Ủy ban sông Mekong Việt Nam tham vấn về dự án kênh đào Funan Techo

Vào tháng 5.2023, Hội đồng Bộ trưởng Campuchia phê chuẩn dự án Hệ thống logistics và Điều hướng Tonle Bassac, còn gọi là kênh đào Funnan Techo. Dự kiến dự án sẽ được khởi công trong năm 2024 và hoạt động vào năm 2028 với tổng lượng hàng hóa lưu thông qua tuyến đường thủy mới này khoảng 7 triệu tấn/năm.

Dự án dự kiến sẽ nâng cấp và cải tạo 180km tuyến kênh/sông, nối sông Mekong với sông Bassac, chạy dọc theo sông Bassac đến điểm kết nối với kênh giao thông thủy từ sông Bassac ra cảng Kẹp của Campuchia, sau đó đổ ra Vịnh Thái Lan ở Tây Nam Campuchia. Kênh chảy qua 4 tỉnh gồm Kandal, Takeo, Kampot và Kẹp.

Các đoạn kênh này được thiết kế với kích thước đủ lớn (bề rộng đáy kênh 50m, bề rộng mặt kênh từ 80-120m và chiều sâu mực nước trong kênh 4,7m). Dự án sẽ xây dựng 3 cống (âu thuyền) để điều tiết dòng chảy, duy trì sự ổn định của mực nước trong kênh giao thông thủy và chống xâm nhập mặn. Dự án cũng tiến hành xây dựng 11 chiếc cầu giao thông và 208km đường hai bên để phục vụ nhu cầu đi lại của người dân với tổng chi phí khoảng 1,7 tỷ USD.

Theo giảng viên chính Khoa Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên, Đại học Cần Thơ, TS. Lê Anh Tuấn cho biết: kênh Funan Techo khi hình thành chắc chắn tác động tiêu cực đến đồng bằng sông Cửu Long. Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng thế nào còn phụ thuộc vào quy mô và mục đích sử dụng của phía hình thành, xây dựng dòng kênh. Theo ông Tuấn, đoạn một của kênh kết nối sông Mekong (sông Tiền) đến sông Hậu, sau đó mới tiếp tục đào ra hướng Vịnh Thái Lan. Trong cơ cấu lượng nước sông Mekong, sông Tiền chiếm 90%, sông Hậu 10%. Vì thế lượng nước từ sông Hậu không đủ nên dự án mới có đoạn kênh đào nối thông với sông Tiền. Điều này sẽ dẫn đến việc chia lại nguồn nước giữa hai dòng sông nói trên trước khi chảy vào lãnh thổ Việt Nam. Tùy lượng nước đổ về sông Hậu nhiều hay ít khi vào tỉnh An Giang sẽ có những tác động gây nên sạt lở từ địa phận TP. Châu Đốc đến huyện Châu Phú (ngã ba sông Vàm Nao) vì đoạn sông này nhỏ, bề ngang chỉ vài trăm mét. Từ đó, vai trò điều tiết nước của sông Vàm Nao (nối sông Tiền và sông Hậu) bị ảnh hưởng, kéo theo nhiều vấn đề liên quan...

TS. Tuấn cho rằng: "Kênh Funan Techo khi vận hành, miền Tây Việt Nam sẽ gia tăng tình trạng thiếu nước ngọt trong sinh hoạt, canh tác, sản xuất; mặn xâm nhập sâu và nhiều hơn; các hệ sinh thái sẽ bị đảo lộn".

Phát biểu tại cuộc họp tham vấn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu (DRAGON - Mekong), Đại học Cần Thơ, PGS.TS Văn Phạm Đăng Trí cũng bày tỏ lo ngại dự án kênh Funan Techo sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường và hệ thống nước sông Mekong, đặc biệt là dòng hạ lưu từ Campuchia về Việt Nam. Những năm gần đây, dòng Mekong đối mặt thách thức rõ rệt từ các đợt hạn hán nghiêm trọng vào mùa khô. Các dự báo về biến đổi khí hậu cũng cho thấy sự gián đoạn của chu kỳ gió mùa tự nhiên. Thời tiết sẽ ngày càng trở nên cực đoan hơn, dẫn đến tăng tần suất hạn hán, lũ lụt, xâm nhập mặn... Trong khi đó, kênh đào Funan Techo sẽ chi phối nguồn nước, làm thay đổi dòng thủy văn, dẫn đến các vấn đề môi trường nước và hệ sinh thái trở nên trầm trọng hơn.

Phó Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam (SIWRR), TS. Nguyễn Nghĩa Hùng cũng cho biết, quá trình theo dõi và cập nhật liên tục các thay đổi khí tượng, thủy văn ở lưu vực sông Mekong cho thấy, việc phát triển thủy điện và nông nghiệp ở thượng nguồn gây nhiều tác động đến hạ nguồn. Những năm gần đây, xu thế lũ nhỏ đi, số năm lũ lớn ít hơn, phù sa giảm, điều tiết của Biển Hồ giảm. Dòng chảy kiệt trái quy luật - đầu mùa khô và đầu mùa mưa dòng chảy thấp làm mặn đến sớm, hạn mặn ngày càng có tần suất dày lên tại khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Trong bối cảnh này, việc khởi công tuyến kênh giao thông thủy Funan Techo sẽ làm gia tăng các quan ngại về hạn và xâm nhập mặn trên đồng bằng.

Chánh Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam Nguyễn Thị Thu Linh - chủ trì cuộc họp - ghi nhận ý kiến của các đại biểu tại cuộc tham vấn và sẽ chuyển tải các ý kiến đến Ủy hội sông Mê Công quốc tế. Bộ Tài nguyên và Môi trường, Ủy ban sông Mê Công Việt Nam sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Ban Thư ký Ủy hội sông Mê Công quốc tế và các quốc gia thành viên để thúc đẩy tiến độ thực hiện nghiên cứu về tác động của dự án, đề xuất các biện pháp giảm thiểu, giám sát tác động và tiếp tục tổ chức các hoạt động tham vấn tại quốc gia.