Tranh Ðông Hồ gà lợn nét tươi trong
Được biết đến bao đời nay là cái nôi văn hóa của dân gian Việt Nam, Kinh Bắc yên bình với những triền đê quanh co bên dòng sông Đuống êm ả; Kinh Bắc cổ kính lâu đời với những ngôi chùa hàng trăm năm tuổi cùng các làng nghề truyền thống; Kinh Bắc đẹp duyên dáng bên các làn điệu dân ca quan họ Bắc Ninh. Về với Kinh Bắc người ta cũng không quên về với làng Đông Hồ - vùng đất đã nổi tiếng suốt 5 thế kỷ qua với một dòng tranh dân gian được coi như một di sản văn hóa, với những bức tranh thể hiện đậm nét bản sắc văn hóa dân tộc. Nét đẹp văn hóa của tranh Đông Hồ đã đi vào thơ ca rất đỗi tự nhiên cũng vì thế: Tranh Ðông Hồ gà lợn nét tươi trong / Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp.
 | |
| Một nghệ nhân miệt mài vẽ tranh Đông hồ | Nguồn: ITN |
Làng tranh Đông Hồ nằm bên bờ sông Đuống hiền hòa thơ mộng, thuộc xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Làng Đông Hồ trước đây còn gọi là làng Mái, từ thế kỷ XVI đã có nghề làm tranh, buôn bán tranh tấp nập vào dịp Tết. Người dân làng Đông Hồ vẫn truyền lại mấy câu ca: Làng Mái có lịch có lề / Có sông tắm mát, có nghề làm tranh. Tranh làng Mái phát triển thịnh vượng nhất từ khoảng nửa cuối thế kỷ XIX đến năm 1945. Vào giai đoạn ấy, cứ mỗi độ tết đến xuân về, cả làng lại tấp nập cảnh người người mua tranh, nhà nhà treo tranh Đông Hồ. Cũng chính vì vậy mà tranh Đông Hồ còn được gọi là tranh Tết.
Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, thú chơi tranh tết của người dân cũng ít dần đi. Có lẽ vì vậy mà Làng tranh Đông Hồ cũng không được tấp nập như xưa. Hiện nay, làng Đông Hồ chỉ còn hai nhà làm tranh, trong đó có gia đình nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam. Cụ Sam năm nay đã gần 90 tuổi, gia đình cụ có nhiều thế hệ làm tranh Đông Hồ, đến tận bây giờ vẫn còn giữ được nét văn hóa truyền thống này. Nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả - con trai Nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam cho biết, để lưu giữ truyền thống, cho đến nay gia đình ông vẫn giữ đúng quy trình sản xuất tranh theo phong cách truyền thống của làng tranh Đông Hồ. Đối với ông, đây là điều rất thiêng liêng và quý giá, dù tranh Đông Hồ hiện nay còn rất ít người quan tâm, ưa chuộng.
Chị Nguyễn Thị Oanh - người Làng tranh Đông Hồ tâm sự, dù bây giờ đến với chợ tranh Đông Hồ, người ta không còn được thấy cảnh tấp nập bán mua, cũng không còn cảnh người người, nhà nhà ưa chuộng tranh Đông Hồ như ngày xưa nữa. Nhưng trong ký ức của những người dân làng Đông Hồ dường như điều đó vẫn còn đọng lại sâu xa trong tâm trí cũng như trong tiềm thức mỗi người. Người già thì kể lại cho thế hệ con cháu sau này nghe để biết, người trẻ thì hào hứng nghe bố mẹ ông bà nói về một thời xa xưa, để rồi tự nhận thấy bản thân cũng có phần trách nhiệm trong việc bảo tồn và gìn giữ nghề tranh.
Mỗi bức tranh đều chứa đựng triết lý, khát vọng sâu xa
Là nét văn hóa dân gian của người dân Việt xưa, tranh Đông Hồ không chỉ phản ánh đời sống của người dân, mà còn là mơ ước, khát vọng về một cuộc sống hạnh phúc, no đủ. Với những nghệ nhân - người thắp lửa cho tranh Đông Hồ thì được vẽ tranh, được truyền tải những nét văn hóa dân gian vốn có từ xa xưa là niềm tự hào của họ. Nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam hồi tưởng, nhớ lại thời xa xưa, cứ vào dịp tết trong làng lại nhộn nhịp cảnh chuẩn bị mọi thứ để vẽ tranh, đâu đó vang lên tiếng chày giã điệp, dỡ ván in tranh cọ rửa, lau chùi sạch sẽ. Khói than đốt lá tre ẩn hiện la đà trên các ngọn cây, tạo nên bầu không khí ấm cúng, giản dị.
Làng tranh có từ xa xưa, theo thời gian trong nhịp sống bộn bề, mọi thứ đã thay đổi rất nhiều, nhưng vẫn còn những nghệ nhân say mê với vẻ đẹp cũng như nét văn hóa dân gian mộc mạc của tranh Đông Hồ, mỗi bức tranh đều chứa đựng triết lý, khát vọng sâu xa, ý tứ giản dị. Cùng với nghệ nhân Nguyễn Hữa Sam, Nghệ nhân Nguyễn Đăng Chế cũng là số ít nghệ nhân còn giữ lửa cho làng tranh Đông Hồ. Gia đình ông cũng là gia đình truyền thống làm tranh từ rất lâu, bản thân ông tuy đã cao tuổi nhưng vẫn miệt mài với niềm say mê của mình. Có lẽ với những người như nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam và Nguyễn Đăng Chế thì ở vào cái tuổi xưa nay hiếm, niềm vui duy nhất còn lại là được gìn giữ truyền thống văn hóa có từ lâu đời cho đến tận bây giờ.
Xã hội hiện đại với nhiều điều mới mẻ và đổi thay, nhưng trong những năm gần đây xu hướng chơi tranh Đông Hồ dường như đang ấm lại. Về làng Đông Hồ trong những ngày này sẽ thấy được vẻ tấp nập mua bán sắm Tết của người dân và có không ít người đã tìm về với thú chơi tranh Đông Hồ ngày Tết. Đặc biệt, tranh dân gian Đông Hồ đã được nhiều bạn bè quốc tế biết đến và để lại trong họ ấn tượng không thể nào phai nhạt.
Một mùa xuân mới đầy phấn khởi và tin tưởng đang về trên làng tranh, nơi có những nghệ nhân tâm huyết với nghề, với nét truyền thống văn hóa dân gian đang ngày đêm say mê, gìn giữ dòng tranh mang hồn Việt - nét dân gian lưu giữ hồn dân tộc.
