1. Bầu cử sơ bộ là gì?
Bầu cử sơ bộ (primary vote) là cuộc bầu cử mà ở đó cử tri trong một khu vực nhất định chọn các ứng viên cho một cuộc bầu cử tiếp theo đó. Hay nói cách khác, bầu cử sơ bộ là cuộc bầu cử để một đảng chỉ định các ứng viên cho cuộc tổng tuyển cử sau đó.
Đối với bầu cử Tổng thống Mỹ, các ứng viên tổng thống của một đảng ở Mỹ thông qua cuộc bầu cử sơ bộ tổng thống Mỹ để tìm ra một ứng viên duy nhất của đảng mình để tranh cử tổng thống trong cuộc bầu cử tổng thống.
Cử tri Mỹ sẽ thông qua hai hình thức bầu cử sơ bộ là họp kín (caucus) và bỏ phiếu sơ bộ (primary) để bầu các đại biểu (delegate) đi dự Đại hội Đảng toàn quốc bầu chọn ứng cử viên tổng thống của đảng.
2. Khi nào mùa bầu cử sơ bộ bắt đầu và kết thúc?
Cuộc bầu cử sơ bộ trực tiếp và quan trọng đầu tiên là cuộc họp kín của Đảng Cộng hòa ở Iowa, diễn ra vào ngày 15.1.2024.
Về mặt kỹ thuật, cuộc bỏ phiếu sơ bộ của Đảng Dân chủ của ở bang này đã bắt đầu sớm hơn vì đảng này đã chọn sử dụng 100% bỏ phiếu qua thư trong năm nay.
Đảng Dân chủ ở Iowa cho phép cử tri bầu cử từ ngày 12.1 đến ngày 19.2 và các phiếu bầu phải được đóng dấu bưu điện trước ngày 5.3, kết quả sẽ được công bố vào cuối ngày hôm đó, còn được gọi là ngày “Siêu Thứ Ba”.
Cả Đảng Cộng hòa và Đảng Dân chủ sẽ tổ chức cuộc bỏ phiếu sơ bộ đầu tiên vào ngày 23.1, tại New Hampshire.
Mùa bầu cử sơ bộ tổng thống kết thúc vào ngày 8.6, khi Guam và Quần đảo Virgin thuộc Hoa Kỳ tổ chức các cuộc họp kín của đảng Dân chủ.
Các cuộc bầu cử sơ bộ cấp bang cho các cuộc đua khác, không phải tổng thống, tiếp tục kéo dài đến giữa tháng 9.
3. Họp kín và bỏ phiếu sơ bộ khác nhau như thế nào?
Về bản chất, cả hai hình thức đều nhằm chọn ra đại biểu sẽ đi dự Đại hội Đảng toàn quốc bầu chọn ứng cử viên tổng thống của đảng. Tuy nhiên, họp kín và bỏ phiếu sơ bộ khác nhau về cách thức thực hiện.
Họp kín (caucus) là cách bầu cử lâu đời hơn. Mọi cử tri và thành viên đăng ký của các đảng sẽ tập trung tại một thời điểm và một địa điểm nhất định - có thể là trường học, phòng tập gym, nhà hàng hay tư gia – để bầu đại biểu.
Hình thức này mấy trăm năm qua đã trở thành một nét đặc sắc, có thể nói là độc nhất vô nhị trên thế giới, của nền chính trị “xứ sở cờ hoa”. Thể thức họp kín bắt đầu được người Mỹ áp dụng từ giữa những năm 1700. Cơ quan lập pháp các tiểu bang cũng áp dụng hình thức tương tự để bầu thống đốc.
Điểm đặc biệt của hình thức họp kín là cử tri không bỏ phiếu, thay vào đó họ bày tỏ lựa chọn của mình bằng cách giơ tay hoặc xếp thành hàng, sau đó các quan chức phụ trách bầu cử sẽ kiểm đếm, hoặc các nhóm sẽ đếm lẫn nhau dưới sự giám sát của tổ bầu cử.
Chính cách thức này khiến họp kín mất nhiều thời gian và rất phức tạp vì cử tri phải gặp nhau cùng lúc tại một địa điểm định sẵn. Hơn nữa, việc không dùng phiếu kín phổ thông, mà công khai “ra mặt” lựa chọn ứng viên, dẫn tới tình trạng số lượng cử tri tham gia bầu cử thường không cao.
Cử tri Mỹ cũng ngày càng muốn có tiếng nói nhiều hơn đối với việc lựa các ứng cử viên tổng thống. Và đó là lý do chính trường Mỹ về sau xuất hiện thêm hình thức bỏ phiếu sơ bộ (primary) trong quá trình bầu cử sơ bộ. Tới thập niên 70 của thế kỷ trước, hầu hết các tiểu bang của Mỹ áp dụng thể thức mới.
Đến nay, chỉ còn lại rất ít tiểu bang gồm Maine, Kansas, Nevada, North Dakota, Wyoming và Iowa còn áp dụng duy nhất hình thức họp kín. Phần lớn các bang sẽ tiến hành bỏ phiếu sơ bộ, hoặc kết hợp bỏ phiếu sơ bộ với họp kín.
Bỏ phiếu sơ bộ (primary) là cách các cử tri sử dụng lá phổ thông đầu phiếu (bỏ phiếu kín), được đánh giá là hình thức bầu cử công bằng, thuận tiện, tự do và dân chủ hơn.
Các tiểu bang tự quyết việc chọn hình thức tổ chức bầu cử sơ bộ và đề ra các qui định bầu cử. Tuy nhiên, bản thân hình thức bỏ phiếu sơ bộ cũng có nhiều cách thức thực hiện.
Nhiều bang như New Hampshire hay Texas chọn thể thức bỏ phiếu sơ bộ mở (open primary), trong đó cử tri có thể bỏ phiếu cho ứng cử viên tổng thống tiềm tàng của bất kỳ đảng phái nào. Ví dụ tại Texas, một người đăng ký theo Đảng Cộng hòa hoàn toàn có quyền bỏ phiếu ủng hộ một ứng cử viên tổng thống của Đảng Dân chủ và ngược lại.
Một số tiểu bang như Pennsylvania lại chọn hình thức bỏ phiếu sơ bộ kín (closed primary), theo đó cử tri đăng ký đảng nào thì chỉ được phép bỏ phiếu cho ứng cử viên của đảng đó, một người Dân chủ không thể bỏ phiếu cho một ứng cử viên Cộng hòa. Cử tri độc lập cũng không được phép tham dự các cuộc bỏ phiếu sơ bộ kín.
Bên cạnh đó, có những bang lại áp dụng thể thức bỏ phiếu sơ bộ nửa kín (semi-closed), tức là cử tri chỉ được bầu cho ứng cử viên tổng thống tiềm tàng của đảng mình, song cử tri độc lập cũng được phép tham dự.
Một vài bang thì lại tổ chức kiểu bỏ phiếu sơ bộ nửa mở (semi-open), theo đó cử tri không cần tuyên bố họ đăng ký theo chính đảng nào, họ có quyền “cân nhắc, đánh giá” các ứng viên tới phút chót. Song khi có quyết định, cử tri phải đưa ra tuyên bố công khai với tổ bầu cử và sẽ được cấp cho duy nhất một lá phiếu của chính đảng mà họ ủng hộ.
4. Điều gì xảy ra vào ngày Siêu Thứ ba?
Ngày siêu Thứ ba trong năm bầu cử Tổng thống Mỹ 2024 sẽ diễn ra vào ngày 5.3. Sở dĩ được gọi là ngày Siêu Thứ ba, vì ngày này có thể tạo ra sự khác biệt lớn cho các chiến dịch tranh cử, do các tiểu bang và vùng lãnh thổ đồng loạt tổ chức các cuộc họp kín và bầu cử sơ bộ vào ngày hôm đó. Vào năm 2020, kết quả của ngày Siêu Thứ ba đã nâng cao vị trí của cựu Phó Tổng thống Biden khi đó. Trong khi vào năm 2016, ứng cử viên lúc đó là Donald Trump đã giành chiến thắng với tỷ số cách biệt lớn trong ngày Siêu Thứ ba với 7/11 bang.
Các tiểu bang và vùng lãnh thổ sẽ tổ chức bầu cử sơ bộ vào ngày Siêu Thứ ba năm nay bao gồm: Alabama, Alaska, Samoa thuộc Mỹ, Arkansas, California, Colorado, cuộc bỏ phiếu kín qua thư của đảng Dân chủ ở Iowa, Maine, Massachusetts, Minnesota, North Carolina, Oklahoma, Tennessee, Texas, Utah, các cuộc bỏ phiếu sơ bộ tổng thống của đảng Dân chủ và các cuộc họp kín của đảng Cộng hòa ở Vermont và Virginia.
5. Điều gì xảy ra tại đại hội đảng toàn quốc?
Dù tổ chức thể thức bầu cử sơ bộ nào thì bản chất của tiến trình này vẫn là cử tri Mỹ không trực tiếp bầu chọn ứng cử viên tổng thống của đảng tham gia cuộc chạy đua vào Nhà Trắng. Thay vào đó, cử tri qua bầu cử sơ bộ sẽ bầu ra các đại biểu, những người sẽ thay mặt họ bỏ phiếu trao tấm vé ứng cử viên đại diện cho đảng tham gia bầu cử tổng thống tại Đại hội Đảng toàn quốc, thường diễn ra vào tháng 7 và tháng 8 của năm bầu cử.
Các đại hội đảng toàn quốc là dịp để các đại biểu từ mỗi bang và vùng lãnh thổ lựa chọn ứng cử viên tổng thống của đảng mình.
Đại hội toàn quốc của Đảng Cộng hòa sắp tới sẽ được tổ chức tại Milwaukee vào tháng 7.2024. Đại hội toàn quốc của Đảng Dân chủ sẽ diễn ra vài tuần sau đó, vào tháng 8, cách đó khoảng 100 dặm ở Chicago.
