Vào khoảng giữa tháng 12.2024, Ấn Độ và Trung Quốc đã kết thúc cuộc họp lần thứ 23 của các Đại diện đặc biệt về Vấn đề biên giới Trung Quốc - Ấn Độ tại Bắc Kinh. Tại cuộc họp, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị và Cố vấn An ninh Quốc gia Ấn Độ Ajit Doval đã nhất trí ủng hộ nhu cầu thúc đẩy “quản lý biên giới hiệu quả” để duy trì “hòa bình và yên tĩnh trên biên giới”. Thành công của các cuộc gặp này là cơ sở quan trọng đối với tiến trình cải thiện và mở rộng quan hệ song phương. Trước đó vào tháng 10, hai bên cũng đã đạt được một hiệp ước ngừng bắn mang tính bước ngoặt về việc tuần tra các khu vực biên giới ở Depsang và Demchok dọc theo Đường kiểm soát thực tế (LAC).
Tuy nhiên, thời điểm của những diễn biến tích cực này cũng đặc biệt đáng chú ý: đó là sự trở lại của ông Donald Trump với tư cách là Tổng thống Hoa Kỳ. Trong bối cảnh này, quá trình tan băng sẽ duy trì mối quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ ở mức độ nào? Chính quyền sắp tới ở Mỹ sẽ có ảnh hưởng ra sao?
Vai trò cá nhân lãnh đạo
Tuy nhiên, mối quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ hiện nay được tạo đà rất lớn nhờ ý chí của cá nhân lãnh đạo cấp cao. Chủ tịch Trung Quốc và Thủ tướng Ấn Độ hiện tại đều là những nhà lãnh đạo mạnh mẽ, với các chính sách và cách tiếp cận mang đậm dấu ấn cá nhân. Chẳng hạn, động lực cho tiến trình tan băng gần đây đã được thúc đẩy sau cuộc gặp giữa Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề hội nghị thượng đỉnh BRICS tại Nga vào cuối tháng 10.2024. Đây là cuộc họp song phương đầu tiên của ông Modi và ông Tập sau 5 năm.
Không chỉ đi đến nhất trí về giảm căng thẳng, cuộc gặp thúc đẩy mối quan hệ thương mại và tiếp xúc kinh tế giữa hai nước tốt hơn ở một số khu vực không dễ bị ảnh hưởng bởi các mối lo ngại về an ninh. Trung Quốc đã trở thành đối tác thương mại hàng đầu của Ấn Độ trong giai đoạn 2023 - 2024, với thương mại song phương đạt 118,4 tỷ USD. Đáng chú ý, Ấn Độ cũng có thể nới lỏng các hạn chế nghiêm ngặt đối với các khoản đầu tư của Trung Quốc. Đã có báo cáo về việc Ấn Độ đang tìm cách chấp thuận các đề xuất đầu tư của Trung Quốc trong lĩnh vực sản xuất điện tử.
Nhân tố Hoa Kỳ
Có lý do để khẳng định rằng nhân tố Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump chắc chắn sẽ có tác động quan trọng đến mối quan hệ giữa Ấn Độ và Trung Quốc. Mối quan hệ giữa Trung Quốc, Ấn Độ và Hoa Kỳ đã tạo nên một tam giác phức tạp mà mỗi cạnh song phương sẽ định hình quan hệ hợp tác hay cạnh tranh giữa các nước.
Trong nhiều năm qua, Washington luôn coi sự ủng hộ của mình đối với Ấn Độ là một cách để kiềm chế Trung Quốc trong khu vực. Khía cạnh này chắc chắn sẽ được thúc đẩy hơn nữa với mối quan hệ hợp tác quốc phòng và công nghệ giữa Mỹ và Ấn Độ được tăng cường. Ví dụ, sáng kiến về Công nghệ quan trọng và mới nổi (iCET) có vẻ như sẽ tạo điều kiện cho việc sản xuất chung động cơ phản lực, trong số các dự án quan trọng khác.
Tuy nhiên, với sự trở lại của Tổng thống đắc cử Donald Trump vào ngày 20.1 tới, trong lĩnh vực thương mại, lập trường “Nước Mỹ là trên hết” của ông Trump sẽ tác động đến tất cả các nền kinh tế mới nổi, bao gồm cả Ấn Độ. Nhìn lại nhiệm kỳ đầu tiên của ông, đây là một lĩnh vực gây lo ngại cho mối quan hệ Ấn Độ và Hoa Kỳ. Ông Trump khi đó đã chỉ trích hệ thống thuế quan của Ấn Độ và thỏa thuận thương mại Ấn Độ - Hoa Kỳ cũng đã thất bại.
Những thách thức trong lĩnh vực thương mại giữa New Delhi và Washington có thể là chất xúc tác kéo Ấn Độ và Trung Quốc xích lại gần nhau hơn. Trong bối cảnh như vậy, Ấn Độ và Trung Quốc cần vượt qua bất đồng để nắm lấy cơ hội thúc đẩy triển vọng hợp tác trong lĩnh vực kinh tế. Hai nước xem xét lại cách tiếp cận chung của mình, trên cơ sở lưu ý đến xu hướng bảo hộ thương mại của Hoa Kỳ.
Những nỗ lực của Ấn Độ nhằm tìm kiếm một vai trò lớn trong Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) và BRICS sẽ là chất xúc tác cho mối quan hệ song phương trong bối cảnh cả Trung Quốc và Ấn Độ đều đang thúc đẩy tiếng nói của Nam bán cầu, nơi hầu hết là các nước đang phát triển vốn gặp khó khăn về kinh tế, không quá quan tâm đến sự phân chia hệ tư tưởng nhị phân mà tập trung vào các mối quan tâm thiết thực như an ninh lương thực và biến đổi khí hậu.
Ngoài cuộc đua giành ảnh hưởng ở Nam bán cầu, sự tham gia của BRICS Plus cũng sẽ giúp cho Ấn Độ và Trung Quốc có những con đường thay thế để chống lại chủ nghĩa bảo hộ và xu hướng phi toàn cầu hóa. Nhưng để mục tiêu đầy tham vọng như vậy có thể đơm hoa kết trái, thì sự thân thiện gần đây giữa Trung Quốc và Ấn Độ cần được thúc đẩy.
Các chuyên gia cho rằng, rất khó để đánh giá mối quan hệ Trung Quốc - Ấn Độ trong năm 2025 và những năm sắp tới bởi yếu tố Mỹ sẽ ảnh hưởng rất lớn. Tuy nhiên, có một điều có vẻ rõ ràng: hai nước sẽ khó xảy ra như cuộc giao tranh ở Galwan năm 2020 hay thậm chí là cuộc đụng độ ở Tawang năm 2022 bởi cả hai nhà lãnh đạo cấp cao mong muốn - nếu chưa thể thúc đẩy cải thiện quan hệ hơn nữa thì cũng sẽ là duy trì nguyên trạng mối quan hệ đang có nhiều bước tiến tích cực hiện nay.
