AI có trách nhiệm là gì? 

AI mang đến những cơ hội chưa từng có cho doanh nghiệp nhưng cũng mang đến những trách nhiệm vô cùng nặng nề. Tác động trực tiếp của AI đến cuộc sống của mọi người đã đặt ra những câu hỏi đáng kể như đạo đức AI, quản trị dữ liệu, niềm tin và tính hợp pháp. Theo nghiên cứu vào năm 2023 của Tech Vision cho thấy, chỉ 35% người tiêu dùng toàn cầu tin tưởng vào cách các tổ chức triển khai AI, và 77% cho rằng các tổ chức phải chịu trách nhiệm về việc lạm dụng AI.

Khi các tổ chức bắt đầu mở rộng quy mô sử dụng AI để thu hút được nhiều lợi ích hơn, đó là lúc AI có trách nhiệm (Responsible AI) xuất hiện. Theo đó, AI có trách nhiệm là một cách tiếp cận để phát triển, đánh giá và triển khai các hệ thống AI một cách an toàn, đáng tin cậy và có đạo đức. Hệ thống AI là sản phẩm của nhiều quyết định được đưa ra bởi những người phát triển và triển khai chúng. Từ mục đích của hệ thống đến cách mọi người tương tác với hệ thống AI, AI có trách nhiệm có thể giúp chủ động hướng dẫn những quyết định này, hướng tới những kết quả có lợi và công bằng hơn.

Điều đó nhấn mạnh việc đặt con người và mục tiêu của họ vào trung tâm của các quyết định thiết kế hệ thống, cũng như tôn trọng các giá trị lâu dài như sự công bằng, độ tin cậy và tính minh bạch.

Các xu hướng đổi mới về AI 

Những quy định về AI vẫn là ưu tiên hàng đầu trên toàn cầu. Từ đạo luật về trí tuệ nhân tạo của Liên minh châu Âu (EU) đến việc Tổng thống Mỹ Joe Biden ký một sắc lệnh hành pháp toàn diện đầu tiên trong lĩnh vực trí AI, nhằm thiết lập các tiêu chuẩn mới về an toàn và bảo mật, giảm thiểu những rủi ro AI có thể gây ra, cũng như nâng cao tính bảo mật của người dùng, thúc đẩy đổi mới và cạnh tranh công bằng trong lĩnh vực AI. Ngoài ra, Liên Hợp Quốc đã thành lập cơ quan tư vấn cấp cao gồm 39 thành viên để giải quyết các vấn đề trong quản trị quốc tế về AI, cũng đã sẵn sàng thúc đẩy nhiều sáng kiến  trong năm nay và bắt đầu bằng báo cáo tạm thời về Quản lý AI cho Nhân loại.

Các chuyên gia cho rằng, xu hướng năm nay sẽ dỡ bỏ buồng vang thông tin (echo chamber) và bồi dưỡng đội ngũ chuyên gia AI có đạo đức trên toàn cầu. Bằng cách mở rộng phạm vi của các sáng kiến như Lực lượng Đặc nhiệm tài nguyên nghiên cứu trí tuệ nhân tạo Quốc gia - được thành lập theo Đạo luật Sáng kiến AI năm 2020 của Mỹ, và bản địa hóa các chiến lược thực hiện thông qua các công cụ như phương pháp Đánh giá Mức độ Sẵn sàng của UNESCO, các khuôn khổ quản trị toàn diện trên toàn cầu có thể định hình AI vào năm 2024.

Ở cấp quốc gia, trọng tâm dự kiến sẽ là quản lý nội dung do AI tạo ra, đồng thời trao quyền cho các nhà hoạch định chính sách và công dân nhằm đối phó với các mối đe dọa do AI gây ra. Đặc biệt hơn, năm 2024 được xem là năm của những cuộc bầu cử, các cuộc bầu cử liên quan đến gần một nửa dân số thế giới, ước chừng 49% theo AFP. Vì vậy, việc chống lại sự gia tăng về thông tin sai lệch sẽ đòi hỏi các biện pháp chủ động hơn, bao gồm các sáng kiến nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng, thúc đẩy hiểu biết về truyền thông trên diện rộng ở các nhóm tuổi khác nhau.

Khi các chính phủ tranh luận về vai trò của AI trong lĩnh vực công, những thay đổi về quy định có thể sẽ khơi dậy các cuộc thảo luận mới về việc sử dụng các công nghệ mới nổi để đạt được các mục tiêu chính sách quan trọng. Trong đó, việc Ấn Độ sử dụng AI để nâng cao hiệu quả của hệ thống đường sắt, hay hệ thống thanh toán kỹ thuật số do AI cung cấp của Brazil là những ví dụ điển hình.

Hơn nữa, năm 2024 các tổ chức như Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc dự kiến sẽ khám phá việc tích hợp công nghệ AI vào kết cấu hạ tầng công cộng kỹ thuật số (DPI). Các sáng kiến thiết lập tiêu chuẩn, chẳng hạn như Hiệp ước Kỹ thuật số toàn cầu sắp tới của Liên Hợp Quốc có thể đóng vai trò là khuôn khổ của nhiều bên liên quan để thiết kế Sở Kế hoạch Đầu tư Toàn cầu. Những nỗ lực này nên tập trung vào việc xây dựng niềm tin, ưu tiên nhu cầu của cộng đồng và quyền sở hữu lợi nhuận, đồng thời tuân thủ “các nguyên tắc chung vì một tương lai kỹ thuật số mở, miễn phí và an toàn cho tất cả mọi người”.

Bên cạnh đó, các nhóm xã hội dân sự đã và đang xây dựng trên đà phát triển này và khai thác sức mạnh của AI. Chẳng hạn như Tổ chức phi lợi nhuận Dịch vụ Dân số Quốc tế và công ty khởi nghiệp Babylon Health có trụ sở tại thủ đô London,  Vương quốc Anh đang triển khai một công cụ kiểm tra triệu chứng y tế được trang bị AI, cũng như định vị nhà cung cấp dịch vụ y tế do AI cung cấp, giúp người dùng quản lý sức khỏe của họ. Tương tự, các tổ chức như Polaris và Girl Effect đang nỗ lực vượt qua các rào cản đối với chuyển đổi kỹ thuật số trong khu vực phi lợi nhuận, giải quyết các vấn đề về quyền bảo mật dữ liệu và an toàn người dùng. Bằng cách phát triển các cơ chế tài chính tập trung, thiết lập mạng lưới chuyên gia quốc tế và ủng hộ quan hệ đồng minh, các quỹ từ thiện và tổ chức công có thể giúp mở rộng các sáng kiến ​​như vậy.

Khi các tổ chức phi lợi nhuận chuyển từ việc tích hợp AI vào công việc sang xây dựng các sản phẩm AI mới, việc hiểu biết về vai trò lãnh đạo và đại diện trong lĩnh vực công nghệ cũng phải được phát triển. Các tổ chức như Dự án thiên tài ẩn giấu, Người bản địa trong AI và Technovation đặc biệt hướng tới phụ nữ và người da màu. Bằng cách hỗ trợ chung cho công việc của họ, các tổ chức có thể bảo đảm rằng họ sẽ đóng vai trò dẫn đầu trong việc định hình, triển khai và giám sát các công nghệ AI vào năm 2024 và trong tương lai.

Các cuộc tranh luận về ý nghĩa của việc “lấy con người làm trung tâm” và những giá trị nào sẽ định hướng cho xã hội của chúng ta, sẽ định hình sự tham gia của con người với AI. Các khuôn khổ nhiều bên liên quan như Khuyến nghị của UNESCO về Đạo đức của Trí tuệ Nhân tạo có thể cung cấp những hướng dẫn rất cần thiết. Thông qua việc tập trung vào các giá trị chung như tính đa dạng, tính toàn diện và hòa bình, các nhà hoạch định chính sách và nhà công nghệ có thể phác thảo các nguyên tắc để thiết kế, phát triển và triển khai các công cụ AI toàn diện. Tương tự như vậy, việc tích hợp các giá trị này vào chiến lược đòi hỏi phải có sự tham gia của cộng đồng và cam kết kiên định về sự công bằng và nhân quyền.

Chính vì AI đang ngày càng trở nên phổ biến như Internet, thế giới càng phải học hỏi từ những thành công và thất bại trong cuộc cách mạng kỹ thuật số. Việc tái khẳng định các cam kết về sự công bằng, công lý và đạo đức, con người có thể thiết lập một khuôn khổ toàn cầu mới cho phép mọi cá nhân đều có cơ hội gặt hái được những thành quả từ đổi mới công nghệ, thúc đẩy một tương lai, trong đó AI tạo ra sự thịnh vượng cho tất cả mọi người.