Chưa đủ cơ chế thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao
Một trong những vướng mắc trong triển khai Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013 được Bộ Khoa học và Công nghệ chỉ ra, đó là, vấn đề đặt hàng nhiệm vụ KH và CN từ các bộ trưởng, Chủ tịch UBND tỉnh, thành phố gắn với trách nhiệm triển khai ứng dụng các kết quả KH và CN chưa phù hợp vì không phải kết quả nào cũng có thể ứng dụng ngay mà phải trải qua quá trình hoàn thiện thành sản phẩm để có đủ điều kiện đưa ra thị trường. Đồng thời, doanh nghiệp mới là chủ thể trung tâm và chủ đạo trong ứng dụng các kết quả KH và CN, biến các kết quả này thành sản phẩm, hàng hóa có giá trị gia tăng, tạo ra của cải, vật chất cho xã hội.
TS Nguyễn Viết Hương - Phó Trưởng khoa Khoa học và Kỹ thuật Vật liệu, Trường Đại học Phenikaa - đạt Giải thưởng khoa học công nghệ Quả Cầu Vàng năm 2024.
Phát biểu tại Hội nghị toàn quốc về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh yêu cầu nhanh chóng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Theo đó, ban hành cơ chế thu hút nhân tài nói chung, đặc biệt là nhân tài khoa học, công nghệ, nhân tài người Việt Nam ở nước ngoài và chuyên gia quốc tế, với các chính sách hấp dẫn về quốc tịch, thu nhập, nhà ở và môi trường làm việc. Thủ tục liên quan phải thông thoáng, hấp dẫn, cạnh tranh với quốc tế. Xây dựng mạng lưới chuyên gia trong nước và quốc tế, thường xuyên báo cáo kết quả với Ban Chỉ đạo Trung ương. Đẩy mạnh phong trào tôn vinh tài năng và sáng tạo, khơi dậy tinh thần yêu nước, cống hiến của các nhà khoa học.
Bên cạnh đó, theo Luật hiện hành, các chủ thể tham gia hoạt động KH và CN chủ yếu đến từ các khu vực viện nghiên cứu, trường đại học công lập. Hoạt động đổi mới, ứng dụng công nghệ, thương mại hóa sản phẩm KH và CN, nhất là trong các đơn vị sản xuất, kinh doanh tuy đã được quan tâm nhưng chưa trở thành xu thế phổ biến. Vấn đề liên quan đến doanh nghiệp - chủ thể quan trọng nhất trong hoạt động ĐMST - ứng dụng, thương mại hóa kết quả KH và CN để tạo ra sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ mới, tạo ra giá trị gia tăng dù đã được đề cập trong Luật Khoa học và Công nghệ nhưng vẫn dừng ở nguyên tắc chung.
Do đó, trước yêu cầu phát triển của cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ 4, yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội hiện nay, đòi hỏi cần có những khung khổ pháp lý mới, với những quy định mới nhằm tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, tạo cơ chế chính sách để phát triển KH, CN và ĐMST, trong đó có thu hút nguồn nhân lực tham gia vào lĩnh vực này.
Nhiều chính sách ưu đãi
Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, quan điểm xây dựng Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo nhằm thể chế hóa đầy đủ, kịp thời đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về KH, CN và ĐMST để phát triển KH, CN, ĐMST và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, phát triển kinh tế - xã hội. Mở rộng phạm vi, đối tượng điều chỉnh ra khu vực ngoài công lập để thúc đẩy nghiên cứu, phát triển CN và ĐMST.
Trên cơ sở đó, dự thảo Luật đã mở rộng nhân lực hoạt động KH, CN và ĐMST không chỉ bao gồm nhân lực trong các tổ chức KH và CN công lập mà còn bao gồm: nghiên cứu sinh, nghiên cứu viên sau tiến sĩ; cá nhân quản lý hoạt động KH, CN và ĐMST trong các cơ quan quản lý nhà nước; cá nhân hoạt động nghiên cứu KH và phát triển CN, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển, thúc đẩy ứng dụng công nghệ trong doanh nghiệp; cá nhân hoạt động nghiên cứu KH, phát triển CN, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển, thúc đẩy ứng dụng công nghệ độc lập hoặc trong các tổ chức khác.
Ngoài ra, dự thảo Luật cũng bổ sung quy định cá nhân hoạt động khoa học, phát triển công nghệ trong tổ chức KH và CN công lập được tham gia thành lập, điều hành doanh nghiệp để thương mại hóa kết quả nghiên cứu do tổ chức khoa học và công nghệ mà mình là thành viên tạo ra; định kỳ được cử sang làm việc tại các tổ chức khác trong một thời gian nhất định để trao đổi học thuật, nâng cao năng lực, nắm bắt nhu cầu công nghệ. Trong thời gian làm việc tại các tổ chức này vẫn giữ nguyên chế độ lương, quy hoạch, bổ nhiệm, thi đua khen thưởng tại tổ chức khoa học và công nghệ công lập. Quy định này có tính đột phá nhằm thúc đẩy liên kết giữa khu vực nghiên cứu với doanh nghiệp để giúp nâng cao trình độ của doanh nghiệp, gắn nghiên cứu với thực tiễn và thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu.
Để thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao tham gia vào hoạt động này, dự thảo Luật cũng quy định chính sách ưu đãi đối với nhà khoa học đầu ngành, tổng công trình sư, kỹ sư, người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài hoạt động KH, CN ở Việt Nam trong lĩnh vực ưu tiên phát triển của đất nước.
Việc mở rộng đối tượng tham gia hoạt động KH, CN và ĐMST như dự thảo Luật, cùng với các cơ chế chính sách ưu đãi đối với kỹ sư, chuyên gia, các nhà khoa học đầu ngành sẽ là sự đột phá rất lớn để thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao tham gia vào lĩnh vực này. Điều này sẽ tạo cú huých lớn trong phát triển KH, CN, và ĐMST trong thời gian tới.
