Các bước tiến của ASEAN
Trong thời gian qua, ASEAN đã thực hiện một số sáng kiến quan trọng để đẩy nhanh việc áp dụng thanh toán kỹ thuật số xuyên biên giới. Một trong những nội dung quan trọng nhất là Tuyên bố của các nhà lãnh đạo ASEAN về thúc đẩy kết nối thanh toán khu vực. Tuyên bố này nhấn mạnh nhu cầu về các phương pháp tiếp cận thúc đẩy đổi mới, khuyến khích các giao dịch bằng tiền tệ địa phương và thành lập một lực lượng đặc nhiệm để phát triển Khung giao dịch bằng đồng nội tệ ASEAN. Các lĩnh vực trọng tâm bao gồm cải thiện cơ sở hạ tầng thanh toán kỹ thuật số, mở rộng hòa nhập tài chính và tăng cường các biện pháp an ninh mạng để tạo ra một hệ thống tài chính kiên cường hơn và giảm sự phụ thuộc vào tiền tệ bên ngoài.
Một bước phát triển lớn khác là mở rộng các mạng lưới thanh toán xuyên biên giới dựa trên QR, giúp đơn giản hóa các giao dịch cho doanh nghiệp, khách du lịch và người nước ngoài. Các quốc gia như Malaysia, Singapore, Thái Lan và Indonesia đã triển khai các hệ thống thanh toán QR tích hợp cho phép giao dịch theo thời gian thực. Ví dụ, hệ thống QR NETS-DuitNow kết nối Malaysia, Singapore và Thái Lan, trong khi Tiêu chuẩn mã QR quốc gia của Indonesia (Quick Response Code Indonesia Standard) đã thiết lập mối liên kết với Thái Lan, Singapore và Malaysia. Các hệ thống đó cung cấp phương thức thanh toán nhanh chóng và an toàn, giảm sự phụ thuộc vào các kênh ngân hàng truyền thống và thúc đẩy hòa nhập tài chính.
Nguồn: en.moneyandbanking.co.th
Một bước đột phá nữa là Dự án Nexus, một hợp tác với Ngân hàng Thanh toán quốc tế nhằm mục đích liên kết các hệ thống thanh toán theo thời gian thực trên nhiều quốc gia ASEAN. Dự án cho phép chuyển tiền gần như ngay lập tức, tăng cường các giao dịch xuyên biên giới giữa Malaysia, Indonesia, Singapore, Thái Lan và Philippines, với các kế hoạch mở rộng cho Việt Nam, Campuchia và Myanmar. Sự thành công của các sáng kiến trên phản ánh cam kết của ASEAN trong việc thúc đẩy nền kinh tế kỹ thuật số mang lại lợi ích cho cả doanh nghiệp và người tiêu dùng.
Có thể cảm nhận được tác động của những bước tiến này ở khắp khu vực. Việc áp dụng thanh toán kỹ thuật số, đặc biệt là giao dịch mã QR, đã gia tăng đáng kể ở ASEAN, chiếm 50% tổng giá trị giao dịch tại 6 quốc gia thành viên vào năm 2023. Hơn 80 ví điện tử hiện đang hoạt động tại khối, kết nối 205 triệu người dùng và 25 triệu đơn vị bán hàng. Điều này không chỉ cải thiện hiệu quả tài chính mà còn mang lại lợi ích cho các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME), vì họ có thể tận dụng thanh toán kỹ thuật số để tiếp cận các thị trường mới và giảm chi phí giao dịch.
Thúc đẩy khuôn khổ giao dịch tiền tệ địa phương có lẽ là khía cạnh địa chính trị quan trọng nhất của sáng kiến. Hiện nay, thanh toán bằng đồng nội tệ chỉ giới hạn trong những thỏa thuận song phương giữa Indonesia, Malaysia và Thái Lan. Bằng cách giảm sự phụ thuộc vào đồng USD, ASEAN có thể kiểm soát tốt hơn vận mệnh kinh tế của mình, từ đó giảm bớt nguy cơ dễ bị tổn thương trước chính sách tiền tệ của Mỹ.
Ý nghĩa địa chính trị và kinh tế
Ngoài các lợi ích kinh tế, sáng kiến thanh toán kỹ thuật số xuyên biên giới của ASEAN còn có ý nghĩa địa chính trị và kinh tế đáng kể. Một trong những động lực chính của sáng kiến này là giảm sự phụ thuộc vào đồng USD trong thương mại khu vực. Hiện tại, hầu hết các giao dịch xuyên biên giới của ASEAN đều được thanh toán bằng USD, khiến khu vực này dễ bị ảnh hưởng bởi biến động tỷ giá hối đoái và các chính sách kinh tế bên ngoài. Việc mở rộng các giao dịch bằng tiền tệ địa phương có thể giảm thiểu những rủi ro này và tăng cường chủ quyền tài chính của ASEAN. Mặc dù các giao dịch bằng đồng nội tệ hiện chỉ giới hạn ở các thỏa thuận song phương như giữa Indonesia, Malaysia và Thái Lan nhưng vẫn có tiềm năng mở rộng khuôn khổ này trên tất cả các quốc gia ASEAN.
ASEAN củng cố cơ sở hạ tầng tài chính kỹ thuật số để khu vực này có sức ảnh hưởng hơn trong thương mại toàn cầu. Một hệ thống thanh toán kỹ thuật số được chuẩn hóa sẽ mang lại giá trị địa chính trị, tăng cường chủ quyền kinh tế và nâng cao vai trò của ASEAN trong nền kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, cho phép tăng cường quan hệ thương mại với Trung Quốc, Nhật Bản và Ấn Độ. Ngoài ra, môi trường pháp lý thân thiện với công nghệ tài chính của ASEAN và các giao dịch xuyên biên giới liền mạch khiến khu vực này trở thành điểm đến hấp dẫn nhà đầu tư nước ngoài vào ngân hàng kỹ thuật số và công nghệ tài chính.
Vượt qua thách thức
Bất chấp nhiều tiến bộ, ASEAN vẫn phải đối mặt với một số rào cản trong việc triển khai đầy đủ hệ sinh thái thanh toán kỹ thuật số của mình. Một trong những thách thức chính là sự hài hòa về quy định và khả năng tương tác. Các quốc gia thành viên ASEAN có các quy định khác nhau về thanh toán kỹ thuật số, bảo vệ người tiêu dùng, an ninh mạng, chữ ký điện tử và quyền riêng tư dữ liệu, có thể tạo ra sự kém hiệu quả trong các giao dịch xuyên biên giới.
Để giải quyết vấn đề này, ASEAN có thể thiết lập một mô hình (sandbox) thử nghiệm quy định khu vực, cho phép các nhà hoạch định chính sách thử nghiệm các giải pháp thanh toán kỹ thuật số trong môi trường được kiểm soát, bảo đảm tuân thủ thống nhất và khả năng tương tác trước khi triển khai trên quy mô lớn hơn.
Một vấn đề quan trọng khác là khoảng cách cơ sở hạ tầng ở các vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa trong khối. Mức độ phổ cập internet vẫn còn chênh lệch ở ASEAN, đặc biệt là ở Lào, Myanmar và một số vùng của Indonesia và Philippines. Việc thiếu kết nối băng thông rộng hạn chế khả năng tiếp cận các dịch vụ tài chính kỹ thuật số của hàng triệu người.
ASEAN có thể giải quyết vấn đề này bằng cách thành lập Quỹ cơ sở hạ tầng kỹ thuật số khu vực, tương tự như Quỹ cơ sở hạ tầng ASEAN, với các ưu đãi cho các công ty viễn thông nhằm tăng cường kết nối nông thôn và xuyên biên giới, sẽ hỗ trợ mở rộng băng thông rộng và kết nối xuyên biên giới. Kế hoạch băng thông rộng quốc gia của Thái Lan, đã mở rộng thành công quyền truy cập internet ở nông thôn, đóng vai trò là mô hình tiềm năng cho chiến lược rộng hơn của ASEAN.
An ninh mạng và bảo vệ dữ liệu cũng là những mối quan tâm lớn. Khi việc áp dụng thanh toán kỹ thuật số tăng lên, nguy cơ tấn công mạng, gian lận và vi phạm dữ liệu cũng tăng theo. Theo các nhà phân tích, để giảm thiểu những mối đe dọa này, ASEAN nên thành lập một cơ quan an ninh mạng ASEAN để giám sát rủi ro mạng và thực thi các tiêu chuẩn an ninh trên toàn khu vực. Việc triển khai khuôn khổ bảo mật dữ liệu khu vực phù hợp với các thông lệ tốt nhất toàn cầu, chẳng hạn như Quy định bảo vệ dữ liệu chung (GDPR) tại EU hoặc Đạo luật bảo vệ thông tin cá nhân (APPI) của Nhật Bản, sẽ tăng cường hơn nữa an ninh kỹ thuật số. Cơ quan an ninh mạng của Singapore đã đặt ra các tiêu chuẩn cao về quy định công nghệ tài chính, đưa ra bản thiết kế để áp dụng trên toàn ASEAN.
Ngoài ra, hiểu biết về tài chính và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là điều quan trọng bảo đảm sử dụng thanh toán kỹ thuật số có trách nhiệm. Ở một số quốc gia ASEAN, tỷ lệ hiểu biết về tài chính thấp làm tăng nguy cơ gian lận kỹ thuật số. Giải quyết vấn đề này, ASEAN triển khai Chiến dịch nâng cao hiểu biết về thanh toán kỹ thuật số khu vực, tận dụng phương tiện truyền thông xã hội và các nền tảng giáo dục để thúc đẩy các hoạt động tài chính an toàn. Việc tăng cường Ủy ban bảo vệ người tiêu dùng ASEAN (ACCP) nhằm giám sát giáo dục tài chính kỹ thuật số và phòng ngừa gian lận sẽ cung cấp các biện pháp bảo vệ bổ sung. Chương trình giáo dục tài chính OJK của Indonesia, chương trình đã thành công trong việc nâng cao nhận thức về thanh toán kỹ thuật số, có thể đóng vai trò là mô hình hữu ích cho khu vực.
