thông tin và Truyền thông Hồ Hồng Hải cho biết, thuốc lá rất có hại cho sức khoẻ, hàng năm Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã thống kê tỷ lệ tử vong do thuốc lá là 8 triệu người, có thêm 1 triệu người tử vong do thuốc lá thụ động. Ở Việt Nam, cứ 7 người thì có 1 người tử vong do thuốc lá gây ra.
“Chi phí cho thuốc lá ở Việt Nam chiếm 1% GDP, con số bỏ ra rất lớn. Việt Nam là một nước có người sử dụng thuốc lá đứng thứ 15 trên thế giới. Xu thế sử dụng thuốc lá ngày càng gia tăng, người sử dụng thuốc lá trong giới trẻ rất nhanh, hình thức sử dụng thuốc lá mới như thuốc lá điện tử ngày càng phổ biến. Chính phủ đã có nhiều biện pháp, chính sách để hạn chế sử dụng thuốc lá, trong đó có chính sách về thuế, về truyền thông để người sử dụng thuốc lá ngày càng hiểu về tác hại của thuốc lá gây ra, đồng thời cần nâng cao hơn nữa hiểu biết của người dân để công tác phòng chống ngày càng hiệu quả hơn” - ông Hồ Ngọc Hải chia sẻ thêm.
Theo Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam TS. Angela Pratt, không chỉ thuốc lá truyền thống mà thuốc lá điện tử và các sản phẩm mới đều không an toàn cho sức khoẻ. Đối tượng sử dụng nhiều nhất là thanh thiếu niên, thuốc lá điện tử chứa hàm lượng nicotine và chất gây nghiện cao, ảnh hưởng đến não bộ, trí tuệ, ảnh hưởng tiêu cực đến tâm trạng, những chất được chứng minh gây ung thư và các bệnh tim mạch… WHO đã và đang tìm mọi cách để ngăn chặn việc thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử, giúp thế hệ tương lai tránh nghiện các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.
Về thực trạng sử dụng, đại diện Quỹ phòng, chống tác hại thuốc lá, Bộ Y tế Nguyễn Thị Thu Hương cho biết, tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam có xu hướng giảm. Từ 2015, tỷ lệ này là 45,3%, đến năm 2020 đã giảm xuống 42,3%. Tuy nhiên, điều đáng chú ý là tỷ lệ hút thuốc ở nữ giới, theo điều tra giai đoạn 2015 - 2020 lại có xu hướng gia tăng, dẫn đến tỷ lệ hút thuốc lá chung tại Việt Nam tăng 18% so với 2020. Đặc biệt, việc hút thuốc xảy ra cao nhất ở nhóm người nghèo nhất. Do giá thuốc lá rẻ, dẫn đến những người có thu nhập thấp và nhóm thanh thiếu niên có cơ hội tiếp cận, sử dụng nhiều. Vì vậy, tỷ lệ tử vong do hút thuốc lá ở hai nhóm người này cao.
Các chuyên gia tham dự Hội thảo cũng cho rằng, sự xuất hiện của loại hình thuốc lá mới này đã khiến cho công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá trở nên khó khăn hơn rất nhiều, nhất là khi đối tượng sử dụng chính là thanh thiếu niên. Ngoài ra, thông tin trên các kênh truyền thông về thuốc lá điện tử có nhiều sai lệch, mang tính định hướng thương mại như thuốc lá điện tử giúp cai nghiện, bớt độc hại hơn thuốc lá truyền thống khiến giới trẻ có những nhận thức sai lầm.
Đẩy mạnh chính sách thuế
Nhằm giảm nhu cầu thuốc lá, các đại biểu cũng đưa ra 6 nhóm giải pháp với mong muốn áp dụng đồng bộ và triệt để hơn, bao gồm chính sách thuế; cảnh báo sức khỏe; hỗ trợ cai nghiện; cấm quảng cáo; xây dựng môi trường không khói thuốc; truyền thông phòng chống tác hại của thuốc lá.
Trong đó, các chuyên gia cho rằng, cần đẩy mạnh các chính sách thuế. Tại Việt Nam, tính theo tiêu chuẩn quốc tế mức thuế trong giá bán lẻ, tỷ lệ thuế của Việt Nam bao gồm cả VAT chỉ chiếm khoảng 35% giá bán lẻ. Đây là mức thấp nhất so với các nước trong khu vực.
"Thu nhập tăng nhanh hơn nhiều so với giá sản phẩm thuốc lá. Việt Nam có lộ trình tăng thuế chậm, các mức tăng thuế cũng không đủ lớn, ví dụ như tác động của mức tăng tỷ lệ thuế 70% - 75% lên một bao thuốc giá 10 nghìn là 292 đồng, lên một bao thuốc giá 20 nghìn là 583 đồng. Bên cạnh đó, số thu thuế từ thuốc lá tại Việt Nam không tăng đáng kể sau khi điều chỉnh lạm phát, tỷ lệ tổng thu thuế thuốc lá/GDP không thay đổi nhiều, giảm trong giai đoạn 2005 - 2008, tăng lên năm 2009 - 2010 sau đó lại giảm xuống và luôn dưới 0,5%” - Ths Đào Thế Sơn, Trường Đại học Thương Mại cho hay.
Theo Ths Đào Thế Sơn, khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới là tỷ lệ thuế/giá bán lẻ là 70%. Do đó, chính sách thuế cần thể hiện vai trò chủ đạo trong giảm tiêu dùng, Việt Nam nên bổ sung thuế tuyệt đối ở mức đủ lớn, sử dụng giá bán lẻ làm cơ sở tính thuế tỷ lệ thay vì giá xuất xưởng như hiện tại, tỷ lệ tất cả các loại thuế nên đạt tối thiểu 75% giá bán lẻ.
Các chuyên gia cho rằng, tăng thuế ở mức đủ cao sẽ là biện pháp đóng vai trò quan trọng, có hiệu quả chiếm hơn 40% trong các biện pháp, chính sách về phòng chống thuốc lá. Bên cạnh đó, đẩy mạnh công tác thanh kiểm tra, cũng như xây dựng các chính sách pháp lý toàn diện, lấy tiền đề cốt lõi, đặt lên hàng đầu là bảo vệ sức khỏe của người dân.
