Trong khuôn khổ tọa đàm, các đại diện bộ ngành, cơ quan quản lý cùng các tổ chức liên quan đã nhìn nhận thực trạng buôn lậu thuốc lá nói chung và thuốc lá mới nói riêng vẫn không ngừng gia tăng, mặc dù lệnh cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng từ Nghị quyết 173/2024/QH15. Việc thắt chặt pháp lý để ngăn ngừa hàng lậu cần cân nhắc đến tác động đa chiều để hài hoà các khía cạnh liên quan, đảm bảo việc thực thi hiệu quả mục tiêu Nghị quyết, bao gồm các doanh nghiệp FDI đang hoạt động trong lĩnh vực sản xuất sản phẩm, thiết bị công nghệ; tác động đến môi trường đầu tư, thương mại và các cam kết quốc tế…

Trung tá Nguyễn Minh Tiến, Phòng Cảnh sát Kinh tế, Công an TP. Hà Nội cho hay, tội phạm buôn lậu thuốc lá mới thông qua đường biên giới trên biển và đường bộ ngày càng tinh vi, bất chấp lệnh cấm, do lợi nhuận từ hoạt động này cao gấp nhiều lần so với nhập khẩu và kinh doanh truyền thống. Theo ghi nhận, phần lớn các giao dịch diễn ra trên nền tảng trực tuyến, đặc biệt là trong các hội nhóm kín, gây khó khăn cho cơ quan chức năng trong công tác phát hiện và xử lý. Đồng thời, các phương thức vận chuyển cũng trở nên tinh vi, lợi dụng dịch vụ chuyển phát nhanh trên toàn quốc để đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng một cách nhanh chóng và khó kiểm soát hơn.

Nêu ý kiến về những thách thức gặp phải khi áp dụng Nghị quyết 173, ông Phùng Danh Tuyến, Phó trưởng Phòng Tổng hợp nghiệp vụ, Chi cục Quản lý thị trường TP. Hà Nội cho biết: Thứ nhất, việc chưa hoàn thiện hành lang pháp lý và ban hành văn bản hướng dẫn về các sản phẩm thuốc lá khiến các cơ quan thực thi thiếu sự thống nhất trong xử lý vi phạm. Thứ hai, việc kiểm soát hành vi sử dụng và xử lý vi phạm đối với các đối tượng đặc biệt, chẳng hạn như khách du lịch nước ngoài, vẫn chưa có quy định rõ ràng. Đồng thời, tình trạng buôn bán thuốc lá lậu ngày càng tinh vi với các hình thức như giao dịch trong các hội nhóm kín, giao hàng trực tiếp, sử dụng từ lóng để quảng cáo... khiến công tác quản lý trên mạng xã hội và sàn thương mại điện tử trở nên phức tạp. Thứ ba, việc triển khai quản lý toàn diện đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều cơ quan trong công tác thu giữ và tiêu hủy sản phẩm nhập lậu, đặt ra bài toán về phân bổ nguồn lực và ngân sách Nhà nước.

Về quá trình xử lý hàng tồn do doanh nghiệp không được phép triển khai hoạt động sản xuất, kinh doanh và xuất khẩu, ông Phan Quốc Đông, Phó Chi Cục trưởng Chi Cục Điều tra chống buôn lậu, Cục Hải quan (Bộ Tài chính) cho biết, hiện chưa thống nhất được hướng xử lý đối với 214 triệu sản phẩm liên quan đến linh kiện thành phẩm thuốc lá mới để xuất khẩu. Điều này cho thấy việc thực thi lệnh cấm không chỉ tác động đến các cá nhân mà tác động tới doanh nghiệp, môi trường đầu tư, chuỗi cung ứng. Do đó, cần có giải pháp tháo gỡ cùng lộ trình xử lý rõ ràng đối với lượng hàng tồn rất lớn này cũng như đảm bảo quyền lợi của các nhà đầu tư. Ông đề xuất, đối với những doanh nghiệp đã nhập nguyên liệu sản xuất theo các hợp đồng ký kết nên được tiếp tục hoạt động trong một khoảng thời gian nhất định theo cơ chế chuyển tiếp và dưới sự kiểm soát chặt chẽ. Cụ thể, việc gia hạn hợp đồng sản xuất để xử lý hàng tồn có thể được xem xét đến ngày 31.12.2025.

Về ảnh hưởng của việc thay đổi chính sách với các doanh nghiệp trong ngành, ông Nguyễn Chí Nhân, Tổng Thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA) cho hay, trước năm 2025, Công ty thuốc lá Thăng Long - đơn vị thành viên của Tổng Công ty Thuốc lá Việt Nam (Vinataba) đã ký kết hợp tác với một đối tác nước ngoài về việc sản xuất linh kiện và thiết bị thuốc lá nung nóng để phục vụ cho mục đích xuất khẩu, và đã thông qua phê duyệt của Bộ Công Thương. Hiện toàn bộ máy móc, thiết bị, nhà xưởng, nguyên liệu - trị giá khoảng 15-17 triệu euro - đã được chuyển về và lắp đặt tại Việt Nam. Việc thay đổi quy định từ Công văn 17 có thể dẫn đến nguy cơ Công ty thuốc lá Thăng Long bị kiện, gây thiệt hại đáng kể.

Đồng quan điểm, ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư pháp nhấn mạnh: Đây là những vấn đề đáng lo ngại, nếu không được giải quyết rốt ráo thì có khả năng bị các nhà đầu tư nước ngoài kiện. Bởi trước thời điểm có Nghị quyết 173 thì việc kinh doanh của các doanh nghiệp là hợp pháp. Với những cam kết về thương mại với đối tác nước ngoài, trong trường hợp pháp luật Việt Nam thay đổi, nếu gây bất lợi với nhà đầu tư thì cần phải có giải pháp, trước hết là đảm bảo quyền lợi của nhà đầu tư bằng các hình thức khác nhau.

Mặt khác, thuốc lá là ngành nghề kinh doanh có điều kiện theo Luật Đầu tư. Hiện đã có khoảng 8 doanh nghiệp FDI đang đầu tư sản xuất, xuất khẩu trong lĩnh vực này, trong đó tập đoàn Hàn Quốc KT&G đã đầu tư tại tỉnh Vĩnh Phúc. “Như vậy, quy định cấm xuất khẩu tác động rất lớn đến nhóm doanh nghiệp này”, ông Hải nhấn mạnh.

Các đại biểu cho rằng, còn nhiều khó khăn khi nhận diện sản phẩm trong công tác phòng chống buôn lậu và xử lý hành vi vi phạm. Do vậy, cần đánh giá toàn diện tác động của tất cả các chủ thể liên quan để nhằm triển khai hợp lý, hoàn chỉnh, hiệu quả trong thực tiễn, đặc biệt đối với các doanh nghiệp FDI đang chịu tác động trực tiếp hiện nay.