Ấn Độ đang tìm lại "dấu chân" ở Sri Lanka

Khoảng trống và sự nổi lên của Trung Quốc

Vào những năm 1980, Ấn Độ là một bên trung gian kêu gọi chấm dứt các vụ nổ súng ở Sri Lanka, được hưởng lợi từ vai trò hòa giải và can thiệp của mình trong cuộc xung đột sắc tộc đang bùng nổ trên hòn đảo này. Nhưng mức độ can dự của New Delhi đã giảm đi sau khi cuộc đấu tranh vũ trang của người Tamil thiểu số bị quân đội Sri Lanka đè bẹp vào tháng 5.2009. Thời kỳ hậu chiến ở Sri Lanka đánh dấu bởi một chương trình tái thiết và phát triển thất bại. Trong khi Ấn Độ không nắm bắt được cơ hội để triển khai sức mạnh kinh tế của mình và giữ được chỗ đứng ở Sri Lanka, thì một Trung Quốc thức thời đã nhanh chóng lấp đầy khoảng trống đó.

Với quy trình ra quyết định phức tạp, Ấn Độ đã tỏ ra chậm trễ trong việc tìm kiếm vị thế ở nước láng giềng so với một Trung Quốc đầy tham vọng của Chủ tịch Tập Cận Bình, cùng Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) nhiều ưu đãi và liên tục mở rộng. Ông Tập Cận Bình đã nhanh chóng đáp lại lời kêu gọi của Tổng thống Sri Lanka Mahinda Rajapaksa về khoản tiền khổng lồ và hỗ trợ kỹ thuật để phát triển cơ sở hạ tầng.

Theo một nghiên cứu của Chatham House do Tiến sĩ Ganeshan Wignaraja đứng đầu, tổng giá trị đầu tư cơ sở hạ tầng của Trung Quốc vào Sri Lanka từ năm 2006 đến tháng 7.2019 đạt 12,1 tỷ USD. Nhà kinh tế học Umesh Moramudali tính toán rằng, nếu xét cả nợ công và nợ công bảo lãnh (PPG), Trung Quốc chiếm 19,9% tổng nợ nước ngoài của Sri Lanka vào năm 2021.

Tuy nhiên, kể từ khi cuộc khủng hoảng kinh tế của Sri Lanka ngày càng sâu sắc do bị thiếu hụt ngoại hối trầm trọng vào tháng 1.2022, vai trò sen đầm kinh tế mà Trung Quốc nắm giữ suốt một thập kỷ đã bị đảo ngược.

Ấn Độ tìm lại vị thế

Theo tuyên bố của Thủ tướng Sri Lanka Ranil Wickremesinghe tại Quốc hội vào ngày 22.6, Ấn Độ đã mở rộng hạn mức tín dụng với tổng trị giá 4 tỷ USD cho thực phẩm, nhiên liệu, phân bón và thuốc men. Còn theo thông cáo báo chí gần đây của Cao ủy Ấn Độ, cho đến nay, Ấn Độ đã cấp 5 tỷ USD cho Sri Lanka dưới dạng viện trợ phát triển trong đó có 600 triệu USD dưới dạng viện trợ không hoàn lại.

Ngược lại, Bắc Kinh là người đứng ngoài cuộc khi Sri Lanka lâm vào cảnh nợ nần chồng chất. Trong số 26 tỷ USD trả nợ mà Sri Lanka đã vỡ nợ trong năm nay, chủ nợ Trung Quốc chiếm 7 tỷ USD.

Không giống như Ấn Độ, vốn vội vã giúp đỡ khi có được sự đảm bảo về một số dự án liên quan đến kinh tế và an ninh, Trung Quốc đặt ra những điều kiện khó khăn. Bắc Kinh muốn Colombo đặt nhà kinh tế của mình lên hàng đầu; đồng ý tái cấp vốn thay vì tìm cách giãn nợ; hoàn thiện Hiệp định Thương mại Tự do Trung Quốc - Sri Lanka đang chờ phê duyệt từ lâu.

Trung Quốc đã nhiều lần nói với Sri Lanka khuyến khích đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) thay vì đi vay. Và quan trọng hơn, người Trung Quốc, từ Chủ tịch Tập Cận Bình đến người phát ngôn Bộ Ngoại giao, đã yêu cầu Sri Lanka phải “giữ khoảng cách” với Ấn Độ, phương Tây và IMF.

Nhưng trước tình hình tồi tệ và nỗi sợ hãi sâu xa về FDI, Sri Lanka đã không chấp nhận bất kỳ điều kiện nào trong số này. Thay vào đó, họ đã chuyển sang Ấn Độ, phương Tây và IMF. Wickremesinghe vẫn đang hy vọng thành lập một nhóm Ấn Độ - Trung Quốc - Phương Tây để thúc đẩy kế hoạch khôi phục Sri Lanka. Nhưng Ấn Độ và Trung Quốc khó có thể cùng tham gia vào một nhóm, vì tính chất cạnh tranh của họ ở Sri Lanka.

Cuối cùng, Trung Quốc đã thực hiện một số nỗ lực yếu ớt để gắn kết với Sri Lanka thông qua các gói viện trợ nhỏ. Nhưng lời đề nghị trị giá 76 triệu USD của họ chẳng thấm vào đâu so với con số 4 tỷ USD của Ấn Độ.

Với phương châm đối ngoại “Láng giềng là trên hết" của Thủ tướng Narendra Modi cùng với Dự án “An ninh và Thịnh vượng cho toàn khu vực Nam Á (SAGAR) mà ông thúc đẩy, Ấn Độ hàng ngày vẫn liên tục gửi những chuyến tàu chở nhu yếu phẩm đến Sri Lanka. Để có được sự ủng hộ của các chính đảng Ấn Độ đối với chính sách này, Bộ trưởng Ngoại giao S. Jaishankar đã gặp gỡ nhiều người trong số họ và bảo đảm sự ủng hộ của họ. Tiếp đó, New Delhi đã cử một phái đoàn cấp cao do Thứ trưởng Ngoại giao Vinay Kwatra dẫn đầu tới Colombo vào ngày 23.6 để thảo luận về các kế hoạch phục hồi kinh tế với Tổng thống Sri Lanka Gotabaya Rajapaksa và Thủ tướng Wickremesinghe. Đáng chú ý, hai bên đã thảo luận về việc thúc đẩy “quan hệ đối tác đầu tư Ấn Độ -Sri Lanka” trong nhiều lĩnh vực như cơ sở hạ tầng, kết nối và năng lượng tái tạo. Do đó, sự hỗ trợ của Ấn Độ vừa mang tính chất từ thiện vừa mang tính chất giao dịch.

Vào tháng 3, một Biên bản ghi nhớ đã được ký kết về việc thành lập Công ty Điện lực Trincomalee ở miền Đông Sri Lanka. Ông trùm cảng và năng lượng Ấn Độ, Gautam Adani, đã có một dự án năng lượng tái tạo trị giá 500 triệu USD ở phía Bắc Sri Lanka. Trước đó, ông Adani đã bỏ túi dự án 700 triệu USD để xây dựng Cảng container phía Tây Colombo.

Vào tháng 5, một Biên bản ghi nhớ khác đã được ký kết về việc thành lập Trung tâm Điều phối cứu nạn hàng hải; thực hiện các dự án điện hỗn hợp ở ba hòn đảo ngoài khơi Jaffna; và sự phát triển của các bến cảng thủy sản ở Sri Lanka.

Ấn Độ dường như đang bù đắp cho khoảng thời gian đã mất. Tuy nhiên, vẫn còn sự e ngại của người dân hòn đảo này đối với Ấn Độ liên quan đến tham vọng của New Delhi. Nhà lãnh đạo chủ nghĩa dân tộc có ảnh hưởng Wimal Weerawansa đã lên tiếng bày tỏ lo ngại về chủ quyền trong khi nghị sĩ đối lập SM Marikkar lên tiếng đặt nghi vấn liệu các quan chức Ấn Độ có đang tìm cách đổi đất lấy viện trợ hay không.

Thái độ của người Sri Lanka đối với Ấn Độ trong những tháng tới sẽ phụ thuộc vào gói cứu trợ của IMF. Điều này là do Ấn Độ đang dựa vào gói cứu trợ của IMF để giúp nước này quản lý Sri Lanka. Hơn nữa, sự hỗ trợ tài chính của phương Tây cho những nỗ lực của Ấn Độ ở Sri Lanka phụ thuộc vào thành công trong sứ mệnh của IMF. Thủ tướng Wickremesinghe hy vọng sẽ nhận được gói cứu trợ của IMF vào tháng 7.

Nhưng câu hỏi về vai trò của Trung Quốc vẫn còn tồn tại. Liệu Trung Quốc có còn là kẻ đứng ngoài cuộc, chỉ dõi theo Ấn Độ và phương Tây thay thế họ ở Sri Lanka? Các nhà quan sát cho rằng một kịch bản như vậy là không thể tưởng tượng được trước những diễn biến ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Nhưng vẫn chưa thực sự có manh mối về ý định của Trung Quốc đối với khu vực.