Tỷ lệ người tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) ngày càng tăng lên; các chính sách BHXH được mở rộng, linh hoạt và phù hợp hơn với đời sống xã hội. Tuy nhiên, quá trình triển khai, thực hiện các quy định có liên quan đến vấn đề BHXH cũng xuất hiện nhiều tồn tại, bất cập cần tập trung nghiên cứu, khắc phục trong quá trình xây dựng Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi). Nổi lên, là việc tuân thủ pháp luật về BHXH còn chưa cao; vẫn còn tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH ở nhiều địa phương, doanh nghiệp dẫn đến những rủi ro cho không ít người lao động tham gia BHXH.
Điều 17 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 đã quy định 8 hành vi bị nghiêm cấm; qua đó, tạo điều kiện cho cơ quan có thẩm quyền thanh tra, kiểm tra, kịp thời phát hiện và xử lý vi phạm pháp luật về BHXH, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của NLĐ, người sử dụng lao động. Tuy nhiên, trong quá trình thi hành Luật, một số hành vi, thủ đoạn của cá nhân, tổ chức đã làm ảnh hưởng trực tiếp tới quyền, lợi ích của người lao động và thân nhân; làm giảm tính nghiêm minh của pháp luật cũng như chủ trương bảo đảm an sinh xã hội bền vững. Điều đáng nói là các hành vi như: mua, bán, cầm cố sổ BHXH hoặc quá trình đóng BHXH dưới mọi hình thức; tiếp tay, tổ chức, cho cá nhân khác thực hiện hành vi vi phạm pháp luật về BHXH hoặc cản trở người khác thực hiện nghĩa vụ đóng, không thực hiện quyết định xử phạt vi phạm hành chính, quyết định cưỡng chế thi hành quyết định hành chính về BHXH... lại chưa được quy định cụ thể trong Luật.
Trên thực tế, đã có không ít đơn vị sử dụng lao động có hành vi “chiếm dụng tiền đóng BHXH”, làm ảnh hưởng đến quá trình quản lý, điều hành chính sách của cơ quan nhà nước và quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động tham gia BHXH nhưng chưa có chế tài xử lý. Bên cạnh đó, không ít người lao động rơi vào tình trạng “tiền mất tật mang” vì không được hưởng các chế độ về chính sách BHXH như: ốm đau, thai sản, dưỡng sức, thậm chí là cả chế độ hưu trí… dù hàng tháng đều đóng phần BHXH của mình thông qua người sử dụng lao động. Đây là hành vi mà các đối tượng dễ dàng thực hiện bởi quy định người sử dụng lao động trích từ tiền công, tiền lương của người lao động để đóng BHXH thay, nhưng cả người lao động lẫn cơ quan BHXH đều rất khó kiểm soát.
Để người lao động thực sự an tâm
Người lao động cần sự an tâm và môi trường làm việc mà ở đó quyền lợi của họ được đặt lên hàng ưu tiên; do đó, rất cần bổ sung hành vi “chiếm dụng tiền đóng BHXH” vào Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi). Một vấn đề quan trọng nữa là các chế tài xử lý đối với hành vi “chiếm dụng tiền đóng BHXH” cũng cần phải quy định cụ thể trong quá trình sửa đổi Luật lần này.
Quy định về hành vi “trốn đóng BHXH bắt buộc” tại Điều 43 và xử lý vi phạm về trốn đóng BHXH tại Điều 44 Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) cũng cần nghiên cứu, bổ sung một số hành vi và chế tài xử lý phù hợp, bảo đảm không bỏ sót đối tượng, hành vi vi phạm và khẳng định tính nghiêm minh của pháp luật
Theo đó, nên nghiên cứu bổ sung 1 điều mới về hành vi “chiếm dụng tiền đóng BHXH” tương tự như hành vi “trốn đóng BHXH bắt buộc”. Đồng thời, Điều 43 của Dự thảo cũng nên nghiên cứu bổ sung đối tượng và hành vi “trốn đóng BHXH bắt buộc” của người lao động để bảo đảm tính bình đẳng trước pháp luật giữa người sử dụng lao động và người lao động. Mặt khác, tại Điều 44 xử lý vi phạm về trốn đóng BHXH mới chỉ quy định hành vi của người sử dụng lao động; cần bổ sung thêm chế tài xử lý đối với hành vi “trốn đóng BHXH bắt buộc” của NLĐ và chế tài xử lý hành vi “chiếm dụng tiền đóng BHXH”. Trong đó, đối với hành vi “chiếm dụng tiền đóng BHXH” cần có chế tài đủ mạnh cả về hành chính và kinh tế, nghiêm khắc hơn so với hành vi “trốn đóng BHXH bắt buộc”; bởi hành vi này thuộc về ý thức chủ quan, cố tình của đối tượng vi phạm.
Trong quá trình xây dựng Dự án Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi), các cơ quan liên quan cần nghiêm túc nghiên cứu, xem xét bổ sung để kịp thời ngăn ngừa, xử lý nghiêm minh các vi phạm trên tinh thần thượng tôn pháp luật. Việc bổ sung, sửa đổi các quy định cũng góp phần củng cố niềm tin của người tham gia BHXH và của nhân dân vào chính sách an sinh xã hội của Đảng, Nhà nước ta; đặt biệt, là bảo đảm được quyền lợi, để người lao động thực sự an tâm làm việc và hưởng lợi từ chính những thành quả lao động mà họ xứng đáng nhận được.
