Nhiều thách thức an ninh xã hội phi truyền thống

Mối liên hệ giữa vốn con người và vốn xã hội rõ ràng là rất mạnh mẽ. Bản chất con người là xã hội, chúng ta đã tiến hóa để trở thành xã hội và đó là đặc điểm xác định ý nghĩa của việc trở thành con người. Trong xã hội quần chúng dân sự, có hai cấu trúc đóng góp quan trọng cho một nền kinh tế và xã hội bền vững:

Thứ nhất, gia đình, bạn bè và các nhóm tương hỗ có thể cung cấp cho mọi người sự hỗ trợ thiết thực, từ chăm sóc trẻ em và người già để hỗ trợ tài chính hoặc tham vấn không chính thức. Ở các nước đang phát triển mà nguồn lực nhà nước tiếp tục eo hẹp và niềm tin vào hỗ trợ của nhà nước thường không cao, sự hỗ trợ không chính thức từ gia đình giữ vai trò quan trọng. Chính vì vậy, có thể nói nguồn lực xã hội nói chung và ở Việt Nam nói riêng thường bắt nguồn từ cái nôi hạnh phúc gia đình và được phát triển trong quá trình giáo dục và môi trường lao động. Gia đình là một môi trường sống cực kỳ quan trọng trong việc hình thành tính cách và nhân cách cho một con người; là mảnh đất ươm mầm cho những tâm hồn trẻ thơ, thế hệ tương lai của cả nhân loại, cần được xây dựng trên sự nhận biết và hiểu biết nhiều hơn nữa từ các bậc phụ huynh và những người sắp có trách nhiệm làm cha mẹ.

Thứ hai, thể chế chính trị, các mạng lưới xã hội rộng lớn và các tổ chức quần chúng được coi là thúc đẩy sự hợp tác, đoàn kết giữa mọi người. Chúng làm tăng niềm tin, từ đó giúp mọi người tận hưởng cuộc sống chất lượng cao hơn, giúp các doanh nhân kinh doanh tốt hơn… Ngược lại, một hệ thống bị chia cắt về mặt xã hội sẽ khó cho mọi người tham gia vào hoạt động cần thiết cho việc phát triển một quốc gia an bình. Tuy nhiên, nền văn hóa hiện đại khuyến khích mọi người tư lợi theo chủ nghĩa cá nhân. Con người hiện đại thường hay nhất quán duy lý và hẹp hòi, cố gắng tối đa hóa lợi ích cho bản thân. Xã hội bị thúc đẩy bởi cái tôi và ham muốn quyền lực, địa vị sinh ra xung đột.

Ở Việt Nam, vấn đề xã hội và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc có mối quan hệ chặt chẽ, tác động lẫn nhau. Hiện nay, Việt Nam đang trở thành điểm sáng với cơ sở hạ tầng phát triển, môi trường sống cũng như đầu tư kinh doanh thân thiện và thành công trong kiểm soát Covid-19. Trong bảng xếp hạng quốc gia hạnh phúc nhất thế giới năm 2022, Việt Nam tăng 2 bậc, lên vị trí 77 so với năm 2021 (World Happiness Report - WHR). Khảo sát của JETRO với 1.700 doanh nghiệp Nhật Bản cho thấy, Việt Nam là quốc gia đứng thứ 2 trong danh sách cần mở rộng hoạt động, dẫn đầu là Hoa Kỳ. Việt Nam là đại bản doanh lớn nhất thế giới của Tập đoàn Samsung (chiếm 60% sản lượng của doanh nghiệp). 

Mặc dù vậy, thực tế trong xã hội đất nước ngày nay, cũng như các nước đang phát triển khác chúng ta vẫn còn nhiều thách thức an ninh xã hội phi truyền thống như: thực trạng tham nhũng, tiêu cực; xuống cấp về đạo đức, lối sống tệ nạn; sự “xâm lăng văn hóa”, phai nhạt, đánh mất bản sắc văn hóa, xói mòn những giá trị truyền thống của dân tộc trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế…

Nguồn lực to lớn thúc đẩy xây dựng đất nước

Vốn xã hội có thể giải quyết được các thách thức an ninh phi truyền thống cũng như tạo nguồn lực phát triển kinh tế bằng cách khuyến khích mọi người cống hiến, hỗ trợ và hợp tác trong khi ngăn cản những hành vi ích kỷ và cá nhân chủ nghĩa. Nó truyền cảm hứng cho sự tin tưởng, tôn trọng lẫn nhau, thiện chí và đoàn kết có lợi cho mọi người. Nó xây dựng cộng đồng, cải thiện chức năng của các nhóm, tổ chức xã hội, và cung cấp nguồn hỗ trợ xã hội vô giá. Vốn xã hội bao gồm cấu trúc, thể chế, mạng lưới và các mối quan hệ cho phép các cá nhân duy trì, phát triển vốn con người của họ trong quan hệ đối tác với những người khác và đạt năng suất cao hơn khi làm việc cùng nhau thay vì làm việc độc lập. Để phát huy hơn nữa hiệu quả của nguồn lực xã hội, nên chăng chúng ta cần phấn đấu và thực hiện 4 nội dung sau:

Một là, xây dựng và phát triển Đảng cầm quyền của đất nước, của nhân dân theo lý luận Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng tiền phong làm cơ sở cho sự đột phá và lan tỏa sức mạnh mềm Việt đến các giai tầng trong xã hội. Đảng tiền phong sẽ tôi luyện ra các nhà lãnh đạo tinh hoa có đức, có tài, đóng vai trò quan trọng trong việc định hình thế giới sống của nhân dân. Trong đó, giá trị và phẩm chất của người lãnh đạo thể hiện ở cả những hình thức giao tiếp ngôn ngữ và phi ngôn ngữ tinh tế nhất cũng như cách diễn giải hành động, vì ngay cả những hành động có chủ đích tốt nhất cũng có thể bị hiểu lầm.

Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì nhận thức và kết nối: thay vì lắng nghe để phản hồi, hãy lắng nghe để thấu hiểu. Người lãnh đạo cần luôn học hỏi và mở rộng tầm mắt để bao quát với những gì đang xảy ra trong môi trường xã hội xung quanh. Quan sát các lý luận giả định nền tảng và các kinh nghiệm truyền thống để nhận thức rằng, có những lúc sự thay đổi là phù hợp và cần có bản lĩnh hành động tương xứng để góp phần phát triển nguồn lực xã hội của tổ chức, doanh nghiệp.

Hai là, xây dựng hệ thống thể chế nhà nước pháp quyền với những giá trị cốt lõi của văn hóa Việt và bản Tuyên ngôn độc lập, cũng như phù hợp với luật pháp quốc tế để bảo đảm môi trường sống và làm việc tốt đẹp cho tất cả mọi người cùng tiến lên, không để ai bị bỏ lại phía sau. Môi trường pháp luật công bằng sẽ tạo ra những mảnh “đất lành chim đậu”. Hơn thế nữa, đất lành còn hấp dẫn những con chim quý phương xa bay về…

Ba là, trong một đất nước đang hướng tới một nhà nước pháp quyền và hoàn thiện cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cần xây dựng văn hóa doanh nghiệp tích hợp đủ bốn nội dung chủ yếu: thượng tôn pháp luật, hiệu quả, đạo đức kinh doanh và hoạt động nhân đạo. Khi bốn nội dung này đóng vai trò xuyên suốt trong đời sống sản xuất kinh doanh, các doanh nghiệp sẽ tạo được uy tín và thương hiệu trên thương trường để nâng cao sức cạnh tranh.

Bốn là, hành động của chúng ta có ảnh hưởng đáng kể và mạnh mẽ đến thế giới sống của những người khác, bao gồm các nhóm, tổ chức, cộng đồng mà chúng ta tương tác. Khi hành động của chúng ta mạnh mẽ, rõ ràng, nhất quán, tự tin, và được nâng lên thành các thông điệp sẽ có tác động đáng kể hơn đến thế giới sống và làm việc của mọi người. Trong một thế giới phức tạp, mọi người thường không có khả năng liên tục phân tích và đánh giá mọi suy nghĩ và hành động, vì vậy con người chủ yếu hoạt động dựa trên những giả định nền tảng. Một khi tất cả các điều đó được mọi người công nhận thì nó sẽ thành lý luận và dẫn dắt các hành động của mọi người tạo nguồn lực xã hội cộng hưởng mạnh mẽ để phát triển đất nước.

Chính vì vậy, tất cả chúng ta cần nêu cao tinh thần, phương pháp học tập và lao động theo phương châm lý luận 18 chữ của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “thực hành sinh ra hiểu biết, hiểu biết tiến đến lý luận, lý luận lãnh đạo thực hành” (sách Xây dựng “Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, và vì dân” theo tư tưởng Hồ Chí Minh, Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, 12.2021).

Năm mới Quý Mão 2023 đang đến đúng dịp kỷ niệm 50 năm ngày ký Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam. Cùng với nhận thức, hành động và nâng cao lý luận về nguồn lực xã hội của tất cả chúng ta sẽ là nguồn lực to lớn góp phần thúc đẩy xây dựng một đất nước Việt thực sự là “đất lành chim đậu” không chỉ cho người Việt Nam mà còn cho tất cả bạn bè quốc tế cũng như các nhà đầu tư kinh doanh toàn cầu.