Lục Vân Tiên và những luận đề về Nguyễn Đình Chiểu

Bản văn “gần với bản gốc nhất”

Lục Vân Tiên là truyện thơ Nôm có đời sống gắn liền không chỉ với lời ăn tiếng nói của người dân Nam Bộ, mà các khái niệm trung hiếu, nhân nghĩa, thủy chung, hiếu học... thông qua tình tiết truyện và các nhân vật đã trở thành một phần cốt cách của cư dân xứ này.

Giá trị nghệ thuật của Lục Vân Tiên tồn tại qua gần 200 năm cho thấy nhiều tầng ý nghĩa và nhiều phương diện tác dụng. Trong điều kiện thất lạc tài liệu gốc từ thủ bút tác giả, việc cố gắng tìm về một bản văn có độ tin cậy cao, được xem là “gần với bản gốc nhất”, là hành trình khó khăn nhưng cần thiết.

Nhân kỷ niệm 200 năm ngày sinh Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu (1822 - 2022), NXB Trẻ xuất bản tập sách Lục Vân Tiên và những luận đề về Nguyễn Đình Chiểu với phần Lục Vân Tiên ca diễn bản có hiệu đính, phụ bản chữ Nôm và phần luận đề về Nguyễn Đình Chiểu của các tác giả Phan Văn Hùm, Thu Giang Nguyễn Duy Cần, Thuần Phong, Vũ Bằng, Bùi Giáng.

Phần 1 Lục Vân Tiên ca diễn chứa bản hiệu đính Lục Vân Tiên và phụ bản chữ Nôm được xem là “gần với bản gốc nhất” - gồm cả phần quốc ngữ và ảnh ấn chữ Nôm. NXB Trẻ in lại nguyên văn từ bản sách công phu Lục Vân Tiên - bản hiệu đính, phụ bản chữ Nôm (thuộc Tủ sách Văn học - Phủ Quốc vụ khanh đặc trách văn hóa) ấn hành năm 1973 của Ủy ban đặc trách san định các tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu (vốn được thành lập năm 1971 tại Sài Gòn) và chỉ sửa đôi chỗ chính tả cho hợp với quy tắc hiện hành.

Xuất phát từ thực tế là trong dân gian đang lưu hành “các bản Truyện Lục Vân Tiên khác nhau rất nhiều”, Ủy ban đặc trách san định các tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu đã hiệu đính quyển Lục Vân Tiên với ý tưởng “tái bản một quyển Lục Vân Tiên thật gần với nguyên tác” lại hết sức cần thiết và mang nhiều ý nghĩa, nhất là với giới học thuật. “Trên hành trình truyền bản của truyện Nôm Lục Vân Tiên (ra đời khoảng năm 1854 lúc Nguyễn Đình Chiểu 32 tuổi, bản Nôm khắc in sớm nhất hiện ghi nhận được là do Quảng Thạnh nam phát thụ, Duy Minh Thị đính chính, Tôn Thọ Tường trông nom, in ở Quảng đông 1865), việc thành lập Ủy ban đặc trách san định các tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu năm 1971 và hiệu đính cho ra đời bản sách Lục Vân Tiên - bản hiệu đính, phụ bản chữ Nôm năm 1973 là sự kiện đáng kể” - trích từ lời giới thiệu in trong sách Lục Vân Tiên và những luận đề về Nguyễn Đình Chiểu của NXB Trẻ.

Những góc nhìn giá trị và độc đáo

Trong khi đó, phần luận đề về Nguyễn Đình Chiểu bao gồm các công trình nghiên cứu và bài viết của năm tác giả: Phan Văn Hùm, Thu Giang Nguyễn Duy Vần, Thuần Phong, Vũ Bằng, Bùi Giáng, cung cấp cái nhìn giá trị và độc đáo về tác phẩm và cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu, góp phần giúp bạn đọc ngày nay có thêm cái nhìn tham khảo.

Chẳng hạn, trong bài “Lục Vân Tiên hay tấm lòng của cụ Đồ Chiểu” (trích luận đề về Nguyễn Đình Chiểu và Hồ Xuân Hương của NXB Tân Việt, Sài Gòn 1957), tác giả Bùi Giáng viết: “Thường chúng ta muốn nói rằng đem văn chương mà phụng sự đạo lý thì dễ không đạt được mục đích lắm. Và văn chương dễ bị chết khô. Tác giả khi thai nghén một tác phẩm văn chương với cái dụng ý đó thì ta dám lo ngại trước rằng tác phẩm văn chương sẽ dễ mất giá trị văn chương và tâm lý.

Nhưng với cụ đồ Chiểu lại không thế. Trong tác phẩm cụ cái quan điểm luân lý hoàn toàn lấn át quan điểm nghệ thuật, có thể nói nếu không có luân lý thì không có Lục Vân Tiên thế mà tại sao tác phẩm của cụ lại là một tác phẩm văn chương có một sức rung cảm rất mạnh. Ta có thể lấy làm lạ".

 Hay tác giả Thuần Phong viết trong bài “Bản chất của truyện Lục Vân Tiên” (trích Văn Đàn, số đặc biệt Nguyễn Đình Chiểu số 37 - 38 từ 12 - 25.7.1962): “Những từ ngữ và những thể cách hành văn địa phương đầy dẫy trong truyện, tạo cho văn chương Lục Vân Tiên một bổ chất đặc biệt, nôm na đến mức người ta thì là thật thà. Nhưng xét trên bình diện địa phương, một bổn truyện đạo đức đặt ra cho một xã hội có tiếng thật thà, mà đặt đúng mức thật thà, đó là một thành công”...

Đại diện NXB Trẻ cho biết, "độc giả phổ thông có thể đọc cuốn sách này để ngâm ngợi và thưởng thức truyện thơ Lục Vân Tiên được trình bày đẹp, chỉn chu; những nhà nghiên cứu cũng có thể tìm thấy ở đây nhiều chú thích dị bản về các từ ngữ trong các câu thơ, mở rộng vốn từ và nhiều cách hiểu thú vị về văn hóa một thời".