Thương hiệu Việt tên tuổi có chỉ dẫn địa lý bị “nhái”
Trên thị trường, tên gọi của hàng hóa có chất lượng hoặc danh tiếng nhất định được tạo nên do xuất xứ địa lý (thông qua việc bảo hộ chỉ dẫn địa lý). Bảo hộ chỉ dẫn địa lý và tên gọi xuất xứ các sản phẩm đang được xem là một hướng đi có hiệu quả nhằm bảo vệ tên tuổi và nâng cao giá trị cho hàng Việt Nam. Có một thực tế đáng báo động là tình trạng làm giả các sản phẩm có chỉ dẫn địa lý ngày càng nhiều.
Những năm qua, không ít doanh nghiệp tên tuổi trong nước đã vấp phải tình trạng bị “đánh cắp” thương hiệu khi mở rộng thị trường ra quốc tế. Trao đổi về vấn đề này, ông Nguyễn Đức Sơn - Giám đốc chiến lược thương hiệu Richard Moore Associates - một công ty tư vấn thương hiệu hàng đầu của Mỹ; từng tham gia tư vấn cho hàng loạt các thương hiệu Việt như VietJetAir, bia Halida, bia Việt Hà, Nguyễn Kim, Pico, Effoc Coffee, Skyfarm, VPBank, Language Link, Eco Park, QPVN, Modern Life, Kangaroos… chia sẻ: sở hữu trí tuệ là một trong những thành tố tạo nên giá trị của một thương hiệu. Các yếu tố của một bộ nhận diện thương hiệu như Logo hay tên thương hiệu đều phải đăng ký quyền sở hữu trí tuệ tại Cục Sở hữu trí tuệ. Một thương hiệu để tạo được nhận biết rộng rãi trên thị trường phải mất rất nhiều thời gian và tiền bạc. Nếu không có công nhận về mặt pháp lý bất cứ lúc nào cũng có thể bị bắt chước và bị cướp quyền sử dụng.
Bà Trần Thị Phương Lan - Phó giám đốc Sở Công thương Hà Nội: “Có một điều đáng buồn là rất nhiều thương hiệu thủ công mỹ nghệ của nước nhà khi ra thế giới đã phải mang tên tuổi, thương hiệu khác (chủ yếu là của công ty nước ngoài). Và như vậy, khách hàng quốc tế không bao giờ biết đó là thương hiệu Việt, chất lượng Việt…” |
Đơn cử, cà phê Trung Nguyên và Petro Việt Nam đã bị “đánh cắp” thương hiệu tại thị trường Mỹ. Vinataba gặp khó khăn trong mở rộng thị trường tại khu vực châu Á, vì bị một công ty của Indonesia đăng ký tại nhiều nước châu Á như Thái Lan, Malaysia và được chấp nhận độc quyền thương hiệu này tại một số nước khác. Rồi chỉ dẫn địa lý cà phê Buôn Ma Thuột bị Công ty Guangzhou Buon Ma Thuot Coffee Co. Ltd đăng ký bảo hộ và được cấp văn bằng bảo hộ tại Trung Quốc; nước mắm Phú Quốc được công ty Hong Kong Việt Hương Trading Company Limited đăng ký nhãn hiệu hàng hóa tại Trung Quốc. Hay kẹo dừa Bến Tre, Kềm Nghĩa... đã mất nhiều công sức, tiền bạc để đi đòi lại thương hiệu tại thị trường nước ngoài…
Theo ông Nguyễn Đức Sơn, thách thức bảo hộ chỉ dẫn địa lí với các doanh nghiệp Việt Nam đang được đặt ra ngày một cấp thiết hơn: “Địa danh quốc gia và địa danh địa phương ảnh hưởng đến uy tín thương hiệu một số ngành nghề nhất định. Nói đến rượu Vodka là nói đến nước Nga, nói đến nhắc đến thương hiệu ô tô Mercedes là nhắc đến nước Đức hay nhắc đến tập đoàn Microsoft là nhắc đến nước Mỹ. Ở Việt Nam một số sản phẩm cụ thể gắn với danh tiếng của địa phương cụ thể: sữa Mộc Châu, yến sào Khánh Hòa, bưởi Phúc Trạch Hà Tĩnh hay nước mắm Phú Quốc… Việc đăng ký sở hữu trí tuệ cho thương hiệu theo vùng miền không đơn giản. Cách tốt nhất là doanh nghiệp nên xây dựng tên thương hiệu của riêng mình và trong quá trình truyền thông gắn với địa danh cụ thể thì sẽ tốt hơn”.
Các doanh nghiệp Việt gặp trục trặc về bảo hộ chỉ dẫn địa lí khi thâm nhập vào các thị trường quốc tế tất yếu sẽ dẫn đến hệ quả là những sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam sẽ đứng trước nguy cơ bị khởi kiện, bị ngăn chặn xuất khẩu sang nước khác do xâm phạm nhãn hiệu độc quyền. Đây chỉ là thiệt hại trước mắt. Lớn hơn, cái mất “to” đối với doanh nghiệp chính là đánh mất uy tín với khách hàng nước ngoài do “thực giả lẫn lộn”. Vì thế, con đường xuất nhập khẩu của doanh nghiệp sẽ gặp phải không ít khó khăn.
Chỉ dẫn địa lý của sản phẩm, nhãn hiệu giúp người tiêu dùng phân biệt hàng hóa và dịch vụ trên thị trường và là tài sản giá trị lớn của các doanh nghiệp, lợi ích quốc gia. Nhãn hiệu hàng hóa, dịch vụ chỉ được bảo hộ trong phạm vi lãnh thổ quốc gia được đăng ký mà không có hiệu lực tự động ở những nước khác không tiến hành đăng ký. Do đó, các doanh nghiệp cần hết sức lưu ý thực hiện đăng ký nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm của mình.
Doanh nghiệp “ăn xổi”, “đi đêm”
Giá trị của sở hữu trí tuệ thường không được đánh giá đầy đủ và tiềm năng của sở hữu trí tuệ trong việc tạo ra những cơ hội mang lại lợi ích trong tương lai dường như cũng chưa được các doanh nghiệp nhận thức đúng mức. Đến thời điểm hiện nay, doanh nghiệp Việt vẫn chưa quan tâm đến xây dựng thương hiệu, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Một số doanh nghiệp quan tâm đến xây dựng thương hiệu cho mình nhưng hiệu quả chưa cao vì thiếu năng lực tài chính nên chỉ dành lượng kinh phí nhỏ cho hoạt động xây dựng thương hiệu. Doanh nghiệp cũng chưa có tầm nhìn dài hạn mà thường chỉ đầu tư tập trung và một số thời điểm nhất định.
Nhiều doanh nghiệp mây tre đan truyền thống ở địa bàn Hà Tây cũ (nay là Hà Nội) hiện vẫn phải hợp tác với các đối tác nước ngoài để sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ xuất khẩu với điều kiện sản phẩm mang thương hiệu của công ty xuất khẩu nước ngoài. Lý do là họ chưa đăng ký thương hiệu và phải xuất khẩu qua trung gian.
Theo Hiệp hội chống hàng giả và bảo vệ thương hiệu Việt Nam thì hiện có 90% hàng Việt Nam vào thị trường thế giới thông qua các trung gian dưới dạng thô hay gia công cho những thương hiệu nổi tiếng của nước ngoài. Vì thế, xây dựng, củng cố thương hiệu Việt trên trường quốc tế vẫn là câu chuyện nan giải.
Bà Trần Thị Phương Lan - Phó giám đốc Sở Công thương Hà Nội trăn trở: “Sau chương trình Hội chợ quà tặng thủ công mỹ nghệ được chúng tôi tổ chức những năm qua, rất nhiều doanh nghiệp đã tìm đường để ra thế giới, thu về lợi nhuận không nhỏ. Tuy nhiên, có một điều đáng buồn là rất nhiều thương hiệu thủ công mỹ nghệ của nước nhà khi ra thế giới đã phải mang tên tuổi, thương hiệu khác (chủ yếu là của công ty nước ngoài). Và như vậy, khách hàng quốc tế không bao giờ biết đó là thương hiệu Việt, chất lượng Việt…”
Anh Nguyễn Phi Hùng, Chủ một doanh nghiệp mây tre đan chuyên xuất khẩu ở huyện Thạch Thất trăn trở: “Nhiều doanh nghiệp vừa như chúng tôi vẫn ngại đăng ký thương hiệu vì thủ tục rườm rà, chồng chéo. Hàng thủ công mỹ nghệ có đặc thù là thường xuyên cải tiến mẫu mã. Nếu mỗi lần thay đổi mẫu mã lại phải đăng ký lại kiểu dáng cho từng sản phẩm thì rất tốn kém. Vốn lại chưa nhiều nên đành chấp nhận xuất khẩu sản phẩm dưới tên một thương hiệu nước ngoài”.
Rõ ràng, nhiều mặt hàng vẫn xuất khẩu trong tình trạng “đi đêm” nhờ tên tuổi của doanh nghiệp khác. Nhiều doanh nghiệp chưa có tầm nhìn dài hạn cho xây dựng, phát triển thương hiệu của mình. Ông Nguyễn Văn Thiên, Phó chủ tịch thường trực Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam cũng bày tỏ băn khoăn: “Sở hữu trí tuệ đối với các nước rất quan trọng nhưng đối với nhiều doanh nghiệp Việt cái tư duy bảo vệ ấy hẵng còn rất thấp. Cho nên, chúng ta rất cần các cơ quan chức năng và các cơ quan được phép tuyên truyền, triển khai thực hiện hoạt động xây dựng và bảo vệ sở hữu trí tuệ về thương hiệu tốt hơn, tích cực hơn để bảo đảm quyền lợi của doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa”.
Trang bị pháp lý cho tên tuổi sản phẩm Việt
Sở hữu trí tuệ về thương hiệu không chỉ là tài sản vô giá của doanh nghiệp mà cũng là tài sản của mỗi quốc gia. Để giải bài toán thương hiệu Việt thiết nghĩ mỗi doanh nghiệp phải tiếp cận tốt hơn với các công ước quốc tế về sở hữu trí tuệ mà Việt Nam tham gia như Công ước Paris, Thỏa ước Marid, Thỏa ước Lisbon, Hiệp định TRIPS...
Trong đó, thỏa ước Lisbon thiết lập một hệ thống quốc tế về đăng ký và bảo hộ tên gọi xuất xứ. Thỏa ước hạn chế các chỉ dẫn được bảo hộ cho những trường hợp mà trong đó chất lượng và các đặc tính của sản phẩm “hoàn toàn hoặc hầu như do môi trường địa lý, gồm các yếu tố tự nhiên và con người tạo ra”. Thỏa ước quy định rằng không chỉ dẫn chung nào có thể bị coi là tên gọi chung ở nước bất kỳ khác chừng nào nó còn được bảo hộ ở nước xuất xứ. Hiệp định TRIPS cho phép các thành viên bảo hộ các chỉ dẫn địa lý của hàng hóa nếu chất lượng, danh tiếng hoặc đặc tính khác của hàng hóa có được là do nguồn gốc địa lý của chúng mang lại...
Khi nhìn nhận và quan tâm đúng mức đến bảo vệ sở hữu trí tuệ, khi ấy chúng ta sẽ có quyền hy vọng các doanh nghiệp Việt sẽ vươn xa hơn và khẳng định mình trên thị trường quốc tế.
