Vừa thiếu, vừa yếu
Theo thống kê, cả nước hiện có 66 thiết chế văn hóa cấp tỉnh; 689/705 quận, huyện có trung tâm văn hóa - thể thao hoặc nhà văn hóa, đạt tỷ lệ khoảng 97,7%; 8.207/10.598 xã, phường, thị trấn có trung tâm văn hóa - thể thao, đạt tỷ lệ 77,4%; 69.070/90.508 làng, thôn, bản, ấp… có nhà văn hóa, đạt tỷ lệ khoảng 76,3%. Theo Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở giai đoạn 2013 - 2020, định hướng đến năm 2030, hệ thống thiết chế văn hóa này phải dành 30% thời lượng hoạt động cho trẻ em.
Nhìn riêng hệ thống thiết chế văn hóa dành cho thiếu nhi do Trung ương Đoàn quản lý, hiện 66 đơn vị cấp tỉnh có 3 Cung, 21 Nhà thiếu nhi, 42 Cung thanh thiếu nhi, Nhà văn hóa thanh thiếu nhi, Trung tâm Văn hóa, thể thao, Trung tâm hoạt động thanh thiếu niên. 105 đơn vị cấp huyện có 96 Nhà thiếu nhi, 9 Trung tâm Hoạt động thanh thiếu niên. Tuy nhiên, việc sử dụng và quản lý các thiết chế này đang bộc lộ không ít hạn chế.
Nhiều thiết chế đã xuống cấp, trang thiết bị cũ kỹ, không bảo đảm an toàn cho thanh thiếu nhi sử dụng, cá biệt một số thiết bị cũ còn gây ra những tai nạn thương tích cho thanh thiếu nhi. Các thiết chế thể thao thường tập trung vào một số môn nhất định, dẫn đến thiếu đa dạng trong hoạt động. Bảo tàng Tuổi trẻ Việt Nam được đầu tư xây dựng mới nhưng địa điểm nằm trong khu vực đô thị nên còn hạn chế về quỹ đất, không gian trưng bày và quảng bá triển lãm.
Tại Hội thảo Văn hóa 2024 với chủ đề “Chính sách và nguồn lực cho phát triển thiết chế văn hóa, thể thao” do Ủy ban Văn hóa, Giáo dục phối hợp tổ chức đầu tháng 5, Bí thư Trung ương Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh Nguyễn Minh Triết nhấn mạnh tầm quan trọng của các thiết chế văn hóa đoàn, hội, trong đó có các thiết chế dành cho thiếu nhi. Tuy nhiên, “hiện nay, do nguồn lực ngân sách Nhà nước còn hạn chế, các thiết chế văn hóa của tổ chức Đoàn gặp khó khăn trong việc đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, tài liệu. Ngoài ra, việc chuyển đổi, sáp nhập Cung thiếu nhi, Nhà thiếu nhi, cùng với việc chưa có các văn bản quy định, hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, tổ chức, bộ máy cho hệ thống Nhà thiếu nhi ở các địa phương dẫn đến hoạt động của một số thiết chế văn hóa, thể thao chưa hiệu quả”.
Cần ứng xử như một thiết chế đặc biệt
Thiết chế văn hóa, thể thao cho thanh thiếu nhi đóng vai trò quan trọng trong hoạt động phục vụ đời sống văn hóa, thể thao của thanh thiếu nhi ở cơ sở. Đây cũng là “sợi chỉ đỏ” của công tác đoàn kết, tập hợp, đào tạo, bồi dưỡng, giáo dục thanh thiếu nhi; là môi trường thuận lợi để thanh thiếu nhi thể hiện khả năng, phát triển năng khiếu, hoàn thiện nhân cách. Bởi vậy, làm thế nào để các thiết chế cho trẻ em vừa tạo sự hấp dẫn, vừa góp phần giáo dục trẻ là vấn đề quan trọng cần đặt ra.
Bí thư Trung ương Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh Nguyễn Minh Triết cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, cần hết sức cân nhắc việc sáp nhập các đơn vị trung tâm cấp huyện, trong đó có các thiết chế văn hóa thiếu nhi. Thiết chế văn hóa dành cho thiếu nhi cần được ứng xử như một thiết chế đặc biệt. Bởi lẽ, với thiếu nhi do đặc thù lứa tuổi, sở thích, tâm sinh lý, dễ bị ảnh hưởng khi các trung tâm thiếu nhi phải sáp nhập với thiết chế khác.
Trong khi đó, việc phát triển thêm thiết chế mới, cần cơ chế phối hợp, đa dạng hóa loại hình, thích hợp với từng vùng miền. Thiếu nhi ở nông thôn cần địa điểm phát triển kỹ năng, phong trào, còn thiết chế ở thành thị dù đã có nhưng bị cạnh tranh bởi các thiết chế văn hóa có nội dung nước ngoài.
Dù ở thành thị hay nông thôn, đồng bằng hay miền núi, trẻ em vẫn luôn mong muốn có một sân chơi, hoạt động thường xuyên giúp các em phát triển tinh thần, thể chất. Theo các chuyên gia, để làm được điều đó, bên cạnh sự vào cuộc của các cấp, ngành, cần đến sự chung tay, góp sức của cả cộng đồng với những giải pháp cả trước mắt và lâu dài.
“Công tác xã hội hóa đặc biệt hiệu quả nhất là trong xây dựng cơ sở hạ tầng các thiết chế văn hóa và tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao. Khi thực hiện tốt phương thức “Nhà nước và Nhân dân cùng làm”, thông qua việc cung cấp các hoạt động văn hóa, thể thao phong phú và hấp dẫn tại các thiết chế văn hóa, thể thao là cách thanh thiếu nhi có nhiều lựa chọn, từ đó khuyến khích sự tham gia và phát triển kỹ năng, thể chất, sức khỏe tâm thần”, Bí thư Trung ương Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh Nguyễn Minh Triết nói.
