Băn khoăn về kinh phí hoạt động
Thứ trưởng Bộ Y tế TS. Trần Văn Thuấn thông tin, mặc dù Việt Nam đã ban hành nhiều quyết sách quan trọng để duy trì, củng cố và phát triển đội ngũ cô đỡ thôn bản; nhưng việc thực thi các chính sách còn có sự khác nhau giữa các địa phương, dẫn tới việc duy trì hoạt động của đội ngũ cô đỡ gặp nhiều khó khăn, nhiều địa phương không bố trí đủ kinh phí hỗ trợ.
Trước đây, theo Quyết định 75/2009/QĐ-TTg quy định về chế độ phụ cấp đối với nhân viên y tế thôn, bản; cô đỡ thôn bản được hưởng mức phụ cấp 0,3 hoặc 0,5 mức lương cơ sở tùy theo địa bàn hoạt động ở khu vực II hay khu vực III.
Tuy nhiên, sau khi Chính phủ ban hành Nghị định số 34/2019/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số quy định về cán bộ, công chức cấp xã và người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố; thì người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố có không quá 3 người được hưởng phụ cấp hàng tháng từ ngân sách nhà nước (chỉ áp dụng đối với 3 chức danh; gồm: Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn hoặc Tổ trưởng tổ dân phố, Trưởng Ban công tác mặt trận).
Người tham gia công việc ở thôn, tổ dân phố ngoài 3 chức danh nêu trên không hưởng phụ cấp hàng tháng; mà được hưởng bồi dưỡng khi trực tiếp tham gia vào công việc của thôn, tổ dân phố từ đoàn phí, hội phí, khoán cho các đoàn thể và từ các nguồn quỹ khác (nếu có).Do đó, hầu hết cô đỡ thôn bản ở các địa phương vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã bị cắt mất khoản phụ cấp hàng tháng do Nhà nước chi trả. Không còn được hưởng phụ cấp phụ cấp hàng tháng, các cô đỡ thôn bản gặp rất nhiều khó khăn khi thực hiện nhiệm vụ.
Đến năm 2019, việc duy trì hoạt động của đội ngũ cô đỡ thôn bản đã gặp khó khăn vì nhiều địa phương không bố trí được nguồn ngân sách để chi trả phụ cấp hỗ trợ hoạt động cho các cô đỡ. Trong suốt 2 năm 2018 và 2019, một số lượng lớn các cô đỡ vì yêu nghề vẫn tiếp tục công việc của mình mà tình nguyện làm việc "không công". Thế nhưng, đã có không ít những cô đỡ buộc phải bỏ nghề vì không có thu nhập duy trì cuộc sống.
"Việc các cô đỡ thôn bản ngừng hoạt động là một sự lãng phí rất lớn nguồn nhân lực chất lượng cao, được đào tạo bài bản, phục vụ tại chỗ, liên tục tại những vùng khó khăn, nơi mà hệ thống y tế chưa thể vươn tới được" - Đại diện Vụ Sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em khẳng định.
Khi đó, chính sách hỗ trợ đội ngũ cô đỡ thôn bản (Dự án 7) thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030 là động lực mới cho lực lượng cô đỡ thôn bản. Theo đó, chính sách hỗ trợ nhân viên y tế, cô đỡ thôn bản đỡ đẻ tại nhà cho bà mẹ không đến đẻ tại cơ sở y tế: 200.000 đồng/ca; chăm sóc sau sinh cho bà mẹ và trẻ sơ sinh: 100.000 đồng/lần (Thông tư số 15/2022 ngày 4.3.2022 của Bộ Tài Chính).
Theo báo cáo của Vụ Sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em (Bộ Y tế), tính đến tháng 9.2024, toàn quốc có tổng số 2.284 cô đỡ thôn bản đã được đào tạo; trong đó, số đã được đào tạo từ 6 tháng trở lên là 1.399 cô đỡ; số được đào tạo dưới 6 tháng là 214 cô đỡ; tổng số cô đỡ thôn bản kiêm nhiệm nhân viên y tế thôn bản là 665 cô đỡ. Tuy nhiên, chỉ có 1.203 cô đỡ đang hoạt động được hỗ trợ kinh phí hàng tháng và vẫn còn 207 đang hoạt động chưa được hỗ trợ hàng tháng; định mức kinh phí hỗ trợ hàng tháng của hiện hưởng là từ 0,3 đến 0,65 tùy từng tỉnh.
Cần những chính sách dài hơi
Về chính sách bảo hiểm y tế, phần lớn cô đỡ thôn bản cho biết, có chế độ bảo hiểm y tế, tuy nhiên, cần lưu ý, hầu hết cô đỡ thôn bản đều là hộ nghèo hoặc là dân tộc thiểu số sống ở địa bàn đặc biệt khó khăn, được hưởng chính sách bảo hiểm y tế của Nhà nước.
Sống trong hộ gia đình nghèo, tại các vùng khó khăn, hầu hết cô đỡ thôn bản sẽ phải đương đầu với rất nhiều khó khăn trong cuộc sống, trong khi đó lại phải lo các chi phí như tiền mua xăng khi xuống thăm hộ gia đình, khi xuống giao ban tại trạm y tế xã... Vì thế, thực hiện chế độ phụ cấp cho cô đỡ thôn bản là việc cần làm ngay để họ trang trải cho các chi phí tối thiểu cho việc thực hiện nhiệm vụ hàng ngày.
Ngoài thiếu kinh phí hoạt động, phần lớn cô đỡ thôn bản còn gặp nhiều khó khăn khác; nhiều cô đỡ không có đủ trang, thiết bị, vật tư y tế (gói đỡ đẻ sạch) để hoạt động. May mắn thay, vào giữa năm 2019, Dự án "Hỗ trợ ngành y tế duy trì, củng cố và phát triển mạng lưới cô đỡ thôn bản, người dân tộc thiểu số tại các vùng đặc biệt khó khăn do Quỹ Thiện Tâm (Tập đoàn Vin Group) tài trợ" (gọi tắt là Dự án Hỗ trợ cô đỡ thôn bản) được triển khai.
“Trong quá trình triển khai các hoạt động y tế, Quỹ Thiện Tâm đã phối hợp với Bộ Y tế và các Sở Y tế triển khai những hoạt động nâng cao năng lực cho các bệnh viện tuyến huyện, bổ sung trang thiết bị, hỗ trợ tầm soát các bệnh không lây nhiễm, căn bệnh ung thư, đặc biệt là về cô đỡ thôn bản. Khi khảo sát rất nhiều nơi, vùng sâu, vùng xa, những nơi khó khăn nhất, có thể thấy, thói quen sinh con tại nhà từ lâu đã trở thành tập tục ăn sâu trong nhận thức của bà con vùng dân tộc thiểu số và gây ra hệ lụy tử vong mẹ, tử vong con… Chính vì thế, quỹ Thiện Tâm luôn nung nấu quyết tâm phải thay đổi được tập tục này của bà con địa phương" - ông Lê Khả Hòa, đại diện Quỹ Thiện Tâm chia sẻ.
Quỹ Thiện Tâm đã quyết định tài trợ toàn bộ kinh phí để ngành y tế thực hiện Dự án duy trì, củng cố mạng lưới cô đỡ thôn bản người dân tộc thiểu số tại các vùng khó khăn. Dự án đã tiếp sức cho hơn 1.500 cô đỡ thôn bản ở toàn quốc để họ tiếp tục thực hiện sứ mệnh thiêng liêng chăm sóc cho bà mẹ, trẻ em ở bản làng xa xôi hẻo lánh. Đặc biệt hơn, đội ngũ cô đỡ đã phát hiện kịp thời những trường hợp bà mẹ và trẻ sơ sinh có dấu hiệu nguy hiểm, kịp thời chuyển đến cơ sở y tế để cứu sống tính mạng bà mẹ và em bé.
Quỹ Thiện Tâm cam kết hỗ trợ cô đỡ thôn bản của 14 tỉnh (bao gồm: Hà Giang, Cao Bằng, Sơn La, Điện Biên, Lào Cai, Lai Châu, Thanh Hóa, Gia Lai, Kon Tum, Yên Bái, Bắc Kạn, Nghệ An, Quảng Bình, Đắk Lắk) đến hết giai đoạn II của Dự án Hỗ trợ cô đỡ thôn bản (tháng 12.2024) để thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn chủ yếu. Ngoài ra, Quỹ Thiện Tâm cũng hỗ trợ đào tạo liên tục để nâng cao trình độ và mua dụng cụ, gói đỡ đẻ sạch, que thử protein niệu để cấp cho cô đỡ thôn bản.
Đại diện Bộ Y tế cho biết, các tổ chức quốc tế như UNICEF, UNFPA… cũng cam kết sẽ tiếp tục hỗ trợ đào tạo, cập nhật nâng cao năng lực, cung cấp túi dụng cụ, gói đỡ đẻ sạch cho cô đỡ thôn bản. Đây là tín hiệu rất đáng khích lệ và chính điều này đã và đang mang đến nhiều thay đổi trong nhận thức của đồng bào vùng cao. Từ đó, góp phần quan trọng trong việc giảm tỷ lệ tử vong ở bà mẹ và trẻ sơ sinh. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, rất cần những chính sách dài hơi hơn để "giữ chân" đội ngũ cô đỡ thôn bản.
Khẳng định cô đỡ thôn bản là cầu nối giữa cơ sở y tế với đồng bào dân tộc thiểu số; Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn đề nghị, ngành y tế các cấp cần phối hợp chặt chẽ với các ngành, đoàn thể, tổ chức liên quan, tham mưu cho cấp ủy, chính quyền các địa phương xây dựng và thực thi đầy đủ các chính sách đãi ngộ đối với cô đỡ thôn, bản; nhằm hỗ trợ, động viên họ yên tâm công tác, tiếp tục cống hiến sức lực của mình.
Bộ Y tế đang dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ quy định về việc hỗ trợ hàng tháng đối với nhân viên y tế thôn bản, cô đỡ thôn bản. Dự thảo đề xuất đối tượng áp dụng bao gồm: Nhân viên y tế thôn bản, cô đỡ thôn bản hoạt động ở thôn, tổ dân phố (nhân viên y tế thôn, bản). Mỗi thôn, tổ dân phố được bố trí ít nhất 1 nhân viên y tế thôn, bản căn cứ vào quy mô dân số và địa bàn hoạt động.
Trong thời gian công tác, nhân viên y tế thôn, bản được hỗ trợ hàng tháng. Mức hỗ trợ tối thiểu hàng tháng được tính bằng hệ số theo mức lương tối thiểu vùng như sau: vùng I, vùng II, vùng III bằng 0,3 mức lương tối thiểu vùng; vùng IV bằng 0,5 mức lương tối thiểu vùng. Nguồn kinh phí chi trả hỗ trợ hàng tháng đối với nhân viên y tế thôn, bản do ngân sách địa phương bảo đảm từ ngân sách nhà nước theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước và các văn bản hướng dẫn.
UBND cấp tỉnh căn cứ vào đặc điểm, tình hình phát triển kinh tế - xã hội, nhu cầu thực tế và khả năng ngân sách của địa phương quy định cụ thể số lượng nhân viên y tế thôn, bản; mức hỗ trợ cụ thể hàng tháng của nhân viên y tế thôn, bản nhưng không thấp hơn mức hỗ trợ quy định trên.
