Nhân rộng mô hình phát triển đàn cá mát
Một trong những mô hình thành công đó là mô hình bảo vệ nguồn lợi thủy sản đàn cá mát, đã và đang góp phần hạn chế tình trạng khai thác, đánh bắt, hủy diệt, bảo vệ nguồn lợi thủy sản giống cá quý hiếm ở huyện vùng cao, biên giới như Tương Dương.
tại xã Lưu Kiền, huyện Tương Dương, mỗi lần gặp đoàn khách, bà con nơi đây tự hào lắm, bởi đây là thành quả họ xây dựng nên. Già bản Mạc Quang Việt, bản Khe Kiền nở nụ cười rất tươi, vừa dẫn đoàn vừa thao thao câu chuyện con khe và nguồn cá hiếm được thiên nhiên ban tặng bản mình.
Ông Việt vui vẻ nói: “Không biết từ bao giờ con khe Kiền vượt biên hàng trăm Km chảy về bản mình, là nguồn thủy lợi cung cấp cho tưới tiêu, sinh hoạt cho nhân dân 4 bản: Lưu Phong, Xóong Con, Con Mương và Khe Kiền.
Khe này cũng nức tiếng bởi một sản vật thiên nhiên ban tặng, đó là cá mát. Một loài cá đã nuôi dưỡng bao thế hệ đồng bào nơi đây chân chất, thật thà, trong sáng như những chú cá mát sống dưới con khe sạch khe Kiền đây”.
Khi câu chuyện của Phó Bí thư Đảng ủy Lưu Kiền, Lữ Duy Hải chia sẻ rằng, nhận thấy được xã bạn Tam Hợp thành công trong việc phát triển và nhân rộng mô hình Dân vận khéo “bảo vệ nguồn lợi thủy sản cá mát” từ 1,8Km lên 5,4Km chỉ trong một năm nên đã cử cán bộ đến học hỏi.
“Mỗi phiên chợ ở xã bạn Tam Thái được họp, nhiều bà con xã Tam Hợp đã mang sản vật Pá Khỉnh Pình (gắp cá mát nướng) ra bán, vừa được khách hàng ưa thích, vừa được giá, nhất là dịp lễ, Tết.
Hỏi ra mới biết đây là cá được đánh bắt bằng ngư cụ ở những đoạn cho phép của nhân dân xã Tam Hợp. Khi huyện có kế hoạch nhân rộng mô hình “bảo vệ nguồn lợi thủy sản cá mát”, xã chúng tôi đã thành lập đoàn trực tiếp đến xã Tam Hợp để học tập về triển khai sau đó”, ông Lữ Duy Hải nói.
Sau khi thông qua Hội đồng nhân dân xã, mô hình được lấy chuẩn lợi ích cộng đồng lên trên hết. Tuy nhiên những ngày đầu đưa vào thực hiện cũng gặp rất nhiều khó khăn, vì từ bao đời nay bà con cho rằng những con cá dưới dòng khe là của tự nhiên ban tặng; khi được khoanh nuôi, bảo vệ, cấm đánh bắt họ cho là “vô lý”, tình trạng lén lút đánh bắt liên tục xẩy ra.
“Xã đã cắt cử các thành viên trong ban chỉ đạo, nhiều lần tham gia họp dân, vận dụng mọi cách để nói lời hay, dễ nghe, gặp già làng, người có uy tín thông qua họ để nói, làm, chỉ ... Chỉ sau 1 thời gian ngắn bà con dẫn bản đã tuân thủ đúng như xã đã chỉ đạo. Cũng từ đó, nguồn cá sinh sôi, phát triển mạnh, di chuyển theo dòng đến những đoạn được phép đánh bắt, không ảnh hưởng đến môi trường, nguồn lợi, người dân rất phấn khởi”, ông Hải chia sẻ thêm.
Rời xã Lưu Kiền, khi mặt trời đứng bóng soi rõ từng đoàn cá đua nhau vẫy đuôi, đớp những tảng rêu mọc kín hòn cuội, đoàn công tác ngược đường vào xã vùng Yên Thắng. Yên Thắng là một trong những xã có diện tích khoanh nuôi, bảo vệ nhiều và có hiệu quả của huyện Tương Dương.
Với 6,8Km khoanh nuôi các đoạn khe thuộc 4 bản là gồm: Bản Lườm, Xốp Khấu, Văng Lin và Bản Tạt, đã phần nào tái tạo nguồn cá giống dồi dào ở các đoạn bà con được phép đánh bắt.
Năm 2022, xã Yên Thắng đã tổ chức cho người dân các bản khoanh vùng đánh bắt được 2 lần vào dịp Quốc khánh mùng 2/9 và Ngày đại đoàn kết toàn dân tộc 18/11, với hơn 6 tạ các loại thủy sản; trong đó cá mát gần 200kg, người dân rất phấn khởi trước quyết định sáng suốt của xã nhà.
Ông Vi Văn Khiêm - Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy xã Yên Thắng chia sẻ: “Trước đây người dân không biết nên quá trình triển khai cũng gặp không ít khó khăn, do một số vẫn đánh bắt trộm ở đoạn bảo vệ, xã đã thành lập tổ an ninh ở các bản để giám sát, quản lý, theo dõi, xây dựng quy chế đánh bắt phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương; đưa việc bảo vệ nguồn lợi thủy sản vào Quy ước, Hương ước của bản; lấy nhân dân làm nòng cốt trong việc bảo vệ nguồn lợi thủy sản, cá mát, sau đó ra sức nhắc nhở, khuyên giải, tổ chức lễ hội bắt cá, tạo không khí phấn khởi mỗi dịp lễ.
Sau thấy cá ở vùng không cấm cũng phát triển nhiều hơn, nên người dân thấy hợp lý. Từ đó không ai bảo ai, tự ý thức bảo vệ nghiêm ngặt, chỉ đánh bắt khi có lễ hội xã cho phép, còn chỗ được phép chỉ sử dụng dụng cụ, tuyệt đối không kích điện”.
Xây dựng mô hình quản lý hiệu quả nguồn lợi thủy sản
Tương Dương là một trong những xã 30a của tỉnh Nghệ An, nguồn lợi chủ yếu nhờ vào thiên nhiên, rừng núi, lòng hồ các thủy điện và các con khe, suối chảy qua các địa phương trong huyện. Do điều kiện tự nhiên sông, khe, suối nhiều, nên nguồn thủy sản phong phú và đa dạng, có giá trị kinh tế cao...
Tuy nhiên, trong một thời gian dài, người dân nơi đây thói quen khai thác và đánh bắt chưa có sự quản lý, còn mang tính hủy diệt, làm hạn chế sự phát triển của các loài thủy sản, gây cản trở dòng chảy.
Vì vậy, việc xây dựng mô hình quản lý hiệu quả nguồn lợi thủy sản đặc biệt được quan tâm, trong đó có mô hình Dân vận khéo “bảo vệ nguồn lợi thủy sản cá mát” do Ban Dân vận Huyện ủy Tương Dương kế thừa từ sự thành công của mô hình Tam Hợp.
Ông Lương Bá Vin - Trưởng Ban dân vận Huyện ủy, Phó Ban chỉ đạo phong trào thi đua Dân vận khéo huyện Tương Dương chia sẻ: Trong năm 2022, toàn huyện có 14 xã, 49 bản thực hiện khoanh nuôi bảo vệ nguồn lợi thủy sản, cá mát, với 63,4Km; trong đó Tam Hợp nhân rộng thêm được 3,8Km; xã Yên Thắng 6,8Km; xã Tam Quang 3,5Km; xã Nga My 6Km; xã Yên Hòa 4,5Km. Đặc biệt, có xã Yên Tĩnh thực hiện được 7,1Km ở tất cả các bản của xã.
Còn xã Mai Sơn, mặc dù không có cá mát, nhưng nhận thấy hiệu quả từ mô hình mang lại, xã đã mạnh dạn áp dụng vào bảo vệ các loài thủy sản các con khe ở các bản Huồi Xá, Huồi Tố 1, Phá Kháo, Chà Lò, Na Kha, Na Hang, Piêng Mựn.
Từ cách làm mới đó, đến nay đã không chỉ nguồn lợi thủy sản cá mát mà các loài thủy sản khác trên địa bàn cũng dần dần được phục hồi; môi trường sinh thái được cải thiện, khu vực khoanh vùng được quy hoạch bố trí phù hợp, khoảng cách giữa đoạn giáp ranh các bản được đảm bảo khoảng cách, tạo điều kiện cho sự di chuyển phát tán của cá Mát và các loài thủy sản khác.
