Nguồn cát ngày càng cạn kiệt
"Thiếu cát đắp nền ở ĐBSCL hiện nay rất nhức nhối", ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Xây dựng Trường Sơn nói trong hội thảo khoa học "Giải pháp sử dụng hiệu quả vật liệu xây dựng trong xây dựng công trình hạ tầng giao thông" do Bộ Xây dựng tổ chức sáng 27.9.
Tổng công ty Trường Sơn đang tham gia thi công 5 dự án cao tốc trên địa bàn miền Tây Nam Bộ.
"Trường Sơn cần 1,8 triệu mét khối cát, được An Giang phân bổ 1,1 triệu mét khối nhưng xảy ra vụ án khai thác cát trái phép nên giờ chúng tôi không có nguồn nào. Đồng Tháp, Vĩnh Long cũng hứa, cam kết gia hạn giấy phép khai thác cát, phân bổ cho Trường Sơn 400 nghìn mét khối và 800 nghìn mét khối nhưng giờ cũng chưa có. Chúng tôi phải làm cầm chừng trong khi đã huy động toàn bộ lực lượng vào trong đó", ông Tuấn Anh cho biết.
Ông Nguyễn Quang Hiệp, Phó Vụ trưởng Vụ Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng) cho biết, ở ĐBSCL đang triển khai 8 dự án cao tốc (gồm cả dự án cầu Mỹ Thuận) với chiều dài 463km.
Các dự án này có nhu cầu cát san lấp rất lớn, khoảng 53,69 triệu mét khối và chủ yếu tập trung trong năm 2023 và 2024. Tuy nhiên, trữ lượng cát san lấp hiện tại chỉ còn 37 triệu mét khối, đáp ứng 70% nhu cầu cho các dự án cao tốc, chưa kể các dự án đường bộ khác.
Lượng cát đổ về 2 nhánh sông chính của ĐBSCL là sông Tiền và sông Hậu chỉ khoảng 10% lượng khai thác, nguồn cát ngày càng cạn kiệt.
Để tháo gỡ khó khăn, vừa qua, Chính phủ và các bộ, ngành, địa phương có phương án giao mỏ cho các nhà thầu để khai thác cát phục vụ xây dựng cao tốc theo cơ chế đặc thù.
“Ban đầu chúng tôi rất mừng nhưng bước chân vào làm thấy rất phức tạp. Thủ tục cấp quyền khai thác vẫn phải qua các bước như cũ, mất 8 tháng đến một năm, trong khi thời gian triển khai dự án chỉ 36 tháng (thi công trên vùng xử lý nền đất yếu phải chờ thời gian gia tải từ 8 đến 14 tháng - PV). Ký hợp đồng xong nhà thầu phải thi công rồi, mà tiến độ khai thác mỏ như vậy thì không bảo đảm tiến độ dự án”, Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Xây dựng Trường Sơn cho biết.
Đại diện Tập đoàn Đèo Cả cũng xác nhận việc triển khai các dự án quanh khu vực ĐBSCL vô cùng khó khăn do nền địa chất yếu; xâm nhập mặn; các nguồn vật liệu xây dựng như đất, cát, đá bị hạn chế; đường tiếp cận, vận chuyển vật liệu vào tới dự án cũng nhiều vướng mắc.
Bên cạnh đó, do chủ đầu tư chưa triển khai các khâu để phê duyệt cấp phép mỏ vật liệu đồng bộ với phê duyệt dự án nên khởi công xong thì không thi công ngay được do nhà thầu phải chờ làm thủ tục cấp phép khai thác vật liệu.
Đối với các mỏ giao cho nhà thầu thực hiện các thủ tục cấp phép khai thác - hiện chưa có hướng dẫn cụ thể. Hơn nữa, việc giao cho nhà thầu tự thỏa thuận giải phóng mặt bằng mỏ vật liệu với người dân dẫn đến tình trạng ép giá dẫn đến đơn giá khai thác đất tại mỏ cao hơn nhiều so với đơn giá tính trong dự toán. Trường hợp người dân không đồng thuận bàn giao mặt bằng thì địa phương cũng không có cơ sở tổ chức cưỡng chế, bảo vệ thi công.
Các mỏ thương mại đang khai thác thì trữ lượng thấp; chủ mỏ không muốn cung cấp cho dự án cao tốc vì bị kiểm soát giá, không được bán giá cao hơn thông báo giá của tỉnh.
"Hiện nay một số dự án ở ĐBSCL phải sử dụng nguồn vật liệu cát từ Campuchia, cự ly vận chuyển xa, đội chi phí giá thành lên cao", đại diện Tập đoàn Đèo Cả nói.
Sớm tính phương án sử dụng vật liệu thay thế
Để đáp ứng tiến độ thi công, đại diện Tổng Công ty CP Xuất nhập khẩu và Xây dựng Việt Nam (Vinaconex) đề xuất các địa phương cho phép nhà thầu vừa khai thác vừa trình duyệt thủ tục cấp phép trên cơ sở bảo đảm các điều kiện an toàn, bảo đảm vệ sinh môi trường.
Ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó Tổng giám đốc Tổng Công ty Xây dựng Trường Sơn kiến nghị Chính phủ, UBND các tỉnh có cơ chế đặc thù, cải cách thủ tục hành chính để rút ngắn thời gian cấp phép khai thác mỏ; tập trung đẩy nhanh việc cấp phép khai thác mỏ vật liệu cát, đất đắp và đá cho các nhà thầu tham gia dự án cao tốc.
Cùng với đó, đẩy nhanh tiến độ cấp phép mỏ cát cho các đơn vị đã có văn bản xin phép nâng công suất để đáp ứng nguồn vật liệu thi công, nhất là ở ĐBSCL. "Vùng ĐBSCL rất khan hiếm vật liệu đất, đá, cát nên Thủ tướng cần giao nhiệm vụ cho UBND các tỉnh phân bổ nguồn vật liệu đến các mỏ, yêu cầu chủ mỏ cam kết cấp cho dự án cao tốc về số lượng cụ thể. Trường hợp mỏ không thực hiện đúng cam kết sẽ bị thu hồi giấy phép", ông Tuấn đề xuất.
Tại hội thảo, các nhà thầu cũng cho rằng, chủ đầu tư phải phối hợp với các cơ quan liên quan để triển khai đồng bộ các thủ tục cấp phép, khai thác trong quá trình lập, phê duyệt dự án. Phải coi mỏ vật liệu này như một hạng mục của dự án thì mới khả thi.
Đặc biệt, cần sớm tính đến các phương án sử dụng các vật liệu khác như cát biển, tro xỉ nhiệt điện thay thế cát sông hoặc sử dụng cầu cạn bê tông cốt thép thay thế một phần đường đắp.
Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Văn Sinh cho biết, các đoạn tuyến đường đi qua vùng đồng bằng thường gặp nền đất yếu, đòi hỏi phải có giải pháp xử lý nền, thay đất, tôn cao độ nền, dẫn đến khối lượng vật liệu đất (cát) cần sử dụng là rất lớn.
"Với giải pháp sử dụng cát sông để đắp nền đường như hiện nay thì trữ lượng của các mỏ cát đang được cấp phép khai thác trong khu vực (An Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long…) sẽ không đáp ứng đủ yêu cầu, nguồn tài nguyên cát thiên nhiên sẽ sớm cạn kiệt; đồng thời gây ra tình trạng sói mòn, sạt lở bờ sông, thu hẹp đất liền, làm thay đổi dòng chảy tự nhiên, tác động xấu đến môi trường, đời sống an sinh xã hội".
Hiện nay, các tổ chức, cá nhân, nhà khoa học đã nghiên cứu sử dụng các loại vật liệu thay thế cát sông trong công trình hạ tầng giao thông như: cát biển, tro xỉ nhiệt điện; sử dụng cầu cạn bê tông cốt thép thay thế một phần đường đắp để tận dụng được khả năng cung cấp với khối lượng lớn xi măng, sắt thép trong nước.
Bộ Xây dựng sẽ tổng hợp, tiếp tục phối hợp với Bộ Giao thông Vận tải, các bộ, ngành liên quan nghiên cứu, sớm đề xuất với Chính phủ, Thủ tướng các giải pháp sử dụng vật liệu xây dựng hiệu quả. Qua đó, góp phần tháo gỡ khó khăn thiếu vật liệu san nền cho các dự án hạ tầng giao thông tại vùng ĐBSCL, đặc biệt là dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2.
