Theo đó, mặt hàng tồn chủ yếu tại các cửa khẩu đường bộ với Trung Quốc là nông sản và thủy sản. Số liệu của Tổng cục Hải quan cho thấy, hàng nông thủy sản của nước ta xuất sang Trung Quốc qua cửa khẩu đường bộ trong 8 tháng năm 2021 đạt 1,58 tỷ USD, chiếm 34% trị giá xuất khẩu của nhóm hàng này sang Trung Quốc. Với thời gian thông quan lên đến 20-30 ngày như hiện nay, hầu hết hàng hóa nông, thủy sản này sẽ bị hỏng, dự kiến phải đổ bỏ, không còn khả năng tiêu thụ.
Bên cạnh đó, tình trạng quá tải ở mọi bến bãi, cửa khẩu cộng với tốc độ thông quan chậm còn ảnh hưởng tới nhiều mặt hàng xuất, nhập khẩu khác, nhất là linh kiện điện tử, hàng nguyên liệu phục vụ sản xuất trong nước mà hiện các doanh nghiệp đang rất cần để gấp rút hoàn thành các đơn hàng đã ký dịp cuối năm. Một số tập đoàn sản xuất hàng điện tử lớn cho biết, do linh kiện không thể nhập về qua cửa khẩu đường bộ theo kế hoạch, cũng không thể dừng dây chuyền sản xuất nên các doanh nghiệp đã phải ứng phó tạm thời bằng cách chuyển sang các phương thức vận chuyển khác tốn kém hơn như đường hàng không với chi phí đắt hơn 76%, chưa tính phụ phí dịch bệnh 15%. Tuy nhiên, ngay cả khi áp dụng biện pháp này, mức độ rủi ro bị chậm hàng, dừng hàng vẫn là rất cao, doanh nghiệp có thể bị thiệt hại lớn nếu phải dừng dây chuyền sản xuất.
Bởi bậy, Ban IV đề xuất với Thủ tướng một số biện pháp. Như đối với hàng hóa hiện đang ùn tắc tại các cửa khẩu, Chính phủ xem xét tiến hành một cuộc trao đổi cấp cao hơn giữa hai bên để cùng nhận diện "nút thắt" và đưa ra giải pháp tháo gỡ phù hợp với mục tiêu là khẩn trương giải phóng lượng hàng hóa và xe tồn tại các cửa khẩu, đưa hoạt động xuất nhập khẩu hai nước dần trở lại bình thường trên cơ sở tuân thủ các nguyên tắc đảm bảo an toàn phòng chống dịch.
Cùng với đó, Chính phủ xem xét giao các địa phương có các cửa khẩu đường bộ khẩn trương rà soát, khảo sát, thiết lập vùng đệm đối với hàng hóa trao đổi với Trung Quốc để quản lý, kiểm soát chặt chẽ tình hình dịch bệnh Covid tại khu vực đệm nhằm phát hiện sớm và cách ly, không để xảy ra tình huống "đóng biên" tức thời. Với hàng nông sản sắp thu hoạch và chuẩn bị xuất khẩu sang Trung Quốc qua các cửa khẩu đường bộ trong dịp cận Tết, Ban IV đề xuất Chính phủ giao Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khẩn trương thông tin, làm việc với các địa phương trên cả nước để dừng tạm thời các chuyến hàng đang có kế hoạch vận chuyển lên cửa khẩu, hướng dẫn người nông dân trì hoãn thu hoạch nếu có thể hoặc tiếp tục bảo quản tại kho, để chờ giải phóng bớt hàng ùn ứ hiện tại thì mới tiếp tục đưa hàng mới về các cửa khẩu...
Tình trạng ùn tắc tại các cửa khẩu phía Bắc không phải đến bây giờ mới diễn ra mà hầu như năm nào cũng có vài đôi lần. Với tình trạng hiện đang xảy ra, đại diện Cục Giám sát quản lý về hải quan, Tổng cục Hải quan cho biết, các cơ quan chức năng đã có nhiều giải pháp như tham mưu với chính quyền địa phương, trao đổi thông tin, gửi Công hàm cho phía Trung Quốc đề nghị tạo điều kiện thuận lợi, ưu tiên thủ tục hải quan đối với hàng hóa nông sản, thủy sản để rút ngắn thời gian thông quan; thành lập tổ hỗ trợ, xử lý vướng mắc về thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu tại cấp cục và chi cục. Yêu cầu cục hải quan các tỉnh biên giới tạo điều kiện và thực hiện thông quan ngay trong ngày đối với hàng hóa xuất khẩu là nông sản đến thời điểm thu hoạch chính vụ nói riêng và nông sản nói chung qua cửa khẩu; bố trí nhân lực giải quyết thủ tục thông quan và giám sát hàng hóa xuất khẩu là nông sản qua cửa khẩu ngoài giờ hành chính, ngày nghỉ, ngày lễ; khuyến khích và hướng dẫn doanh nghiệp thực hiện khai báo hồ sơ hải quan điện tử…
Có thể thấy, tình trạng ùn tắc hàng hóa tại các cửa khẩu phía Bắc gồm cả nguyên nhân khách quan và chủ quan. Để giải quyết triệt để tình trạng này không thể từ một phía mà cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các bên, trên cơ sở pháp lý đủ rộng và chặt chẽ.
