Chủ động giải quyết các tranh chấp
Bất chấp sự bảo đảm từ Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) rằng nước thải đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn quốc tế, Trung Quốc và Hong Kong (Trung Quốc) đã áp đặt lệnh cấm nhập khẩu thủy hải sản từ Nhật Bản; điều này đã gây căng thẳng cho ngành xuất khẩu thực phẩm của nước này, vốn phụ thuộc nhiều vào doanh số bán hải sản cho các thị trường này.
Kỷ niệm 80 năm vụ tấn công hạt nhân là thời điểm quan trọng để Nhật Bản không chỉ nhìn lại quá khứ mà còn chủ động giải quyết các tranh chấp hiện tại với các nước láng giềng. Về mặt ngoại giao, Nhật Bản có thể tận dụng dịp này để hàn gắn quan hệ và thể hiện vai trò lãnh đạo trong các vấn đề an toàn môi trường và hạt nhân.
Nhà máy điện hạt nhân Mihama
Vào tháng 1.2025, Trung Quốc đã hoàn thành các cuộc thử nghiệm và phân tích mẫu độc lập đầu tiên mà không phát hiện thấy bất thường nào về nồng độ hoạt động của tritium, caesium-137 và stronti-90. Đây là một dấu hiệu đáng mừng cho việc dần dần nối lại hoạt động nhập khẩu, với việc Nhật Bản cho phép mở rộng các hoạt động giám sát của IAEA và Trung Quốc tiến hành phân tích riêng của mình. Những diễn biến tích cực này có thể giúp xây dựng lại lòng tin giữa Nhật Bản và Trung Quốc, tạo tiền lệ cho sự hợp tác trong tương lai về các vấn đề môi trường bất chấp những khác biệt về chính trị và kinh tế. Thêm vào đó, Hong Kong cũng đang xem xét lại lập trường của mình, có khả năng nới lỏng các hạn chế đối với việc nhập khẩu hải sản từ 10 tỉnh của Nhật Bản theo bước chân của Trung Quốc.
Tận dụng lợi thế
Trong bối cảnh rộng hơn, Nhật Bản có cơ hội duy nhất để định vị lại mình là quốc gia đi đầu trong lĩnh vực an toàn hạt nhân và phòng ngừa thảm họa trong khu vực. Lịch sử đau thương của Nhật Bản với hạt nhân, từ thất bại trong Thế chiến II đến thảm họa Fukushima tiếp tục định hình bản sắc dân tộc của nước này.
Khả năng phục hồi của Nhật Bản trước các thảm họa thiên nhiên đã đưa nước này trở thành quốc gia đi đầu toàn cầu về quản lý rủi ro thiên tai. Chuyên môn của nước này có thể vô cùng giá trị đối với các quốc gia láng giềng đang phải vật lộn với những thách thức tương tự, như đã được chứng minh trước đây qua các sáng kiến như Chương trình lồng ghép quản lý rủi ro thiên tai tại các nước đang phát triển của Nhật Bản - Ngân hàng Thế giới.
Nhật Bản cũng có thể mời các phái đoàn nước ngoài đến thăm Fukushima, vì trước đây nước này đã khuyến khích du khách quốc tế chứng kiến tận mắt quá trình phục hồi của thành phố. Minh bạch sẽ giúp vô hiệu hóa những thông tin sai lệch về an toàn hạt nhân của Nhật Bản, đồng thời làm nổi bật nỗ lực của quốc gia này trong công tác phục hồi sau thảm họa và khả năng phục hồi của cộng đồng.
Thêm vào đó, giới quan sát cho rằng, Nhật Bản cần nhanh chóng hành động để dập tắt sự hoài nghi xung quanh vai trò của năng lượng hạt nhân trong cơ cấu năng lượng của mình, với sự ủng hộ của công chúng đối với năng lượng hạt nhân đã dao động đáng kể kể từ thảm họa hạt nhân Fukushima năm 2011. Nhận thức của công chúng đóng vai trò quan trọng trong việc định hình các chính sách này. Dù sự chấp thuận của công chúng đối với năng lượng hạt nhân đã dần tăng lên kể từ cuộc xung đột Nga - Ukraine, song bản thân người dân Nhật Bản vẫn chia rẽ về vấn đề này và Chính phủ cần phải nỗ lực nhiều hơn nữa để có được sự chấp thuận rộng rãi hơn của công chúng trong và ngoài nước.
Kinh nghiệm của Nhật Bản trong quản lý thiên tai là một tài sản quan trọng không nên bị lu mờ bởi các sự cố hạt nhân trong quá khứ. Với nhiều nhà máy điện hạt nhân vẫn chưa hoạt động, Nhật Bản đang phải đối mặt với những thách thức trong việc bảo đảm an ninh năng lượng. Tuy nhiên, các quốc gia như Trung Quốc, Nga và Hàn Quốc, những nước đóng vai trò chính trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân, có thể hưởng lợi từ những hiểu biết sâu sắc của Nhật Bản. Bằng cách xem xét lại tương lai năng lượng hạt nhân của mình và tận dụng kinh nghiệm quản lý thảm họa, Nhật Bản có thể đóng góp vào việc phát triển các giải pháp năng lượng an toàn và bền vững trong khu vực.
Tần suất ngày càng tăng của các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt, chẳng hạn như trận mưa rào “500 năm mới có một lần” năm 2023 ở Hong Kong; Bão Hagibis ở Nhật Bản năm 2019 và Bão Rai ở Đông Nam Á năm 2021, đã làm gia tăng tình trạng dễ bị tổn thương trên khắp Đông Á. Điều này làm nổi bật nhu cầu cấp thiết về công tác chuẩn bị và ứng phó thảm họa hiệu quả. Chuyên môn quản lý thảm họa của Nhật Bản có thể đóng vai trò là nguồn lực cho các nước láng giềng.
Nếu Nhật Bản có thể đưa những thành công của mình trong hợp tác quản lý thảm họa trở thành mô hình điển hình và áp dụng vào hợp tác an toàn hạt nhân ở Đông Á, thì đây có thể là con đường tiến lên phía trước. Động lực năng lượng hạt nhân đang phát triển của khu vực này mang đến cơ hội hợp tác. Bằng cách thúc đẩy đối thoại cởi mở, Nhật Bản có thể chủ động thúc đẩy hợp tác về các vấn đề môi trường và công tác chuẩn bị ứng phó thảm họa. Khi các quốc gia trong khu vực vật lộn với an ninh năng lượng và biến đổi khí hậu, chuyên môn của Nhật Bản về quản lý rủi ro sẽ là một tài sản có giá trị trong việc tạo ra một tương lai kiên cường và bền vững hơn.
Vào năm 2025, chiến lược ngoại giao của Nhật Bản liên quan đến việc xả nước thải hạt nhân Fukushima cần được xây dựng cẩn thận. Bằng cách định vị mình là quốc gia đi đầu về an toàn hạt nhân và hợp tác hạt nhân khu vực, Nhật Bản có khả năng tìm ra giải pháp cho tình trạng khó khăn về năng lượng trong nước.
Tăng tốc phát triển năng lượng hạt nhân
Trong bối cảnh các nước khôi phục và tăng tốc phát triển năng lượng hạt nhân, Nhật Bản cũng đang nỗ lực để theo đuổi chủ trương phát triển điện hạt nhân. Sau khi đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt hơn, nhiều lò phản ứng tại các nhà máy điện hạt nhân ở Nhật Bản đã hoạt động trở lại. Kế hoạch năng lượng mới của Nhật Bản xóa bỏ mục tiêu trước đó là giảm sự phụ thuộc vào điện hạt nhân, thay vào đó là tiến hành xây dựng nhiều lò phản ứng thế hệ mới, và tiến tới vận hành hết công suất 30 lò phản ứng điện hạt nhân vào năm 2040.
Kế hoạch này chắc chắn cần nguồn ngân sách rất lớn để đầu tư xây dựng các lò phản ứng hạt nhân thế hệ mới với công nghệ hiện đại và bảo đảm tiêu chuẩn an toàn cao, đặc biệt là trong điều kiện tự nhiên khắc nghiệt thường xảy ra động đất và sóng thần. Song với kinh nghiệm hàng chục năm khai thác điện hạt nhân cũng như những lợi ích nhiều mặt hiện tại và tương lai của ngành công nghiệp này, Nhật Bản đang thể hiện quyết tâm không tụt lại trong cuộc đua phát triển điện hạt nhân trên thế giới.
