Lận đận đam mê
Những nhà sáng chế không chuyên - họ là những người đại diện cho sức mạnh sáng tạo của nhân dân, lao động thầm lặng, kiên trì theo đuổi ước mơ, hoài bão nghiên cứu sáng tạo để có những đóng góp giá trị cho cộng đồng và xã hội. Nhưng dường như, những nhà sáng chế không chuyên vẫn còn đơn độc trên con đường sáng tạo. Không giống như các nhà nghiên cứu hàn lâm, chuyên nghiệp trong các cơ sở nghiên cứu nhà nước hay doanh nghiệp được hỗ trợ bởi các nguồn lực tài chính, phòng thí nghiệm, máy móc thiết bị, các phụ tá nghiên cứu…, các nhà sáng chế không chuyên lâu nay vẫn phải đơn độc xoay xở, tự đảm nhiệm mọi vai, từ nhà nghiên cứu, thiết kế, nhà đầu tư, thợ cơ khí chế tạo, nhà truyền thông, người bán hàng. Đôi khi, vì theo đuổi đam mê nhưng không thành công, nhiều nhà sáng chế không chuyên lâm vào cảnh nợ nần, bị thui chột ý chí sáng tạo.
Chúng tôi gặp gỡ nhà sáng chế Phạm Thanh Liêm (Đồng Tháp) nhân dịp anh ra Thủ đô tham dự buổi gặp mặt các nhà sáng chế không chuyên do Bộ KHCN tổ chức. Bằng đam mê sáng tạo của mình, anh tự mày mò, tạo bản thiết kế, tự vay mượn tiền của anh em họ hàng và đã chế tạo thành công các sản phẩm như máy sạ hàng, máy phun thuốc, máy gặt đập liên hợp. Các sản phẩm của anh Phạm Thanh Liêm được ứng dụng rộng rãi trong nông nghiệp với số lượng cung cấp ra thị trường trong 6 năm qua khoảng 1.000 máy, trong đó, 30% số máy này được xuất khẩu ra thị trường quốc tế, bao gồm các nước Mozambique, Campuchia, Nigeria. Khi được hỏi, triển khai các ý tưởng của mình, anh có nghĩ đến việc tìm hiểu các chính sách hỗ trợ của Nhà nước dành cho các nhà sáng chế như mình không, anh trả lời rằng: “Xuất phát từ đam mê và mình làm thôi, mình cũng không biết và không tìm hiểu xem Nhà nước có hỗ trợ gì. Từ khi mình làm ra các sản phẩm, được Cục Sở hữu trí tuệ cấp bằng độc quyền sáng chế nhưng cũng chưa nhận được sự hỗ trợ nào từ Nhà nước”.
Giống như anh Phạm Thanh Liêm, rất nhiều nhà sáng chế không chuyên đam mê và tự mình đeo đuổi đam mê của mình. Rất ít người dành thời gian tìm hiểu các chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với các sáng kiến, nhà sáng chế. Nhiều trường hợp, khi tìm đến các cơ quan quản lý nhà nước thì lại mong chờ có được sự hỗ trợ về tài chính, mà không để tâm đến các hỗ trợ khác có thể có như sự kết nối với các doanh nghiệp, quỹ đầu tư, các viện, trường nghiên cứu, các chuyên gia trong lĩnh vực liên quan. Bởi thế, nhiều sản phẩm của bà con làm ra có ý tưởng rất tốt, song lại chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn kỹ thuật, kiểu dáng công nghiệp để có thể thương mại hóa; nhiều nhà sáng chế vẫn chỉ làm ở mức thủ công nên sản phẩm còn chưa được hoàn thiện các tính năng.
Chia sẻ về sản phẩm xe xúc lật 180 độ và máy trộn tự vận hành, nhà sáng chế Đặng Thanh Lâm - một thợ sửa cơ khí của Quảng Bình cho biết, sản phẩm của anh có thể thay thế được sức lao động của 20 công nhân, có thể làm việc trong điều kiện chật hẹp, khó quay trở phương tiện, phù hợp với công trình thi công nông thôn. Tuy nhiên đến nay anh chưa muốn phát triển rộng rãi vì sản phẩm chưa được bảo hộ quyền sáng chế. Thủ tục đăng ký độc quyền thì quá rườm rà phức tạp, đi nhiều ngõ ngách. Chia sẻ về quá trình tạo ra sản phẩm, anh Lâm cũng cho biết chưa từng nhận được bất kỳ hỗ trợ nào từ địa phương cho đến cơ quan chủ quản. Tác giả của sản phẩm xe xúc lật 180 độ mong muốn được Chính phủ hỗ trợ được vay với lãi suất của nông dân để có thể mạnh dạn hơn nữa trong quá trình đầu tư cho sáng chế, vì hiện nay chưa có một cơ chế nào hỗ trợ lãi suất 0% cho các nhà sáng chế không chuyên.
Nhà sáng chế Lê Phước Lộc ở Tiền Giang, người đã sáng tạo ra các sản phẩm kéo cắt tỉa đa năng, vòi phun nước, cần bao quả cho biết, từ năm 2003 đến nay, mỗi năm ông bán trên 1.000 cây kéo cắt tỉa cho ĐBSCL và một số tỉnh miền Đông; riêng 2014, đã sản xuất và cung ứng cho thị trường khoảng 15 nghìn sản phẩm cần bao quả, doanh thu đạt 2,5 tỷ đồng/2014, tạo việc làm cho 20 lao động. Hiệu quả, lợi ích sản phẩm là thế, xong ông cũng không ít trăn trở, suy tư trong quá trình sáng tạo và phát triển sản phẩm. Mỗi sản phẩm đều được bắt đầu từ ý tưởng rồi mày mò bản vẽ, dành dụm tiền bạc tự lực, rồi thực hiện. Không biết bao nhiêu lần thất bại mới đến được thành công. Ông Lộc hy vọng Đảng, Nhà nước sẽ có chính sách hỗ trợ vốn ưu đãi hơn nữa cho sáng tạo khoa học kỹ thuật.
Chờ chính sách đột phá cho sáng tạo được nhân lên mạnh mẽ
Rõ ràng, nếu các sáng chế đơn độc trên con đường sáng tạo thì rất khó để các sản phẩm, ý tưởng sáng tạo có thể thành các sản phẩm hoàn thiện vào thị trường. Bộ KHCN chủ trương hỗ trợ để các nhà sáng chế có thể tự thành lập các doanh nghiệp KHCN của mình và hưởng các ưu đãi. Tuy nhiên, việc thành lập doanh nghiệp là một chuyện, nhưng vận hành doanh nghiệp là cả một vấn đề đối với những nhà khoa học “chân đất” khi họ còn thiếu nhiều kỹ năng, kiến thức. Nhà sáng chế Lê Phước Lộc mong muốn Bộ KHCN thành lập Hội những người sáng chế để những nhà sáng chế không chuyên có cơ hội sinh hoạt, trao đổi, học hỏi lẫn nhau, cùng sáng chế và chia sẻ. Hơn nữa, những sáng chế của Hội sẽ có được sự đồng hành của cộng đồng doanh nghiệp, các nhà khoa học. Chính sự chung tay đồng hành ấy mới có thể giúp những nhà sáng chế đưa sản phẩm của mình vào thị trường một cách nhanh nhất, hữu ích nhất, trở thành sản phẩm hàng hóa phục vụ cho xã hội.
Trong buổi gặp mặt các nhà sáng chế không chuyên mới đây, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh, Đảng và Nhà nước luôn dành sự quan tâm đặc biệt đến việc phát triển, nghiên cứu, ứng dụng KHCN, trong đó có coi trọng việc phát huy tính năng động, sáng tạo, sáng chế trong nhân dân. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đánh giá cao những đóng góp của các nhà khoa học không chuyên trong công tác nghiên cứu, sáng tạo, sáng chế và mong muốn phong trào nghiên cứu, sáng tạo, sáng chế trong nhân dân tiếp tục được phát huy, nhân lên mạnh mẽ hơn nữa, góp phần tạo ra những sản phẩm, công cụ áp dụng vào sản xuất, vào cuộc sống... để sản xuất hiệu quả hơn, cuộc sống ngày càng tốt hơn, người lao động bớt vất vả, nặng nhọc.
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cho biết, thực hiện Nghị quyết của Đảng, Chính phủ sẽ ban hành những cơ chế, chính sách phù hợp để khuyến khích mạnh mẽ hơn nữa, tạo mọi điều kiện thuận lợi hơn nữa cho việc nghiên cứu, ứng dụng KHCN vào sản xuất cũng như tạo điều kiện cho việc nghiên cứu, sáng tạo, sáng chế của người dân. Với tinh thần như vậy, Thủ tướng yêu cầu Bộ KHCN cũng như các bộ, ngành liên quan hết sức quan tâm, hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho các công trình nghiên cứu, sáng tạo, sáng chế về KHCN, trước hết là hỗ trợ về vốn; hỗ trợ trong bảo hộ, sở hữu trí tuệ; hỗ trợ về giới thiệu, quảng bá, về thị trường, thuế để các sản phẩm sáng tạo được ứng dụng rộng trong cuộc sống, sản xuất...
