Theo Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, say nóng là tình trạng tăng thân nhiệt do tiếp xúc với nhiệt độ môi trường tăng cao và/ hoặc tăng hoạt động thể lực quá mức, vượt quá khả năng điều hòa của trung khu điều nhiệt dẫn đến rối loạn mất khả năng kiểm soát thân nhiệt.

Còn say nắng (hay còn gọi là sốc nhiệt – heat troke) là tình trạng tăng thân nhiệt nghiêm trọng (>40 độ C) kèm theo rối loạn hoạt động của các cơ quan như thần kinh, tuần hoàn, hô hấp do tác động của nắng nóng và/ hoặc các hoạt động thể lực quá mức.

Say nóng có thể phát triển thành say nắng (sốc nhiệt).

Những yếu tố nào dễ gây nên say nắng, say nóng?

Theo bác sỹ Đặng Hoàng Điệp – Khoa Cấp Cứu, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, say nóng thường gặp về buổi chiều, thời điểm có nhiều tia hồng ngoại, kết hợp với điều kiện làm việc của người bệnh ở những nơi nhiệt độ, độ ẩm cao, thông gió kém.

Trong khi đó, say nắng thường vào thời điểm giữa trưa trời nắng nóng gay gắt, có nhiều tia tử ngoại, người bệnh làm việc dưới trời nắng nóng, độ ẩm cao, không khí lưu thông kém.

Trẻ em hoặc người già  là những đối tượng dễ bị say nắng, say nóng vì khả năng điều nhiệt, thích nghi với nắng nóng kém. Người bị say nắng, say nóng thường do tập luyện, làm việc hay lao động trong môi trường nắng nóng, thiếu thích nghi với khí hậu nắng nóng, mất nước nhưng không uống đầy đủ nước hoặc môi trường quá nóng làm mất nước nhanh chóng.

Những người đang dùng một số loại thuốc làm giảm tiết mồ hôi (như lợi tiểu, chẹn beta, kháng cholinergic, ethanol, kháng histamine) hoặc người bị tình trạng bệnh lý (sốt, rối loạn nội tiết tố, béo phì, …) cũng cần lưu ý.

 Bên cạnh đó, việc mặc quần áo không phù hợp (quá dày, bó sát, không thấm nước, hấp thụ nhiệt, …) cũng tăng khả năng bị say nắng, say nóng.

Người bị say nắng, say nóng có biểu hiện gì?

Đối với người bị say nắng, say nóng, một số dấu hiệu nhẹ ban đầu có thể phát hiện được như: Nhịp tim nhanh, thở nhanh, đỏ da, có thể vã mồ hôi, kèm theo hoa mắt, chóng mặt, đau đầu, buồn nôn.

Nếu không được xử trí kịp thời, các biểu hiện nặng hơn xuất hiện: Tụt huyết áp, rối loạn chức năng thần kinh bao gồm thay đổi tri giác, kích động, mê sảng, lú lẫn, co giật và hôn mê.

Khi thân nhiệt tăng quá cao, có thể gây rối loạn điên giải nặng, rối loạn thăng bằng nội môi, xuất huyết (xuất huyết kết mạc, đái ra máu, ỉa ra máu) do rối loạn đông máu nặng, nặng hơn nữa là suy đa phủ tạng dẫn đến tử vong.

Cần xử trí ngay trong vòng 1 giờ sau khi xuất hiện biểu hiện

Bác sỹ Đặng Hoàng Điệp – Khoa Cấp Cứu, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, nhấn mạnh: Khoảng thời gian 1 giờ sau khi bị say nắng, say nóng ở mức độ nặng được gọi là “thời điểm vàng” để cấp cứu. Do đó, khi cấp cứu say nắng, say nóng phải hết sức chú ý đến việc cấp cứu ban đầu tại hiện trường.

Trường hợp gặp người bị say nắng, say nóng, phải thực hiện ngay các bước để cấp cứu nạn nhân. Cần đưa bệnh nhân vào chỗ mát, thoáng khí (chỗ bóng râm, lên xe mát hay nhà mát, …) đồng thời gọi hỗ trợ, đặc biệt gọi cấp cứu hỗ trợ.

Nếu người bệnh hôn mê, không bắt được mạch, người cấp cứu phải giúp khai thông đường thở, thực hiện hô hấp nhân tạo và ép tim ngoài lồng ngực.

Cần áp dụng ngay lập tức các biện pháp làm mát để hạ nhiệt độ của cơ thể: Đo nhiệt độ cơ thể (nếu có nhiệt kế); Cởi bỏ quần áo và áp nước ấm lên người bệnh nhân sau đó dùng quạt để tăng quá trình bốc hơi (bệnh nhân nên nằm nghiêng hoặc được đỡ ở tư thế tay chống gối để bề mặt da có thể hứng được nhiều gió càng tốt); Đắp khăn lạnh, hoặc áp gói nước đá vào nách, bẹn, cổ.

Người cấp cứu cần cho bệnh nhân uống nhiều nước hoặc dung dịch điện giải nếu bệnh nhân tỉnh táo, có thể uống được. Quá trình vận chuyển bệnh nhân, nên di chuyển bằng xe điều hòa hoặc phải mở cửa sổ, tiếp tục làm mát nhiệt độ cho bệnh nhân.

Hãy áp dụng các biện pháp phòng tránh say nắng, say nóng trong ngày nắng nóng

Trong những ngày nắng nóng, bác sỹ khuyến cáo người dân khi phải đi ra ngoài thì cần che kín cơ thể bằng cách mặc quần áo rộng, nhẹ và sáng màu, đội mũ rộng vành, sử dụng kem chống nắng. Chú ý uống nước đầy đủ, thường xuyên uống nước dù chưa cảm thấy khát, đặc biệt với đối tượng phải lao động nặng dưới ánh nắng mặt trời gay gắt.

Người dân có thể uống nước có pha một chút muối hoặc uống dung dịch oresol, nước trái cây, ăn các loại thức ăn mát, rau củ quả chứa nhiều kali như: rau đay, mồng tơi, rau má, cà chua, ...; tránh xa nước ngọt có ga, đồ uống năng lượng. Nên mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát, dễ thoát mồ hôi.

Khi vừa đi nắng về, đây là thời điểm cơ thể tiết ra nhiều mồ hôi, nhiệt cơ thể độ cao, không nên tắm ngay vì tắm ngay sẽ làm thay đổi thân nhiệt đột ngột, rất nguy hiểm, có thể dẫn đến đột quỵ. Lưu ý không được để trẻ em hoặc bất kỳ ai trong xe hơi đỗ, tắt máy, trong thời tiết nắng nóng dù chỉ để trong thời gian ngắn, do nhiệt độ trong xe hơi có thể tăng hơn 11 độ C chỉ trong 10 phút.

Với người lao động, không làm việc quá lâu dưới trời nắng hoặc làm việc trong môi trường nóng bức, tránh các hoạt động thể lực quá sức. Sau khoảng 45 phút hay 1 tiếng làm việc liên tục ở nơi nắng nóng, cần nghỉ ngơi định kỳ ở nơi thoáng mát từ 10 - 15 phút.

Cùng với đó, cần trang bị đầy đủ các thiết bị chống nắng, chống nóng khi lao động, làm việc dưới trời nắng như quần áo bảo hộ lao động, mũ bảo hộ, nón rộng vành, kính râm, ...

Việc tạo không gian thoáng mát trong môi trường làm việc, đặc biệt ở các công xưởng, hầm, lò, ... rất có ý nghĩa trong việc phòng chống bị say nắng, say nóng.