Phát biểu thảo luận tại Tổ 10 (gồm Đoàn ĐBQH các tỉnh Thái Bình, Bạc Liêu, Ninh Thuận), Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nhấn mạnh, đây là dự án luật khó, đã được cơ quan chủ trì soạn thảo chuẩn bị kỹ lưỡng, tiến hành khảo sát lấy ý kiến nhiều lần. Trước đó, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cũng đã có buổi làm việc với Tòa án Nhân dân tối cao (ngày 19.8.2023) về một số nội dung lớn trong dự thảo Luật. Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã cho ý kiến về dự án Luật trước khi trình Quốc hội tại Kỳ họp này. Đến thời điểm này, dự thảo Luật đã chỉnh sửa được những nội dung căn bản và có nhiều bổ sung, hoàn thiện hơn.
Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, Khoản 2, Điều 3 Hiến pháp năm 2013 quy định “Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp”. Do đó, dự án Luật cần phải xây dựng trên tinh thần phù hợp với Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 9.11.2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới; Kết luận số 19-KL/TW của Bộ Chính trị về định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XV; các nghị quyết, văn kiện của Đảng để bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp.
“Vấn đề nào được thực tiễn kiểm nghiệm, có sự đồng thuận cao, đã chín, đã rõ thì đưa vào luật còn nội dung, vấn đề chưa rõ, còn nhiều ý kiến khác nhau thì tiếp tục nghiên cứu, thực hiện thí điểm khi được sự đồng ý của cơ quan có thẩm quyền”, Phó Chủ tịch Quốc hội lưu ý.
Nhấn mạnh đây là Luật Tổ chức Tòa án nhân dân chứ không phải luật về hoạt động của tòa án, không phải luật về tố tụng, Phó Chủ tịch Quốc hội cũng cho biết, các nội dung thuộc về hoạt động của tòa án, về tố tụng đã cơ bản không còn quy định trong dự thảo Luật lần này, tuy nhiên vẫn còn “sót” một số nội dung và cần tiếp tục rà soát.
Về tổ chức và thẩm quyền thành lập Tòa án nhân dân, dự thảo Luật đổi tên Tòa án nhân dân cấp tỉnh thành Tòa án nhân dân phúc thẩm, Tòa án nhân dân cấp huyện thành Tòa án nhân dân sơ thẩm. Theo Phó Chủ tịch Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị cân nhắc kỹ lưỡng và lý giải đầy đủ để đại biểu Quốc hội hiểu rõ; bảo đảm tính tương thích và đồng bộ trong hệ thống pháp luật, trong tố tụng và trong tư pháp. Đồng thời, đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc kỹ, báo cáo rõ ưu điểm, khuyết điểm, nhược điểm từng phương án, lợi ích mang lại để đại biểu Quốc hội quyết định. Nếu đổi tên các tòa án cấp tỉnh và cấp huyện thì cũng phải đổi tên con dấu, biển hiệu, các loại mẫu văn bản, giấy tờ dẫn đến phát sinh rất nhiều chi phí.
Bên cạnh đó, Phó Chủ tịch Quốc hội cũng lưu ý cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát đối với một số quy định mới được bổ sung trong dự thảo Luật như: Điều 30: Giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử; Điều 31: Lựa chọn, công bố và áp dụng án lệ; Điều 33: Giải quyết khiếu nại, tố cáo; Điều 35: Nghiên cứu khoa học; Điều 37: Hợp tác quốc tế... để tránh “càng sửa luật càng dài, rườm rà thêm và khó hiểu, khó nhớ”.
Liên quan đến nội dung đổi tên Tòa án nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện, ĐBQH Đàng Thị Mỹ Hương (Ninh Thuận), ĐBQH Nguyễn Huy Thái (Bạc Liêu) cũng nhất trí với ý kiến thẩm tra của Ủy ban Tư pháp, không tán thành với các điều khoản trong dự thảo Luật với lý do: việc “đổi tên gọi” chỉ là vấn đề hình thức, chỉ thay đổi tên gọi mà không thay đổi nội dung; các Tòa án này vẫn gắn với các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp tỉnh và giữ nguyên về thẩm quyền xét xử. Việc thay đổi này dẫn tới không tương thích về tổ chức với các cơ quan tư pháp khác ở địa phương; phải sửa đổi nhiều luật liên quan để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật; phát sinh chi phí tuân thủ.
Đại biểu Đàng Thị Mỹ Hương cho rằng, Tờ trình của Chính phủ giải thích “để bảo đảm tính độc lập của tòa án theo thẩm quyền xét xử” là chưa phù hợp bởi việc tòa án xét xử bảo đảm tính độc lập và thẩm quyền trong xét xử đã được quy định rất cụ thể. Đại biểu đề nghị giữ tên gọi theo quy định của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân hiện hành.
