Nhìn từ chỉ dẫn địa lý nước mắm Phú Quốc
Cùng với lịch sử hình thành cộng đồng cư dân trên đảo, người dân đảo Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang đã biết cách khai thác nguồn lợi cá cơm vốn dồi dào trên vùng biển của mình để trộn, ướp muối trong thùng gỗ và cho ra đời loại nước mắm ngon đặc biệt, nay đã trở thành thương hiệu quốc gia. Đây cũng là sản phẩm đầu tiên của Việt Nam và các nước ASEAN được trao chứng nhận bảo hộ tên gọi xuất xứ tại châu Âu. Chủ tịch Hiệp hội nước mắm Phú Quốc Nguyễn Thị Tịnh cho biết, khi được EU cấp bảo hộ chỉ dẫn địa lý, được cấp tem và kiểm soát chất lượng sản phẩm xuất khẩu đã giúp tăng giá trị của sản phẩm từ 50- 70% so với trước đây. Không chỉ mở ra thị trường lớn đầy tiềm năng, việc nước mắm EU được công nhận chỉ dẫn địa lý tại EU còn mở đường cho việc đăng ký độc quyền các mặt hàng nông sản tiềm năng khác tại thị trường nước ngoài.
Để được cấp quyền bảo hộ thương hiệu tại EU, sản phẩm nước mắm Phú Quốc đã phải trải qua chặng đường dài gian nan kể từ khi bắt tay vào xây dựng hồ sơ năm 2006, với sự giúp sức của nhiều đơn vị chuyên môn. Tới đây, việc làm sao có thể giữ được sự ổn định chất lượng sản phẩm như đăng ký chỉ dẫn địa lý để có thể duy trì thị trường cũng gian nan không kém. Bà Nguyễn Thị Tịnh cho biết, việc bảo đảm sự ổn định chất lượng sản phẩm không hề dễ dàng khi nước mắm Phú Quốc được sản xuất bởi nhiều cơ sở sản xuất nhỏ, theo phương thức thủ công gia truyền. UBND tỉnh Kiên Giang đã hoàn thiện quy định về quản lý và sử dụng chỉ dẫn địa lý Phú Quốc cho sản phẩm nước mắm, trong đó quy định cụ thể chỉ tiêu chất lượng sản phẩm, chất lượng nguyên liệu đầu vào và quy trình sản xuất. Đặc biệt, để tránh tình trạng pha trộn, làm giảm chất lượng sản phẩm khi đưa về các địa phương khác đóng chai, quy định mới bắt buộc nước mắm phải được đóng chai tại Phú Quốc. Ngoài ra, Ban kiểm soát nước mắm Phú Quốc được thành lập và hoạt động và kiểm soát quá trình sản xuất của các cơ sở, chỉ những cơ sở nào bảo đảm các tiêu chuẩn, quy trình, Ban kiểm soát mới cấp tem chỉ dẫn địa lý.
Để khai thác giá trị của chỉ dẫn địa lý nước mắm Phú Quốc, vẫn còn rất nhiều việc phải làm. Hiện tại, sản lượng nước mắm Phú quốc khoảng 30 triệu lít/ năm, trong đó, số lượng nước mắm được cấp tem chỉ dẫn địa lý vào khoảng 10- 15%. Cùng với đó, 2/3 trên tổng số hơn 100 doanh nghiệp sản xuất nước mắm được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý nước mắm Phú Quốc. Số còn lại cùng với nhiều cơ sở sản xuất nước mắm giả, nhái nhãn hiệu Phú Quốc vẫn còn đang đe dọa phá hỏng uy tín của thương hiệu. Với sự quyết liệt của các cơ quan quản lý, việc xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ về chỉ dẫn địa lý nước mắm Phú Quốc đã giảm nhiều. Một khó khăn nữa, giống như thương hiệu cà phê Buôn Ma Thuột, một số doanh nghiệp nước ngoài đã nhanh tay đăng ký chỉ dẫn địa lý nước mắm Phú Quốc tại Trung Quốc, Thái Lan… và "chặn cửa" sản phẩm của chúng ta vào các thị trường này.
Tư duy thị trường chuyên nghiệp
Cùng với sản phẩm nước mắm Phú Quốc, nhiều sản phẩm nông sản sau khi được bảo hộ chỉ dẫn địa lý đều có sự gia tăng giá trị. Theo thống kê của Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ, giá bán sản phẩm cam Vinh đã tăng hơn 50% sau khi chỉ dẫn địa lý được đăng bạ và quản lý; giá bán sản phẩm chè Mộc Châu có bao bì mang chỉ dẫn địa lý cao hơn từ 1,7- 2 lần so với các sản phẩm cùng loại không bao bì; sản phẩm chè Tân Cương có bao bì mang chỉ dẫn địa lý thì giá bán cao hơn 1,5 lần sản phẩm trà cùng loại; giá bán cam Cao Phong đã tăng gần 50% sau khi công bố chỉ dẫn địa lý được bảo hộ… Rõ ràng, những tín hiệu ban đầu là rất tích cực, cho thấy sự ưu việt của phương thức sản xuất hàng hóa, truy rõ nguồn gốc xuất xứ của các sản phẩm nông sản.
Để có thể khai thác được giá trị các chỉ dẫn địa lý, vấn đề đặt ra với cơ quan quản lý chất lượng, chính quyền địa phương và các hiệp hội là phải đáp ứng được chất lượng như đăng ký chỉ dẫn địa lý ở Việt Nam và các thị trường nước ngoài (nếu có). Đồng thời, có biện pháp hiệu quả để xử lý các bất cập như tình trạng hàng nhái, hàng giả các sản phẩm được bảo hộ chỉ dẫn địa lý; quy hoạch, sản xuất để bảo đảm nguồn nguyên liệu đầu vào ổn định cũng như nâng cao nhận thức của người sản xuất; phân phối và tiêu dùng đúng sản phẩm được chứng nhận chỉ dẫn địa lý. Việc thực thi các giải pháp này như thế nào sẽ quyết định sự thành bại trong khai thác giá trị của các chỉ dẫn địa lý.
Trong nền kinh tế hội nhập toàn cầu, sản xuất hàng hóa chuyên nghiệp phải đi đôi với việc bán hàng chuyên nghiệp. Cần nhìn xa hơn thúng mủng, chợ quê. Và để có thể phát triển các thị trường cho sản phẩm nông sản mang thương hiệu quốc gia, các doanh nghiệp, hiệp hội cũng cần biết cách bảo vệ thương hiệu của mình, đặc biệt là việc đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại các thị trường nước ngoài tiềm năng. Tránh bài học xương máu từ thương hiệu cà phê Buôn Ma Thuột hay nước mắm Phú Quốc. Về phía Chính phủ, theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trần Việt Thanh, tới đây, Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ phối hợp với Bộ NN và PTNT triển khai đề án xây dựng thương hiệu cho nông sản Việt Nam. Qua đó, các sản phẩm nông sản có giá trị của Việt Nam sẽ được bảo hộ chặt chẽ ở trong nước và ngoài nước.
