Trong đề nghị xây dựng Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), Bộ Tài chính bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu thuế nhằm giảm thiểu rủi ro đối với bệnh không lây nhiễm, đặc biệt là bệnh thừa cân béo phì.
Tuy nhiên, tại hội thảo góp ý do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức ngày 5.7, nhiều đại biểu bày tỏ lo ngại về tính hiệu quả của công cụ thuế trong việc phòng tránh nguy cơ thừa cân béo phì và nâng cao sức khỏe người dân, trong khi đó lại có thể gây ra những tác động tiêu cực đến ngành công nghiệp nước giải khát và của cả nền kinh tế.
Theo PGS.TS.BS Nguyễn Thị Lâm, nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, nguyên nhân chính gây ra thừa cân béo phì là chế độ dinh dưỡng không hợp lý (tiêu thụ nhiều thực phẩm có hàm lượng calo cao), thiếu vận động thể chất, do di truyền hoặc nội tiết. Ngoài ra căng thẳng, thiếu ngủ và tuổi tác cũng có thể gây ra chứng thừa cân béo phì.
PGS.TS.BS Nguyễn Thị Lâm cũng cho biết, các báo cáo về dinh dưỡng cho thấy đồ uống có đường không phải là nguồn cung cấp năng lượng và calo lớn nhất cho cơ thể. Tại Việt Nam nước giải khát có đường chỉ chiếm khoảng 1,1% tổng số năng lượng đưa vào cơ thể từ thức ăn và đồ uống.
Trong khi đó, theo báo cáo An ninh Lương thực và Dinh dưỡng ASEAN (2021), kể cả các thực phẩm có chứa đường và đồ ngọt nói chung cũng chỉ cung cấp khoảng 3,6% tổng năng lượng đưa vào cơ thể từ thức ăn và đồ uống, trong khi đó nguồn năng lượng chiếm nhiều nhất là ngũ cốc (51,4%), thịt (15,5%), các thực phẩm khác là (11,5%), rau và hoa quả (6,9%).
Vì vậy, vị chuyên gia này cho rằng việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường sẽ không thể giải quyết được vấn đề thừa cân, béo phí trong bối cảnh có nhiều loại thực phẩm có chứa đường hoặc hàm lượng calo trên thị trường.
Đồng tình với quan điểm trên, ông Trần Ngọc Trung, Trưởng Tiểu ban Pháp luật, Hiệp hội Thương mại Hoa Kỳ tại Hà Nội cho rằng, dự thảo cần cân nhắc yếu tố công bằng giữa các ngành hàng. Hiện nay, dự thảo đang tạo ra sự phân biệt đối xử thông qua việc tập trung vào đồ uống có đường mà bỏ qua các thực phẩm có đường khác hoặc các thực phẩm có nguy cơ gây hại sức khoẻ khác
Thực tiễn tại một số quốc gia sau một thời gian áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường, tỷ lệ thừa cân béo phì không giảm mà lại tăng qua, ông Vũ Tú Thành, Phó giám đốc điều hành, Hội đồng Kinh doanh Mỹ - ASEAN cho biết.
Ví dụ, ở Chile tỷ lệ thừa cân béo phì giai đoạn 2009-2010 ở nam và nữ giới lần lượt là 19,2% và 30,7%. Năm 2014, Chile áp dụng thuế đối với nước giải khát có đường. Ba năm sau, tỷ lệ thừa cân béo phì không giảm mà còn tăng lên mức 30,3% ở nam giới và 38,4% ở nữ giới.
Tại Bỉ, năm 2014 tỷ lệ béo phì ở nam giới là 13,9% nữ giới là 14,2%. Năm 2016, nước này bắt đầu áp dụng thuế đối với nước ngọt, nhưng đến 2019, tỷ lệ thừa cân béo phì ở nam giới đã tăng lên 17,2% và nữ giới là 15,6%.
Do không có tác động đến sức khỏe, nhiều nước đã từ bỏ công cụ thuế này. Theo báo cáo của WHO, cho đến nay, Đan Mạch và Nauy đã chính thức bãi bỏ sắc thuế thuế tiêu thụ đặc biệt áp dụng với nước giải khát có đường. Chính phủ tuyên bố bãi bỏ thuế này nhằm tạo việc làm và giúp đỡ nền kinh tế địa phương, ông Thành cho hay.
Bà Nguyễn Minh Thảo, trưởng ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh, Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng cần xem xét các tác động của chính sách thuế này đối với không chỉ ngành nước giải khát mà còn ảnh hưởng đến các ngành công nghiệp phụ trợ có liên quan như ngành mía đường, bán lẻ, bao bì, và hậu cần.
Theo một báo cáo được CIEM thực hiện vào năm 2018-2021, nếu bổ sung mặt hàng này vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt với mức thuế suất 10% và nâng thuế giá trị gia tăng thêm 2% với mặt hàng này thì doanh thu ngành sản xuất nước giải khát thiệt hại khoảng 3.791,4 tỷ đồng, trong khi mức thuế tăng thêm cho ngân sách nhà nước chỉ đạt 2.722,3 tỷ đồng.
Ngoài ra, chính sách thuế này nếu được áp dụng sẽ kéo theo hàng loạt tác động lan tỏa đối với tất cả các doanh nghiệp trong chuỗi giá trị theo chiều dọc như các doanh nghiệp bao bì, vận chuyển, bán lẻ, mía đường, … và cả nền kinh tế nói chung. Xét tổng thể, giá trị tăng thêm của cả nền kinh tế (GVA) giảm 0,135%, GDP giảm 0,115%, thu nhập của người lao động từ sản xuất của cả nền kinh tế giảm 0,155%, thặng dư sản xuất giảm 0,083%, lao động giảm 0,092%; thu ngân sách qua thuế gián thu giảm khoảng từ 0,065% – 0,085%.
