Nghệ thuật bìa sách

Bài cuối: Cần “cuộc chạy tiếp sức” chuyên nghiệp

Bìa sách được thiết kế từ thủ công đơn giản đến ứng dụng công nghệ thỏa sức sáng tạo. Tuy nhiên, còn nhiều yếu tố cần quan tâm để có thể phát triển chuyên nghiệp lĩnh vực này.

Từ thủ công đến công nghệ số

“Thập niên 70 thế kỷ trước, họa sĩ vẽ bìa sách ở nước ta chưa có điều kiện tiếp cận với máy tính, do vậy ngoài khả năng tạo hình, phải hiểu và có kỹ thuật đồ họa ấn loát. Thời kỳ 4.0, họa sĩ tha hồ chọn kiểu chữ rồi bóp, nghiêng, kéo, nén bằng máy tính, sau đó đặt chữ vào bìa đã tạo hình để nâng lên hạ xuống. Màu cũng vậy, chuyển đậm nhạt theo tông... cơ man là biến hóa rồi ghép ảnh để ra một bìa sách siêu ảo như mình thích” - họa sĩ Công Quốc Hà nói về sự thay đổi của thiết kế bìa sách xưa nay. 

Trước đây, bìa sách hoàn toàn vẽ tay, kể cả kẻ chữ nên khá mất công. Khi nhận “đề bài” từ nhà xuất bản, họa sĩ vẽ bìa lên giấy theo tỷ lệ 1:1, khi được chấp thuận, sẽ nhận lại bìa mẫu để tách bản can tương ứng, rồi đưa đi khắc gỗ, đục kẽm để in. Họa sĩ Lê Huy Văn nhớ lại: “Xưa công nghệ làm bìa hoàn toàn thủ công, tôi đắm mình trong đó. Học về thiết kế, yêu hội họa, những năm 1975 - 1995 in typo là chính, bìa của tôi chỉ có 3 màu, lắm khi 2 màu. Tôi trình bày làm sao để con chữ nói lên tất cả. Hiện nay có nhiều bìa phong phú, nhưng nhìn lại những bìa trước kia vẫn thấy có sự sang trọng”.

Xu hướng thiết kế bìa sách thay đổi qua các thời kỳ, chuyển đổi từ đơn giản thô sơ đến công nghệ số. Họa sĩ Lê Tiến Vượng cho biết, thời kỳ vẽ tay và can tách đòi hỏi sự tỷ mỉ, luyện cho họa sĩ không chỉ có ý tưởng tốt mà có đôi tay khéo. Bởi khó khăn nên mọi thứ buộc phải làm tối giản, họa sĩ chủ yếu bìa sách dùng chữ tự vẽ. Nhưng đó cũng là điều hay để mỗi người sáng tạo ra kiểu chữ mang vẻ đẹp tạo hình cá nhân, không ỷ lại vào sự "ảo".

Việc thiết kế bìa sách trên máy tính ngày nay đã đơn giản hơn nhiều, với hàng nghìn kiểu chữ, hình ảnh biểu tượng như nền, hoa lá... có sẵn trong kho dữ liệu số. "Họa sĩ không chỉ cần có ý tưởng, mà còn phải thành thạo về công nghệ. Trong quá trình làm bìa sách, họa sĩ cần cập nhật công nghệ thiết kế, công nghệ in ấn tới chất lượng vật liệu để phù hợp với xu hướng xuất bản mới", họa sĩ Nguyễn Xuân Thủy nói.

Hơn nữa, theo họa sĩ Kim Duẩn, những năm gần đây, cảm thụ nghệ thuật của người đọc cao hơn, đòi hỏi hình thức tác phẩm cũng cao hơn. Bản thân sách văn chương ở lứa tuổi khác nhau cũng cảm nhận về hình ảnh khác nhau. Do đó, người làm sách phải vận động, chuyển mình, để thiết kế bìa sách hợp lý. 

Tuy nhiên, các họa sĩ cũng thẳng thắn nhìn nhận, “mặt trái” của sự tiện dụng hiện nay là nhiều họa sĩ lấy sẵn dữ liệu trong tài nguyên chung nên dễ có sản phẩm trùng lặp, na ná, khó tạo được phong cách riêng của mỗi họa sĩ, nhà xuất bản. Việc thiết kế, cắt dán, dùng hình ảnh, màu sắc dễ dàng cũng khiến nhiều người lạm dụng, làm cho bìa sách quá “rậm rạp”.

Sáng tạo bìa sách ngày càng đòi hỏi sự chuyên nghiệp - Ảnh: L. Thủy
Sáng tạo bìa sách ngày càng đòi hỏi sự chuyên nghiệp
Ảnh: L. Thủy

Tôn trọng bản quyền, trả công xứng đáng

Ngành xuất bản đang dần trở thành ngành công nghiệp, đòi hỏi các quy trình, trong đó có vẽ bìa sách phải như một “cuộc chạy tiếp sức” bài bản. Họa sĩ Lê Tiến Vượng nhận định, đây là lúc cần bàn thảo về công nghiệp xuất bản, trong đó có công nghiệp bìa sách.

Đội ngũ họa sĩ vẽ bìa sách ngày càng đông đảo, kỹ thuật vẽ ngày càng hiện đại. Tuy nhiên, hầu hết là do tự mày mò, cơ sở đào tạo họa sĩ đồ họa nhiều nhưng chưa chuyên sâu về thiết kế bìa sách. Bên cạnh đó, ở Việt Nam, giới nghệ sĩ, giới sáng tác thường phải làm thêm nghề khác mới đủ sống. 

Vì thế, muốn phát triển, phải chuyên nghiệp, đặc biệt là trả công xứng đáng. Thực tế, nhiều họa sĩ cho biết, họ thường vẽ bìa cộng tác với các đơn vị bằng “hợp đồng miệng”. Nhiều đơn vị trả công vẽ bìa sách ở mức giá khá thấp. Họa sĩ Lê Tâm kể từng có thời gian vẽ bìa được trả đồng giá: bìa bình thường 60.000 đồng/bìa, bìa đẹp 80.000 đồng/bìa! Gần đây, theo họa sĩ Ngô Xuân Khôi, nhuận bút và thù lao cho họa sĩ thiết kế bìa dù đã tăng nhưng vẫn ở mức thấp. Trong khi đó, qua tìm hiểu, các họa sĩ thiết kế bìa quốc tế có mức giá từ 600 - 3.000 USD/bìa sách. Ngay nhà xuất bản ở Việt Nam cũng đã chi trả cho họa sĩ nước ngoài thiết kế bìa là 1.000 USD/bìa. 

Với sự phát triển của ngành sách ngày càng sôi động, đa dạng và không kém khốc liệt, họa sĩ Nguyễn Mai Hương, từng là biên tập viên chính mảng mỹ thuật của Nhà Xuất bản Thanh niên quan tâm tới tính chuyên nghiệp trong biên tập mỹ thuật của đơn vị xuất bản: máy tính hỗ trợ nhiều nhưng chỉ là phần kỹ thuật, còn tư duy nghệ thuật vẫn phải hướng tới chân - thiện - mỹ. Nhà sách, nhà xuất bản phải đề cao tính chuyên nghiệp của thiết kế mỹ thuật, cần có biên tập viên mỹ thuật sách. Bên cạnh đó, phải coi trọng bản quyền hình ảnh trên trang bìa. Khi thiết kế, họa sĩ có thể dùng ảnh chụp, vẽ minh họa hoặc bìa typography. Về nguyên tắc, sử dụng hình ảnh, tác phẩm của tác giả khác phải có bản quyền, có văn bản xin phép tác giả. Tuy nhiên, một số nhà xuất bản chưa quan tâm đến việc này. 

Đã hết thời cắt dán hình ảnh rồi gắn chữ vào là thành bìa sách. Họa sĩ Nguyễn Bích La, Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam cho biết, không ít cuốn sách khi ra mắt đã bị kiện vi phạm bản quyền hình ảnh trên bìa, khiến người làm sách phải thu hồi ấn bản, gây thiệt hại lớn... Để tránh trường hợp tương tự, trong đợt làm sách giáo khoa cho Chương trình Giáo dục phổ thông mới, Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam đã ký hợp đồng với hãng bán ảnh bản quyền để có thể sử dụng trọn đời các hình ảnh này.

Việc chuyên nghiệp hóa và nâng cao chất lượng sáng tạo bìa sách không chỉ tạo sự hấp dẫn, thu hút độc giả cũng như gợi mở, lan tỏa thông điệp cuốn sách, mà còn là cầu nối chuyển tải và giáo dục thẩm mỹ.

Văn hóa

Đưa chất liệu tơ tằm của Hà Nội vào thiết kế thương hiệu Malaika
Văn hóa - Thể thao

Đưa chất liệu tơ tằm của Hà Nội vào thiết kế thương hiệu Malaika

Chiều 25.11, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ( Sở NN và PTNT) TP. Hà Nội làm việc làm việc với bà Barbara Ebbli - Nhà sáng lập và thiết kế thương hiệu Malaika (Italia). Đây là một trong những hoạt động kết nối hợp tác nhằm đổi mới mẫu mã, thiết kế và nâng cao giá trị cho sản phẩm làng nghề.

Đừng để thuế thành rào cản phát triển văn hóa
Văn hóa - Thể thao

Đừng để thuế thành rào cản phát triển văn hóa

Theo chương trình dự kiến, chiều 26.11 Quốc hội biểu quyết thông qua Luật Thuế giá trị gia tăng (sửa đổi). Một nội dung vẫn đang thu hút sự quan tâm là tăng thuế giá trị gia tăng đối với hàng hóa, dịch vụ văn hóa - nghệ thuật từ 5% lên 10%. PGS. TS. BÙI HOÀI SƠN, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, “tha thiết đề nghị xem xét cẩn trọng” nội dung này, tránh tạo rào cản trong phát triển văn hóa.

Trao giải Cuộc thi trực tuyến toàn quốc tìm hiểu nội dung cuốn sách của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng
Văn hóa - Thể thao

Trao giải Cuộc thi trực tuyến toàn quốc tìm hiểu nội dung cuốn sách của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng

Sáng 25.11, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức Lễ tổng kết và trao giải Cuộc thi trực tuyến toàn quốc tìm hiểu về nội dung cuốn sách của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”.

Tạo sức sống mới cho di sản văn hóa Huế
Văn hóa - Thể thao

Tạo sức sống mới cho di sản văn hóa Huế

Chiều 23.11, tỉnh Thừa Thiên Huế long trọng tổ chức Lễ đón nhận bằng của UNESCO công nhận Di sản tư liệu “Những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế” và công bố hoàn thành dự án bảo tồn, tu bổ tổng thể điện Thái Hòa.

Biến di sản thành “kho vàng, kho bạc”
Văn hóa - Thể thao

Biến di sản thành “kho vàng, kho bạc”

Chứa đựng những giá trị tinh thần sâu sắc của dân tộc, di sản văn hóa phi vật thể dù không có hình hài cụ thể, nhưng lại có thể được chuyển hóa thành tài sản vật chất, thành “kho vàng, kho bạc”. Khi được khai thác, di sản văn hóa phi vật thể sẽ trở thành cảm hứng sáng tạo nên sản phẩm công nghiệp văn hóa.

Chiêm ngưỡng “Bộ sưu tập mũi khoan đá Thác Hai” - bảo vật quốc gia đầu tiên của tỉnh Đắk Lắk
Văn hóa - Thể thao

Chiêm ngưỡng “Bộ sưu tập mũi khoan đá Thác Hai” - bảo vật quốc gia đầu tiên của tỉnh Đắk Lắk

Sáng 22.11, tại Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk, UBND tỉnh khai mạc triển lãm thành tựu kinh tế - xã hội tỉnh Đắk Lắk chào mừng kỷ niệm 120 năm Ngày thành lập tỉnh Đắk Lắk (22.11.1904 - 22.11.2024); 80 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22.12.1944 - 22.12.2024) và 35 năm Ngày hội Quốc phòng toàn dân (22.12.1989 - 22.12.2024).

Hình ảnh tại triển lãm 3D. ảnh: TTLTI
Văn hóa - Thể thao

Lịch sử Kiên Giang qua hình ảnh và tài liệu lưu trữ

Với hơn 200 tài liệu, bản đồ lần đầu tiên được công bố, triển lãm 3D trực tuyến “Giới thiệu hình ảnh, tài liệu lưu trữ về địa giới hành chính tỉnh Kiên Giang xưa và nay” nhằm lan tỏa giá trị của tài liệu lưu trữ, tạo thuận lợi cho người xem dễ dàng tiếp cận thông tin về địa giới hành chính Kiên Giang qua các thời kỳ.